Қылмыстық құқық бұзушылықтар жиынтығы

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 13-бабына сәйкес, қылмыстық құқық бұзушылықтар жиынтығы деп адам әртүрлі баптармен немесе бір баптың әртүрлі бөліктерімен көзделген екі немесе одан да көп әрекеттерді жасаған және олар үшін әлі сотталмаған немесе қылмыстық жауаптылықтан босатылмаған жағдай танылады. Осы баптың ережелерін түсіндіріп, мысалдар мен сот практикасына және басқа нормативтік актілерге сілтемелер келтірейік.

1. Қылмыстық құқық бұзушылықтар жиынтығы қылмыстардың көптігінің нысаны ретінде

Қылмыстардың көптігі мыналарға бөлінеді:

• Қайталануы (ҚК 12-бабы) – бір бап (немесе баптың бір бөлігі) бойынша бірнеше қылмыс жасау.

• Қылмыстар жиынтығы (ҚК 13-бабы) – әртүрлі баптар немесе баптардың әртүрлі бөліктері бойынша қылмыстар жасау.

• Қайталану (ҚК 14-бабы) – бұрынғы қылмысы үшін сотталғаннан кейін жаңа қылмыс жасау.

📌 Мысал 1: Егер адам ұрлық жасаса (ҚК 188-бабы) және кейін жәбірленушіге ауыр дене жарақатын салса (ҚК 106-бабы), бұл қылмыстар әртүрлі баптармен көзделгендіктен, жиынтық бойынша қаралады.

📌 Сот практикасы: ҚР Жоғарғы Сотының 2021 жылғы 25 маусымдағы №4 Нормативтік қаулысында ұрлық пен алаяқтық істері бойынша қылмыстар жиынтығы болған жағдайда, соттар әрбір қылмыс үшін жеке жаза тағайындап, кейін толық немесе ішінара қосу тәртібін қолдануға міндетті екендігі көрсетілген.

2. Қылмыстар жиынтығының түрлері

• ҚК 13-бабының 1-бөлігі: Әртүрлі қылмыстар жиынтығыЕгер адам әртүрлі баптармен немесе олардың бөліктерімен көзделген бірнеше қылмыс жасаса және ол үшін сотталмаған болса, әрбір қылмыс үшін жеке жауаптылыққа тартылады.

📌 Мысал 2: Адам алдымен алаяқтық жасайды (ҚК 190-бабы), кейін құжаттарды қолдан жасайды (ҚК 385-бабы). Бұл жағдайда екі бап бірдей қолданылады.

📌 Сот практикасы: №1-601/2022 ісі бойынша ҚР Жоғарғы Соты айыпталушы құжаттарды қолдан жасау арқылы алаяқтық әрекеттер жасаған жағдайда, егер бұл әрекеттер ҚК 190-бабы бойынша толық қамтылса, тек арнайы норма – ҚК 190-бабы қолданылады деп көрсеткен.

• ҚК 13-бабының 2-бөлігі: Идеалдық жиынтықБір әрекет (немесе әрекетсіздік) екі немесе одан да көп қылмыстың белгілерін қамтыса, идеалдық жиынтық болады.

📌 Мысал 3: Адам бір мезгілде кісі өлтіремін деп қорқытып (ҚК 115-бабы), орташа ауырлықтағы дене жарақатын салады (ҚК 107-бабы). Бұл жағдайда бір әрекет бойынша екі бап қолданылады.

📌 Нормативтік қаулы: ҚР Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 11 мамырдағы №1 Нормативтік қаулысында бір әрекет арқылы екі қылмыс жасалғанда, сот әр бапты қолданудың дәлелін бөлек көрсетуі тиіс деп түсіндірілген.

3. Жиынтық пен нормалар бәсекелестігі арасындағы арақатынас

ҚК 13-бабының 3-бөлігі жалпы және арнайы нормалардың бәсекелестігін реттейді. Егер әрекет арнайы нормамен толық қамтылса, тек сол норма қолданылады.

📌 Мысал 4:Жүргізуші жаяу жүргіншіні қағып кетіп, оқиға орнынан қашып кетеді. Егер қашып кету ҚК 347-бабы бойынша жеке қылмыс ретінде қаралса, жиынтық болады.Бірақ егер жол-көлік оқиғасы адам өліміне әкелсе (ҚК 345-бабының 3-бөлігі), қашып кету осы баппен қамтылады, ҚК 347-бабы қолданылмайды.

📌 Сот практикасы: Жоғарғы Сот түсіндірмесінде бір қылмыс басқа қылмысты толық қамтыса (мысалы, ҚК 287-бабы – заңсыз қару сақтау және ҚК 288-бабы – заңсыз қару жасау), тек қатаңырақ жаза көзделген бап қолданылады.

4. Қылмыстар жиынтығы бойынша жаза тағайындау

ҚК 58-бабына сәйкес, жаза:

• Толық қосу тәртібімен – қылмыстар бір-бірімен байланысты болмаса;

• Ішінара қосу тәртібімен – қылмыстар бір-бірімен байланысты болса, тағайындалады.

📌 Сот практикасы: №2-405/2023 ісі бойынша айыпталушы ұрлық (ҚК 188-бабы) және құжаттарды қолдан жасау (ҚК 385-бабы) қылмыстарын жасаған. Сот ҚК 188-бабы бойынша 3 жыл, ҚК 385-бабы бойынша 2 жыл жаза тағайындап, ішінара қосу арқылы түпкілікті 4 жыл бас бостандығынан айыру жазасын белгіледі.

5. Жиынтық пен қылмыстың қайталануын ажырату

📌 Маңызды түсіндірме: ҚР Жоғарғы Сотының 2019 жылғы 28 маусымдағы №7 Нормативтік қаулысында айыпталушы әртүрлі баптар бойынша қылмыстар жасағанымен, бір қылмыстық эпизод шеңберінде болса, бұл идеалдық жиынтық болып табылатыны айтылған.

6. Қорытындылар және практикалық маңызы

🔹 Қылмыстар жиынтығы – бұл адам екі немесе одан да көп қылмысты жасаған, бірақ ол үшін сотталмаған жағдай.🔹 Жиынтықтың нақты және идеалдық түрлері болады – қылмыстар бөлек жасалса немесе бір әрекет бірнеше баппен қарастырылса.🔹 Егер бір қылмыс басқа қылмысты толық қамтыса, тек арнайы норма қолданылады.🔹 Жаза тағайындағанда ҚК 58-бабы бойынша жазаларды қосу тәртібі қарастырылады.

📌 Практикалық маңызы: Соттар қылмыстар жиынтығы мен қайталануын дұрыс ажыратуы және нормалар бәсекелестігін ескеруі қажет. Қате саралау жазаның дұрыс тағайындалмауына немесе айыпталушының құқықтарының бұзылуына алып келеді.

Назар аударыңыз! 

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын. 

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.   

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы