Қылмыстық заңның кері күші

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің (ҚР ҚК) 6-бабы қылмыстық заңның уақыт бойынша қолданылуын реттейді және белгілі бір санаттағы заңдардың кері күші қағидаттарын айқындайды. Осы баптың ережелерін егжей-тегжейлі қарастырайық:

1. Жеке тұлғаның жағдайын жақсартатын заңның кері күші

ҚР ҚК 6-бабының бірінші бөлігіне сәйкес, егер заң:

• қылмыстылықты немесе жазаланушылықты жоятын болса;

• жауаптылықты немесе жазаны жеңілдететін болса;

• өзге де жолдармен қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның жағдайын жақсартатын болса,

ондай заңның кері күші болады. Яғни, бұл заң оның қолданысқа енгізілгенге дейін қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамдарға, оның ішінде:

• жазасын өтеп жатқандарға;

• жазасын өтеп болғанымен, соттылығы өтелмеген немесе алынбаған адамдарға да қолданылады.

Бұл қағида Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабының 5-тармағында да бекітілген, онда заңдардың кері күші болмайтыны, егер олар жауаптылықты белгілесе, күшейтсе немесе азаматтарға жаңа міндеттер жүктесе, немесе олардың жағдайын нашарлатса деп көрсетілген. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейін жаңа заң жауаптылықты жойса немесе жеңілдетсе, онда жаңа заң қолданылады.

2. Жазаның жеңілдетілуіне байланысты жазаны қысқарту

ҚР ҚК 6-бабының екінші бөлігіне сәйкес, егер жаңа қылмыстық заң құқық бұзушылықтың жазаланушылығын жеңілдетсе, онда осы құқық бұзушылық үшін тағайындалған жаза жаңа заңның санкциясы шегінде қысқартылады. Бұл мынаны білдіреді:

• егер жазаның ең жоғары немесе ең төменгі шегі төмендетілсе;

• егер балама, жеңілірек жаза түрлері енгізілсе,

онда сотталған адамның жазасы жаңа заңның талаптарына сәйкес қайта қаралады.

3. Жағдайды нашарлататын заңның кері күші болмауы

ҚР ҚК 6-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, заң:

• қылмыстылықты немесе жазаланушылықты белгілесе;

• жауаптылықты немесе жазаны күшейтсе;

• өзге де жолдармен адамның жағдайын нашарлатса,

ондай заңның кері күші болмайды. Яғни, мұндай заңдар тек олар күшіне енгеннен кейін жасалған әрекеттерге қолданылады.

Сот практикасы және нормативтік актілермен байланысы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 22 желтоқсандағы №15 «Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 6-бабын қолдану бойынша сот практикасы туралы» нормативтік қаулысында, егер жаңа заң жаза мөлшерін жеңілдетсе, соттар бұрын қолданыста болған қатаң заң бойынша сотталған адамдардың үкімдерін қайта қарауға міндетті екені түсіндірілген.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының «Құқықтық актілер туралы» Заңының 43-бабында да бұл қағидат бекітілген, онда азаматтардың жағдайын жақсартатын нормативтік құқықтық актілер олардың өзінде немесе оларды қолданысқа енгізу туралы актілерде тікелей көзделген жағдайда ғана кері күшке ие болуы мүмкін деп көрсетілген.

Қорытынды

Осылайша, ҚР ҚК 6-бабы қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамдардың құқықтарын қорғауға бағытталған. Ол кейіннен қабылданған заңның жеңілдетуші нормаларының қолданылуын қамтамасыз етеді, бірақ жағдайды нашарлататын заңдардың бұрын жасалған әрекеттерге қолданылуына жол бермейді.

Назар аударыңыз! 

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын. 

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.   

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы