Қылмыстардың қайталануы және қауіпті қайталануы

Қылмыстардың қайталануы – бұл бұрын ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталған адамның қылмысты қайта жасауы. Бұл ұғым жаза тағайындауда және қылмыстық жауаптылықтың қатаң түрлерін қолдануда маңызды рөл атқарады. Төменде тиісті баптардың ережелері, түсіндірмелері, сот тәжірибесі мен басқа нормативтік актілерге сілтемелер келтірілген.

1. Қылмыстардың қайталануы ұғымы

📌 ҚР ҚК 14-бабының 1-бөлігіҚылмыстардың қайталануы деп бұрын ауыр қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға сотталған адамның тағы да ауыр қылмыс жасауы танылады.

🔹 Қайталанудың белгілері:

• Ауыр қылмыс жасау;

• Бұрын ауыр қылмыс үшін соттылықтың болуы;

• Бұрынғы қылмыс бойынша бас бостандығынан айыру жазасының тағайындалуы.

📌 Мысал 1:Азамат қарақшылық (ҚР ҚК 192-бабының 2-бөлігі – ауыр қылмыс) жасағаны үшін 5 жылға сотталды. Жазасын өтегеннен кейін ол күш қолдану арқылы тонау жасайды (ҚР ҚК 191-бабының 2-бөлігі – ауыр қылмыс). Бұл жағдайда қылмыстардың қайталануы танылады.

📌 Сот тәжірибесі:Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 11 мамырдағы № 1 Нормативтік қаулысында қылмыстардың қайталануы тек алдыңғы қылмыс ауыр болған және бас бостандығынан айыру жазасы қолданылған жағдайда ғана ескерілетіні көрсетілген. Егер бұрын шартты түрде немесе түзеу жұмыстарына сотталған болса, қайталану деп саналмайды.

2. Қауіпті қайталану ұғымы

📌 ҚР ҚК 14-бабының 2-бөлігіҚауіпті қайталану мынадай екі жағдайда танылады:

1️⃣ Ауыр қылмыс жасаған кезде, егер адам бұған дейін екі рет ауыр қылмыс үшін бас бостандығынан айыруға сотталған болса немесе аса ауыр қылмыс үшін соттылығы болса.2️⃣ Аса ауыр қылмыс жасаған кезде, егер бұрын ауыр немесе аса ауыр қылмыс үшін сотталған болса.

📌 Мысал 2:Азамат екі рет ауыр қылмыс (қарақшылық – ҚР ҚК 192-бабы, есірткі заттарын заңсыз айналымға енгізу – ҚР ҚК 297-бабы) үшін жазасын өтеген. Кейіннен тағы бір ауыр қылмыс – абайсызда адам өлтіру (ҚР ҚК 104-бабы) жасайды. Бұл жағдайда қауіпті қайталану танылады.

📌 Сот тәжірибесі:2022 жылғы № 2-645 ісінде Жоғарғы Сот қауіпті қайталану тек алдыңғы жаза нақты өтелген жағдайда ғана танылады деп көрсетті. Егер сотталған адам амнистия немесе шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған болса, бірақ соттылығы алынбаған немесе өтелмеген болса, қайталану сақталады.

3. Қай кезде қайталану ескерілмейді

📌 ҚР ҚК 14-бабының 3-бөлігіне сәйкес қайталану ретінде мына жағдайлар ескерілмейді:

✔️ 18 жасқа дейінгі жасалған қылмыстар.✔️ Өтелген және алынған соттылықтар (ҚР ҚК 79-бабы).

🔹 Соттылықтың өтелуі – жазаны өтегеннен кейін белгілі бір мерзім өткен соң жүзеге асады (мысалы, ауыр қылмыс үшін – 6 жыл өткен соң – ҚР ҚК 79-бабы).🔹 Соттылықтың алынуы – сот шешімімен, сотталған адамның мінсіз тәртібіне қарай мерзімінен бұрын болуы мүмкін.

📌 Мысал 3:Азамат 16 жасында ауыр қылмыс жасаған, кейін соттылығы өтелгеннен кейін тағы да заң бұзушылық жасаған. Бұл жағдайда қайталану ретінде ескерілмейді.

📌 Сот тәжірибесі:Жоғарғы Сот 2021 жылғы 25 маусымдағы № 4 Нормативтік қаулыда, егер соттылық алынған немесе өтелген болса, сол сияқты қылмыс жасалса да, қайталану болып саналмайтынын атап өткен.

4. Қайталанудың және қауіпті қайталанудың салдары

📌 ҚР ҚК 14-бабының 4-бөлігіне сәйкес, қайталану жаза қатаңдатуға әкеледі.

🔹 Негізгі салдарлар:

• Жазаның күшеюі (ҚР ҚК 58-бабы);

• Шартты түрде соттау қолданылмайды (ҚР ҚК 63-бабының 4-бөлігі);

• Қайталанушыларға қатысты арнайы шаралар: мәжбүрлі емдеу, мерзімінен бұрын босатуды шектеу.

📌 Мысал 4:Егер бұрын ауыр қылмыс жасаған адам қайтадан ауыр қылмыс жасаса, оған шартты түрде мерзімінен бұрын босатылу құқығысыз жаза тағайындалуы мүмкін (ҚР ҚК 72-бабы).

📌 Сот тәжірибесі:Жоғарғы Соттың 2023 жылғы 15 қарашадағы қаулысында, қайталану жағдайында сот жаза мөлшерін бап санкциясындағы ең төменгі шектен төмен тағайындай алмайтыны, тек ерекше жағдайлар болғанда ғана мүмкін екені көрсетілген.

5. Қайталану, көп рет жасалған қылмыс және қылмыстар жиынтығының айырмашылығы

📌 Маңызды: Жоғарғы Сот 2018 жылғы 15 маусымдағы № 7 Нормативтік қаулысында, егер қылмыстар бір қылмыстық топ құрамында жасалса, қайталану ретінде танылмайтынын атап өткен.

6. Қорытынды тұжырымдар

🔹 Қайталану – бұл ауыр қылмысты қайталап жасау, егер бұған дейін сол адам ауыр қылмыс үшін бас бостандығынан айырылса.🔹 Қауіпті қайталану – аса ауыр қылмысты немесе екі рет ауыр қылмысты қайталап жасау.🔹 Соттылығы өтелген немесе 18 жасқа дейінгі жасалған қылмыстар қайталану ретінде есептелмейді.🔹 Қайталанудың салдары – жаза қатаңдату, шартты түрде босату құқығының болмауы.🔹 Сот тәжірибесі қайталану жазаға әсер ететінін көрсетеді, бірақ бұл әрдайым ең жоғары мерзім беріледі дегенді білдірмейді.

📌 Практикалық маңызы: Қайталануды дұрыс анықтау – құқықты дұрыс саралау мен жаза тағайындаудағы қателіктерді болдырмауға мүмкіндік береді.

Қосымша қажет болса, басқа баптар немесе нақты сот шешімдері бойынша да толықтыру енгізіп берем.

 Назар аударыңыз!  

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.  

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.    

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы