Соттың Жекеше ұйғарымдары сот орындаушыларының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне)

              АПК-нің 270-бабының бірінші бөлігіне сәй кес заңдылық бұзылған жағдайлар анықталған кезде сот жеке ұйғарым шығаруға және оны жіберуге құқылы, ал егер бұзушылыққа мем лекеттік органдар, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілер тарапынан жол берілсе, сот жеке ұйғарым шығарады және оны басқару функцияларын атқаратын тиісті ұйымдарға, лауазымды немесе өзге де тұлға ларға жібереді, олар өздері қолданған шаралар туралы бір ай мерзім ішінде хабарлауға мін детті.

Соттар МСО-ға және ЖСО-ға қатысты же кеше ұйғарымдарды тиісті ден қою шараларын қабылдау үшін Республикалық сот орында ушылар палатасына, жеке сот орындаушы ларының өңірлік палаталарына, Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне жібе реді.

Талданып отырған санат бойынша жекеше ұйғарым шығару практикасы соттардың жеке ше ұйғарымдар сот шешімдерінде анықталған бұзушылықтар бойынша шығарылатынын көрсетеді.

Бұл ретте, бұзушылықтар бағалау сипатын да болады не сот орындаушылары тарапынан өрескел бұзушылықтар ретінде бағалауға бол майды.

Әкімшілік істі қарау барысында анық талған бұзушылықтарға ден қою шарасы ретінде жекеше ұйғарым сот шешімінде анықталған бұзушылықтарды қайталамауға тиіс.

Сот орындаушыларына жекеше ұйға рымдар шығару кезінде мынадай факторлар ды ескеру қажет:

- бір атқарушылық іс жүргізу шеңберінде сот орындаушысының заңнама нормаларын жүйелі түрде бұзуы;

- атқарушылық іс жүргізу тараптары үшін бұзушылықтардың салдарынан туындаған елеулі құқықтық салдарлар;

- атқарушылық әрекеттерді жасау кезінде азаматтардың конституциялық құқықтарының бұзылуы. 

              Әкімшілік соттарға талап қоюлардың ведомстволығы

              Атқарушылық іс жүргізу туралы заңның 127-бабына сәйкес өндiрiп алушы немесе бо рышкер сот орындаушысының атқарушылық құжатты орындау жөнiндегi шешiмiне және әрекетiне (әрекетсiздiгiне) немесе осындай әрекеттер жасаудан бас тартуына сотқа шағым жасауы мүмкiн.

Шағым сотқа Қазақстан Ре спубликасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен берiледi.

Көрсетілген норманың мазмұнының не гізінде сот орындаушысының әрекеттеріне атқарушылық іс жүргізу тараптары ғана сотқа шағым беруге құқылы.

Сонымен бірге практикада атқарушылық іс жүргізудің тараптары болып табылмайтын адамдардың сот орындаушыларымен даула суы жиі кездеседі.

«Соттардың атқарушылық іс жүргізу туралы заңнаманың кейбір нормала рын қолдануы туралы» ЖС НҚ 2-тармағында мүдделі адамдардың ЖСО-ның әрекеттеріне дау айту құқығы көзделген.

ӘРПК-нің 9-бабының бірінші бөлігіне бай ланысты әркім бұзылған немесе дау айтыла тын құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қорғау үшін осы Кодексте белгіленген тәртіппен әкімшілік органға, лауа зымды адамға немесе сотқа жүгінуге құқылы.

Аталған норма мүдделер болған жағдайда сот тәртібімен қорғау құқығын көздейді.

Атқарушылық іс жүргізудің тараптары болып табылмайтын адамдардан талап қою арыздары келіп түскен кезде соттар даулы құқықты қорғаудың және қалпына келтірудің өзге тәсілінің бар-жоғын және талап қоюшы үшін жасалған әрекеттерден тікелей құқықтық салдарлар туындағанын тексеруге тиіс.

Мысалы, АҚ-ның ЖШС-дан 220 989 149 теңге сомасындағы берешекті, сот шығыста рын өндіріп алу туралы атқарушылық іс жүр гізу бойынша өндіріп алушы болып табылады.

Сондай-ақ ЖШС жалпы сомасы 17 569 000 теңгеге 8 жеке тұлғаның пайдасына жа лақы бойынша берешекті өндіріп алу туралы атқарушылық іс жүргізу бойынша борыш кер болып табылады.

Жалақы бойынша бе решекті өндіріп алуды орындау шеңберінде АҚ ЖСО-ның әрекеттеріне шағым жасаған, оның жауапкердің өзіне құқықтық салдар туғызатын әрекеттеріне дау айту туралы та лап қою құқығына ие, өйткені өткізілген мүлік Инвестициялау туралы шарттың талаптары шеңберінде салынған және Кепіл шартының негізінде кепіл нысанасы болып табылады.

Соттар талаптарды мәні бойынша қараап, та лапты ішінара қанағаттандырды (6001-22-00 6ап/607).

Атқарушылық іс жүргізу туралы заң нор маларын әртүрлі түсіндіруді болдырмау үшін «Соттардың атқарушылық іс жүргізу туралы заңнаманың кейбір нормаларын қолдануы ту ралы» ЖС НҚ-да мүдделі тұлғаның сот орын даушыларының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) сот тәртібімен шағымдануға құқығы болатын жағдайларды нақтылау қажет.

Талап қоюшы сот орындаушыларының әре кеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану кезінде өзінің материалдық немесе құқықтық мүд делілігін дәлелдеуге міндетті.

Алайда нақты құқықтық мүдделілік бол маған және қорғаудың басқа тәсілі болған кезде, мұндай адамдардың талап қоюлары қайтарылуға жатады.

Мысалы, сатылған мүліктің кепіл ұстаушы сы болып табылмайтын тұлғаның талап қоюы қайтарылды (6001-22-00-6ап/394).

Мемлекеттік бажды өндіріп алу

              Сот орындаушыларының әрекетіне (әре кетсіздігіне) шағымдану туралы талап қою бойынша талап қоюшылар «Салық және бюд жетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы кодексінің 616-бабының 15) тармақшасына сәйкес сотқа талап қою берген кезде мемлекеттік баж төле уден босатылған.

ӘРПК-нің 122-бабының бірінші бөлігіне сәйкес сот шығыстарын бөлу жөніндегі мәсе лелер АПК-нің қағидалары бойынша қаралады.

АПК-нің 117-бабының бірінші бөлігіне байланысты талап қоюшы төлеуден боса тылған мемлекеттік баж, сондай-ақ іс бойын ша іс жүргізуге байланысты шығындар сот мемлекет кірісіне шығыстарын төлеуден бо сатылмаған жауапкерден толық немесе талап қоюдың қанағаттандырылған бөлігіне пропор ционалды өндіріліп алынады.

Талап қою қанағаттандырылған кезде жер гілікті бюджеттің кірісіне мемлекеттік баж сот орындаушысынан талап қоюдың қанағаттанды рылған бөлігіне сәйкес өндіріп алуға жатады.

Мемлекеттік баждың мөлшерлемесі «Са лық және бюджетке төленетін басқа да міндет ті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 610-бабы 1-тармағының 8) тар мақшасының (0,5 АЕК) қағидалары бойынша есептеледі.             

Атқарушылық іс жүргізуді тоқтата тұру

           Атқарушылық іс жүргізу туралы заңның 42-бабының 13) тармақшасына сәйкес атқа рушылық іс жүргізу сот атқарушылық іс жүр гізуді талап еткен жағдайда бір жұмыс күні ішінде тоқтатыла тұруға тиіс.

Практикада соттар әрекеттер туралы ұй ғарымда келіп түскен әкімшілік іс бойынша атқарушылық іс жүргізу материалдарын та лап еткенін көрсетеді.

Атқарушылық іс жүргізу материалдарын алғаннан кейін соттар істі мәні бойынша қа рағанға дейін не сот шешімі заңды күшіне енгенге дейін атқарушылық іс жүргізу матери алдарын қайтармайды.

Мұндай практика атқарушылық іс жүр гізуді ұзақ уақытқа тоқтата тұруға, өндіріп алушының құқықтарын бұзуға әкеп соғады, әкімшілік сот ісін жүргізудің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес келе бермейді.

Бұзушылықтарды болдырмау және атқа рушылық іс жүргізу тараптарының құқықта рын сақтау мақсатында мынадай бірізділікті сақтау қажет:

- атқарушылық іс жүргізу материалдарын  келіп түскен әкімшілік іс бойынша соттың әре кеті туралы ұйғарымымен талап етіп алдырту;

- сот орындаушысынан атқарушылық іс жүргізудің түпнұсқаларын қағаз немесе элек трондық жеткізгіште алу;- дауды қарау үшін қажетті материалдарды әкімшілік іс материалдарына қосу;

- қажеттілік өткеннен кейін атқарушылық іс жүргізуді қайтару.

Әкімшілік талап қою нысанасының негізін де жауапкердің даулы кезең шеңберінде атқа рушылық әрекеттерден бас тартқаны жөн.

Осылайша, сот орындаушысынан атқа рушылық іс жүргізу материалдарын талап еткен сот ұйғарымы болған кезде, сот матери алдарды ресми қайтарғанға дейін сот орында ушысы атқарушылық іс жүргізуді тоқтата тұру туралы қаулы шығаруы тиіс.

Осы процестік мәселе бойынша бірыңғай практиканы қалыптастыру үшін «Соттардың атқарушылық іс жүргізу туралы заңнаманың кейбір нормаларын қолдануы туралы» ЖС НҚ-да түсіндіру қажет. 

Сот шешіміне шағымдану мерзімі

           ӘРПК-нің 168-бабының төртінші бөлігін де сот орындаушыларының әрекетіне (әре кетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істер бойынша апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты шешім шығарылған күннен бастап он жұмыс күні ішінде берілуі мүмкін деп көз делген.

Сот актісі жарияланған күн шешім шыға рылған күн болып есептеледі.

Соттар сот шешімін түсіндіру кезінде та раптарға шағымдану мерзімдерінің ерек шеліктері туралы көрсетуге тиіс.

Дауларды жедел қарауға кепілдіктерді қамтамасыз ету және борышкерлердің тара пынан құқықты теріс пайдалануды болдырмау мақсатында апелляциялық сатының қаулысы жарияланған күнінен бастап сот шешімінің заңды күшіне енуін көздеу қажет. 

 Талап қоюды беру мерзімі (мерзім дерді қалпына келтіру практикасы)

ӘРПК-нің 136-бабының төртінші бөлі гінде сот орындаушысының атқарушылық құжаттарды орындау жөніндегі әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) талап қою әрекет жасалған (әрекет жасаудан бас тартылған) күннен бастап немесе сот орындаушысының әрекет жасау уақыты мен орны туралы хабарланбаған өн діріп алушыға немесе борышкерге ол туралы белгілі болған күннен бастап он жұмыс күні ішінде сотқа берілетіні көзделген.

Мұндай мерзімді белгілеу атқарушылық іс жүргізудің үздіксіздігін қамтамасыз ету қа жеттілігіне байланысты және оны сот арқылы қорғау құқығын бұзу ретінде қарауға болмай ды.

Практикада борышкерлер атқарушылық іс жүргізу мерзімдерін ұзарту мақсатында тараптың атқарушылық іс жүргізу материал дарымен уақтылы таныспағаны туралы дәлел дер келтіре отырып, сот орындаушыларының әрекеттеріне шағым жасайтын істер кездеседі, осыған байланысты талап қоюлар сотқа жү гіну мерзімдерін бұза отырып беріледі.

Даулардың осы санатын қарау кезінде атқа рушылық іс жүргізу материалдарын зерделеу ге және атқарушылық іс жүргізу тараптарын жасалған әрекеттер туралы хабардар ету тәсіл дері мен күндерін анықтауға ерекше назар ау дару қажет.

ӘРПК-нің 134-бабының жетінші бөлігі не байланысты дәлелді себептермен өткізіп алған талап қою мерзімін сот АПК-нің қағида лары бойынша қалпына келтіре алады.

Сотқа талап қою мерзімдерін өткізіп алу себептерін және олардың әкімшілік істі дұрыс шешу үшін мәнін сот алдын ала тыңдауда анықтайды.

АПК-нің 126-бабының 2-тармағына сәй кес, егер белгіленген мерзімдерді өткізіп алу себептерін сот дәлелді деп таныса, сот оларды қалпына келтіруі мүмкін.

Бұл ретте, мерзімді өткізіп алудың дәлел ділігі жарамды және қатысты дәлелдемелер мен расталуға тиіс.

Талдау көрсеткендей, соттар мерзімді өт кізіп алу себептері объективті болмаған және талап қоюшының сотқа уақтылы жүгінуіне кедергі келтіретін қандай да бір фактілердің бар екендігін куәландырмаған кезде талап қо юларды қайтарады.

Мысалы, ЖСО-ның іс жүргізуінде мүлікке өндіріп алуды қолдану туралы атқарушылық іс жүргізу болды.

Электрондық сауда-саттық 2019 жылғы 4 қаңтарда өткізілді, оның нәтиже леріне борышкер шағымданды.

Соттар талап қоюды қайтара отырып, сот орындаушысы ның әрекетіне шағымдану үшін мерзімді өт кізіп алу себептерінің дәлелділігіне жарамды және қатысты дәлелдемелер ұсынылмағанын көрсетті.

Талап қоюшының электрондық сауда-сат тыққа шағымдану мерзімі үш жыл деген дәлелдері дәрменсіз, өйткені бұл дау сот орындаушысының атқарушылық құжаттарды орындау жөніндегі әрекеттерінен туындайды (6001-22-00-6ап/726).

Тағы бір мысал мерзімді өткізіп алу се бептерінің дәлелді екендігіне дәлелдеме лердің болмауына байланысты.

Талап қоюшы атқарушылық іс жүргізу материалдарымен 2021 жылғы 08 ақпанда танысты, бұл тура лы істе қолхат бар.

Алайда белгіленген 10 күндік мерзімде сотқа жүгінбеген.

Сотқа жү гіну мерзімін оны өткізіп алу себептерінің негізділігі ретінде қалпына келтіру туралы өтінішхатта талап қоюшыға берешек сомасын іс жүзінде өндіріп алу туралы 2021 жылғы 29 қыркүйекте белгілі болғандығы көрсетілген.

2021 жылдың қазан, қараша айлары кезеңінде науқастануына байланысты оның сотқа шағым дайындауға мүмкіндігі болмады.

Сот ұсы нылған құжаттарға (терапевт анықтамасына) мерзімін өткізіп алу себептерін (№6001-22-00 6aп/398) дәлелдей алмайтындығын көрсетіп, баға берді. 

Талап қоюды қайтару

           ӘРПК-нің 138-бабының екінші бөлігінде әкімшілік талап қоюды қайтару үшін 17 негіз көзделген. Қаралып отырған санаттағы істер көбіне мынадай негіздер бойынша қайтарылады:

- ӘРПК-нің 138-бабының екінші бөлігінің 6) тармақшасы - талап қоюшы берілген талап қоюды кері қайтарып алды;

- ӘРПК-нің 138-бабының екінші бөлігі 9) тармақшасы - тараптар татуласу, медиация не месе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасты және оны сот бекітеді;

- ӘРПК-нің 138-бабының екніші бөлігі 11) тармақшасы - іс әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға жатпайды;

- ӘРПК-нің 138-бабының екінші бөлігі 17) тармақшасы - іс осы соттың қарауына жатпайды.

Сондай-ақ талап қоюды қайтару негізде месі ӘРПК-нің 136-бабының сегізінші бөлі гінде көзделген, оған сәйкес талап қоюды сотқа беруге арналған мерзімді дәлелді се бепсіз өткізіп алу, сондай-ақ сотқа жүгінудің өтіп кеткен мерзімін қалпына келтірудің мүм кін болмауы талап қоюды қайтару үшін негіз болып табылады.

Талданып отырған санат бойынша талап қоюларды қайтару туралы мәселені шешу сот тарға қиындық тудырмайды.

              Бұл ретте, соттың белсенді рөлі қағидатын іске асыру бітімгершілік жолмен шешілген істер санын едәуір арттыруға мүмкіндік берді (келісім жасасу не талап қоюды кері қайтарып алу). 

Атқарушылық іс жүргізу мәселелерін рет тейтін негізгі нормативтік құқықтық актілер:

Қазақстан Республикасының Конститу циясы;

ӘРПК;

АК;

АПК;

Атқарушылық іс жүргізу туралы заң;

«Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;

«Соттардың атқарушылық іс жүргізу тура лы заңнаманың кейбір нормаларын қолдануы туралы» ЖС-ның 2017 жылғы 31 наурыздағы №1 НҚ;

«Сот актілерін орындамағаны үшін жауап тылық туралы» ЖС-ның 2003 жылғы 19 жел тоқсандағы № 12 НҚ;

Қазақстан Республикасы Әділет мини стрінің 2015 жылғы 20 ақпандағы № 100 бұй рығымен бекітілген қағидалар;

«Жеке сот орындаушысының қызметіне ақы төлеу мөлшерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 4 ма мырдағы № 437 қаулысы болып табылады.

Қазақстан Республикасы Конституциясы ның 76-бабының 3-тармағына сәйкес заңды күшіне енген сот актілері барлық мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару ор гандарының, заңды тұлғалардың, лауазымды адамдардың, азаматтардың орындауы үшін міндетті және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында орындалуға тиіс.

Атқарушылық іс жүргізудің мақсаты бұ зылған немесе даулы құқықтарды немесе заңмен қорғалатын мүдделерді нақты қалпына келтіруді қамтамасыз ету болып табылады.

Сот орындаушысының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану мақсаты атқа рушылық іс жүргізудегі сот бақылауының ны санын білдіреді, оның мақсаты атқарушылық іс жүргізу тараптарының құқықтары мен мүд делерін қорғау болып табылады. 

Қолданылған қысқартулар

ӘРПК – Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі;

АПК – Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі;

АК – Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;

Атқарушылық іс жүргізу туралы заң – «Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушылары ның мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;

ЖС НҚ – Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы;

Қағидалар – Тыйым салынған мүлікті, оның ішінде электрондық аукцион нысанындағы сау да-саттықта өткізу қағидалары;

ААТЖ – Қазақстан Республикасы сот органдарының «Төрелік» автоматтандырылған ақпа раттық-талдау жүйесі;

ЖС ӘІСА – Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы;

ӘІСА немесе алқа – әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы;

МАӘС – мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сот;

ӘД – Әділет департаменті;

МСО – мемлекеттік сот орындаушысы;

ЖСО – жеке сот орындаушысы;

ОМО – орталық мемлекеттік орган;

ЖАО – жергілікті атқарушы органдар.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы