26-бапқа түсініктеме. ҚР ҚК Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің қылмыстан ерікті түрде бас тартуы

     1. Егер адам қылмысты соңына дейін жеткізу мүмкіндігін білсе, адамның қылмыс жасауға тікелей бағытталған дайындық әрекеттерін тоқтатуы не әрекеттерін (әрекетсіздігін) тоқтатуы қылмыстан өз еркімен бас тарту деп танылады. Егер адам өз еркімен және осы қылмысты соңына дейін жеткізуден бас тартса, қылмыс үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды.      

2. Қылмысты соңына дейін жеткізуден өз еркімен бас тартқан адам, егер ол нақты жасаған іс-әрекетте өзге қылмыстың құрамы болған жағдайда ғана қылмыстық жауаптылыққа тартылады.      

3. Егер бұл адамдар мемлекеттік органдарға хабарлаумен немесе өзге де қолданылған шаралармен Орындаушының қылмысты соңына дейін жеткізуіне жол бермесе, қылмысты ұйымдастырушы мен қылмысқа итермелеуші қылмыстық жауаптылыққа тартылмайды. Егер қылмысты орындаушы қылмысты аяқтағанға дейін оған алдын ала уәде етілген жәрдем беруден бас тартса немесе көрсетілген көмектің нәтижелерін жойса, қылмысқа қатысушы қылмыстық жауаптылыққа тартылмайды.      

4. Егер ұйымдастырушының немесе арандатушының осы баптың үшінші бөлігінде көрсетілген әрекеттері Орындаушының қылмыстың алдын алуға әкеп соқпаса, онда олар қабылдаған шараларды сот жаза тағайындау кезінде жеңілдететін мән-жайлар деп тануы мүмкін.      

Қылмысты дайындаудан немесе оған оқталудан өз еркімен бас тарту алдын ала қылмыстық іс-әрекет үшін қылмыстық жауаптылықты жоятын мән-жай болып табылады.      

ҚК-нің 26-бабының 1-бөлігі "егер адам қылмысты соңына дейін жеткізу мүмкіндігін білсе, адамның дайындық әрекеттерін тоқтатуы не қылмыс жасауға тікелей бағытталған әрекетін (әрекетсіздігін) тоқтатуы қылмыстан өз еркімен бас тарту деп танылады. Егер адам өз еркімен және осы қылмысты соңына дейін жеткізуден бас тартса, қылмыс үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды".      

Бұл ретте қылмысты соңына дейін жеткізуден өз еркімен бас тартқан адам, егер ол нақты жасаған іс-әрекетте өзге қылмыстың құрамы болған жағдайда ғана қылмыстық жауаптылыққа тартылады (ҚК 26-бабының 2-бөлігі). Мысалы, егер адам қарақшылық шабуыл жасау үшін атыс қаруын сатып алса, бірақ одан әрі оны жасаудан бас тартса, - атыс қаруын заңсыз сатып алғаны үшін қылмыстық кодекстің 251-бабының 1-бөлігі бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартылады.      

Ерікті түрде бас тарту-бұл алдын-ала басталған қылмыстық әрекетті оның аяқталуының нақты мүмкіндігі болған кезде жеткізуден бас тарту.      

Егер кінәлі өзінің қылмыстық әрекетін жалғастырмаса, оны соңына дейін жеткізе алмайтындығына көз жеткізсе, ерікті түрде бас тарту болмайды. Мысалы, ұрлыққа оқталу сатысындағы ұры құлыпты бұза алмайтындығына көз жеткізіп, қылмысты одан әрі жалғастырудан бас тартады. Мұндай бас тарту ерікті емес, сондықтан қылмыстық жауапкершілікті жоққа шығармайды.      

Ерікті бас тарту деп санауға болмайды және кінәлі адам қылмыстық әрекетті жалғастырудан бас тартқан жағдайлар, оның жолында қылмыстық ниетті жүзеге асыруда қиындықтар туындауы нәтижесінде (немесе әшкереленуден қорқу, соның салдарынан қылмысты жүзеге асыру болашаққа кейінге қалдырылады).      

Қылмыс жасаудан ерікті түрде бас тарту жауапкершілікті жеңілдетудің орнына оны жоққа шығаратын жағдай болып табылады.      

Біріншіден, өз еркімен қалдырылған дайындық немесе қастандық мұндай әрекеттің және оны жасаған адамның қоғамдық қауіптілігінің жоқтығын көрсетеді.      

Екіншіден, ерікті түрде бас тартқан кезде қылмыстық жауапкершілікті жою адамды қазірдің өзінде басталған қылмыстық әрекетті тоқтатуға итермелеуі мүмкін.      

Алдын ала қылмыстық әрекетті жалғастырудан бас тартқан кезде субъект басшылыққа алған себептер әртүрлі болуы мүмкін (өкіну, аяушылық, өкіну және т.б.). Адамның қылмыстық әрекетті жалғастыру мүмкіндігін ескере отырып, оны жалғастырудан мүлдем бас тартуы маңызды. Ерікті түрде бас тарту адам қылмыстық жауапкершіліктен қорқып, қылмыс жасаудан бас тартқан кезде де болады.      

Алдын ала қылмыстық қызмет үшін қылмыстық жауаптылық, егер қылмыстық қызметте уақытша үзіліс емес, жалғастырудан түпкілікті бас тарту орын алған жағдайда ғана алып тасталады. Егер, мысалы, кінәлі адам сейфті қолында бар құралдармен бұзбайтынын көрсе және біраз уақыттан кейін басқа құралдарды әкелу үшін басталған бұзуды тоқтатса, онда бұл әрекетті қылмыстан өз еркімен бас тарту ретінде қарастыруға болмайды. Қылмыс аяқталған кезде ерікті түрде бас тарту туралы айту мүмкін емес.      

Дайындау сатысында ерікті түрде бас тарту көбінесе адамның пассивті мінез-құлқымен жүзеге асырылады, яғни.адам басталған қылмыстық әрекетті жалғастырудан бас тартады. Бірақ дайындық кезеңінде қылмыстық әрекетті жалғастырудан бас тарту белсенді әрекеттер арқылы мүмкін болады. Мысалы, қылмыскер қылмыс құралдарын жояды.       Ерікті түрде бас тарту қылмысқа оқталу сатысында да мүмкін. Сондай-ақ, дайындық кезінде қылмысқа оқталудан ерікті түрде бас тарту субъектінің пассивті және белсенді мінез-құлқында көрінуі мүмкін, бірақ бұл аяқталмаған немесе аяқталған әрекеттің болуына байланысты.      

Аяқталмаған қастандық кезінде ерікті бас тарту әрқашан тек пассивті мінез-құлықта, яғни одан әрі әрекет жасаудан бас тартуда көрінеді (мысалы, пышақпен сермеп, субъект басқа адамға ешқандай зиян келтірместен қолын түсіреді).      

Ерікті түрде бас тарту, ең алдымен, аяқталған қастандықтың барлық жағдайларында мүмкін емес. Бұл әрекет ету сәті мен ықтимал қылмыстық нәтиже арасында себеп-салдарлық байланыстың дамуында әлі де азды-көпті ұзақ уақыт болған жағдайда ғана мүмкін болады. Аяқталған қастандық кезінде жағдай басқаша. Бұл жағдайларда ерікті түрде бас тарту тек қылмыстық нәтиженің алдын алуға бағытталған белсенді әрекеттерде көрінуі мүмкін. Мысалы, уланушы құрбанына антидот беріп, дәрігерді шақырады. Бұл жағдайда адам нақты келтірілген зиян үшін ғана жауап береді (мысалы, денсаулыққа қасақана орташа зиян келтіру - ҚК 104-бабының 1-бөлігі).          Ерікті бас тартуды белсенді өкінуден ажырату керек. Соңғысына қоғамдық қауіпті салдарларды жоюға немесе азайтуға бағытталған аяқталған қылмысты аяқтаған адамның белсенді әрекеттері жатады: келтірілген залалды ерікті түрде өтеу немесе кінәсімен келу және т. б.       Бұл екі ұғымның басты айырмашылығы - ерікті түрде бас тарту тек аяқталмаған қылмыстық әрекеттермен мүмкін болады, ал қылмыс аяқталғаннан кейін белсенді өкіну мүмкін болады.       Белсенді өкіну қылмыстық жауапкершілікті жоймайды, бірақ сот кінәні жеңілдететін жағдай ретінде ескереді (ҚК 53-бабының 1-бөлігінің "д" тармағы).      

Қатысқан кезде ерікті түрде бас тартудың өзіндік ерекшеліктері бар. "Егер бұл адамдар мемлекеттік органдарға хабарлаумен немесе өзге де қолданылған шаралармен Орындаушының қылмысты соңына дейін жеткізуіне жол бермесе, қылмысты ұйымдастырушы мен қылмысқа арандатушы қылмыстық жауаптылыққа тартылмайды. Егер қылмысты орындаушы қылмысты аяқтағанға дейін оған алдын ала уәде етілген жәрдемнен бас тартса немесе көрсетілген көмектің нәтижелерін жойса, қылмысқа қатысушы қылмыстық жауапқа тартылмайды" (ҚК 26-бабының 3-бөлігі).      

"Егер ұйымдастырушының немесе арандатушының осы баптың үшінші бөлігінде көрсетілген әрекеттері Орындаушының қылмыстың алдын алуға әкеп соқпаса, онда олар қабылдаған шараларды сот жаза тағайындау кезінде жеңілдететін мән-жайлар деп тануы мүмкін" (ҚК 26-бабының 4-бөлігі).      

Белсенді өкінудің ерекше жағдайы ретінде мемлекетке опасыздық жасаудан (ҚК 165-бабы), тыңшылықтан (ҚК 166-бабы) және билікті күшпен басып алудан немесе билікті күшпен ұстап қалудан бас тартуды не шет мемлекет немесе шетелдік ұйым өкілдерінің ҚР уәкілетті органдары мен лауазымды адамдарының құзыретіне кіретін өкілеттіктерді жүзеге асыруын (ҚК 168-бабы) қарау керек. ҚК-нің 165-бабына ескертпеде: "осы бапта, сондай-ақ ҚК-нің 166 және 168-баптарында көзделген қылмыстар жасаған адам, егер ол мемлекеттік органдарға ерікті және уақтылы хабарласа немесе Қазақстан Республикасының мүдделеріне нұқсан келтірудің алдын алуға өзгеше түрде ықпал етсе және оның әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады", - делінген хабарламада.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы