37-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің бұйрығын немесе өкімін орындау

     1. Осы Кодекспен қорғалатын мүдделерге ол үшін міндетті бұйрықты немесе өкімді орындау үшін әрекет еткен адамның зиян келтіруі қылмыс болып табылмайды. Мұндай зиян келтіргені үшін заңсыз бұйрық немесе өкім берген адам қылмыстық жауаптылықта болады.      

2. Көрінеу заңсыз бұйрықты немесе өкімді орындау үшін қасақана қылмыс жасаған адам жалпы негіздерде қылмыстық жауаптылықта болады. Көрінеу заңсыз бұйрықты немесе өкімді орындамау қылмыстық жауаптылықты болдырмайды.      

ҚР ҚК 37-бабында ол үшін міндетті бұйрықты немесе өкімді орындау үшін әрекет еткен адамның қылмыстық заңмен қорғалатын мүдделерге зиян келтіруі қылмыс болып табылмайтыны айқындалған.      

Бұл жағдай өзінің заңнамалық регламентін алғаш рет алды.      

Өзінің құқықтық табиғаты бойынша бұйрықты орындау іс-әрекет болып табылатындығын көрсету қажет. Бұйрықтың орындалуы кейде құқық қорғау органдарының мүдделеріне зиян келтірумен байланысты болғандықтан, бұйрықтың қылмыстық орындалуын қылмыстық емес орындаудан ажырату қажеттілігі туындады. Осы институттың енгізілуі басшылардың және олардың өкімдерінің беделін арттырады, сондай-ақ орындаушылардың қауіпсіздігін нығайтады. Енді олар бұйрықты тиісті түрде орындау нәтижесінде пайда болған зиянды салдардың басталуынан қорқудың қажеті жоқ.      

Жалпы мағынада бұйрық пен бұйрық синонимдер болып табылады. Бұйрық-бұл билік органының (бастықтың, басшының) ресми бұйрығы. Бұйрықты беру құқығы тиісті лауазымды тұлғаға ие, оның ережесі билік өкілеттіктеріне ие. Бұйрық немесе бұйрық - бұл бастықтың еркінің көрінісі. Бұйрықтың немесе өкімнің міндеттілігінің, бағыныштының олардың заңдылығына сенімділігінің, оларға деген сенімінің арқасында олар Орындаушының сол немесе іс-әрекеттерді жасауының негізі ретінде қарастырылады. Бұйрық, егер ол лауазымды адамның құзыреті шегінде берілсе, міндетті күшке ие болады. Бұл бастық пен бағыныштылар арасындағы қызметтік қатынастардан, ұйымдар мен мекемелердің қалыпты жұмыс істеуінің кепілі болып табылатын тәртіп талаптарынан туындайды. Бұйрықтың немесе бұйрықтың заңды күші орындаушылық әрекеттің өзінен үлкен. Сондықтан заңсыз бұйрықтың немесе өкімнің салдары үшін жауапкершілік оларды берген адамға жүктеледі.       Айта кету керек, бағыныштылар бастықтың бұйрығын немесе бұйрығын орындау кезінде қылмыстық заңмен қорғалатын мүдделерге зиян келтірудің заңдылығын бағалауға байланысты мәселелер іс жүзінде жиі туындайды. Бұл, ең алдымен, әскери қызметшілерге, ІІО, қаржы полициясы, кеден қызметі қызметкерлеріне және мемлекеттік қызметшілердің басқа да санаттарына қатысты.      

Бұйрықты немесе өкімді орындау кезінде жасалған іс-әрекеттің заңдылығын анықтау үшін бұйрыққа немесе өкімге міндетті талаптар қойылады. Олар бұйрық немесе бұйрық болуы керек:      

1) белгіленген тәртіппен берілген (жоғары тұрған бастықтан қарамағындағыға);      

2)тиісті түрде ресімделген (жазбаша немесе ауызша);      

3) нысаны бойынша да (барлық қажетті деректемелерді қамтуға) да, мәні бойынша да заңды (қолданыстағы заңнамаға қайшы келмеуге тиіс).      

Көрсетілген шарттар болған кезде заңсыздығы кейінірек белгіленген бұйрықты немесе өкімді орындаған адам қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін. Бұйрықты орындау нәтижесінде зиян келтіргені үшін оны берген адамдар қылмыстық жауапкершілікке тартылады.      

Көрінеу заңсыз бұйрықты немесе өкімді орындау үшін адамның әрекет жасауы бұйрықты Орындаушыны да, осындай бұйрық немесе өкім берген адамды да қылмыстық жауаптылықтан босатпайды. Бұл жағдайда адам бұйрықтың немесе бұйрықтың айқын заңсыз сипатын білуі керек, бірақ соған қарамастан оны орындайды, әрине, ол қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Мысалы, ұйым басшысы бухгалтерге қаржылық құжаттарға, бұрмаланған мәліметтерге үлес қосуға бұйрық береді. Егер бухгалтер мұндай бұйрықты орындаса, онда екеуі де - басшы мен бухгалтер қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Егер бухгалтер басшының талабын орындамаса, онда тиісті негіздер болған жағдайда ғана басшы жауапқа тартылуы мүмкін.      

Егер бағыныштының алынған қылмыстық бұйрықты орындаудан немесе орындамаудан басқа амалы болмаса, онда ол өз әрекеттерімен, егер ол басқаша әрекет етсе, келетін зияннан аз зиян келтіретіндей әрекет етуі керек.      

Қылмыстық бұйрықты орындамау кезінде аса қажеттілік шарттарын сақтау-бағынысты мұндай бұйрықты орындамағаны үшін жауаптылықтан босатады.      

Егер қылмыстық бұйрықты орындау кезінде аса қажеттілік шарттары сақталса, онда бағынысты бастық алған бұйрықты орындау үшін жасаған қылмысқа қатысқаны үшін жауаптылықтан босатылады.      

Бұйрықтың сипатына, оның заңдылығына немесе заңсыздығына, қылмысқа немесе қылмыссыздыққа қатысты барлық күмәндар бағыныштының пайдасына түсіндірілуі керек, өйткені, біріншіден, берілген бұйрықтардың заңдылығы үшін жауапкершілік бағыныштыға емес, бастыққа жүктеледі; екіншіден, бағыныштылар, әдетте, барлық ақпаратқа иелік етпейді, соның негізінде алынған бұйрықтың заңдылығы туралы мәселені дәл шешер еді. Заң оған бұйрықты орындамас бұрын мұндай ақпаратты жинауға мүмкіндік пен уақыт бермейді.      

Бұйрықтың заңсыздығы білдірілуі мүмкін:      

1) бұйрық берген адамның құқыққа сыйымсыздығында;      

2) бұйрықтың белгіленген нысанын сақтамағанда;      

3) бұйрықтың қылмыстық сипатының айқындылығында.      

Бұйрықтың заңсыздығының қылмысы анықталады:      

1) бұйрықтың мазмұнымен, яғни осы ведомство қызметінің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес келмеуімен;      

2) адамның құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіру арқылы, өйткені оларды сақтау және қорғау кез-келген билік органдарының қызметінің мәнін анықтайды.      

Бұйрықты немесе өкімді орындайтын адамның іс-әрекеттерінің заңдылық шарттарына мыналар жатады:      

1) бұйрықтың немесе өкімнің заң талаптарына немесе заңға тәуелді нормативтік актілерге сәйкестігі;      

2)бұйрықты немесе өкімді орындайтын адамның олардың заңсыздығын білмеуі.      

Бұйрықтың немесе өкімнің заңдылығы әрбір нақты жағдайда тиісті бұйрық немесе өкім берген адамның құзыретін айқындайтын белгілі бір заңдарды, заңға тәуелді нормативтік актілерді талдау жолымен белгіленеді.      

Сондай-ақ, ҚР ҚК 37-бабының 2-бөлігіне сәйкес "көрінеу заңсыз бұйрықты немесе өкімді орындамау қылмыстық жауаптылықты болдырмайтынын"көрсету қажет. Бұл жағдайда заң шығарушы заңсыз бұйрықты орындамаған адамдар үшін белгілі бір қауіпсіздік кепілдіктерін белгілейді.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы