Кәмелетке толмағанның атынан жасалатын мәмілелерге қамқоршылық және қорғаншылық органдарының келісімі
📘 1. Норманың жалпы талдауы
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 24-бабында кәмелетке толмағандардың немесе олардың атынан жасалатын мәмілелер кейбір заңнамалық актілерде белгіленген жағдайларда қамқоршылық және қорғаншылық органының алдын ала келісімімен ғана жүзеге асырылуы мүмкін екені көрсетілген. Бұл норма қорғану сипатында болып табылады және баланың мүдделерін, әсіресе ойланбай немесе әдейі тиімсіз жасалған мәмілелердің экономикалық және құқықтық салдарларынан қорғауға бағытталған.
⚖️ 2. Келісімнің құқықтық табиғаты
Қамқоршылық және қорғаншылық органының келісімі келесі түрде берілуі мүмкін:
- Алдын ала – мәміле жасалғанға дейін беріледі;
- Нақтыланған – нақты бір мәмілеге ғана беріледі;
- Дербестендірілген – мәміле тараптары, заты және шарттары көрсетіледі.
Келісім заңды өкілдің немесе кәмелетке толған жағдайда (мысалы, эмансипация немесе некеге тұру арқылы) өзімен берілген жазбаша өтініш негізінде ресми түрде, жазбаша түрде рәсімделеді.
🧒 3. Мәміле субъектілері
🔹 14 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар (жас балалар) – олардың атынан мәмілелерді ата-аналары, асырап алушылары немесе қамқоршылары жасайды. Дегенмен, кейбір жағдайларда (мысалы, мүлікті иеліктен шығару, мұрадан бас тарту) қамқоршылық органының келісімі талап етіледі.
🔹 14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар – ата-аналарының немесе қорғаншыларының жазбаша келісімімен мәміле жасай алады. Алайда, мүліктік мүдделері қозғалған жағдайда қосымша түрде қамқоршылық органының келісімі қажет болуы мүмкін.
📌 4. Келісім қажет болатын заңнамалық актілер
Келісім қажет болатын жағдайлар келесі актілерде белгіленген:
▶ Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі:
- 22-бап – 14 пен 18 жас аралығындағы кәмелетке толмағандардың мәмілелері;
- 23-бап – 14 жасқа дейінгі жас балалардың мәмілелері;
- 26-бап – әрекетке қабілетсіз тұлғалардың мәмілелері;
- 219-бап – кәмелетке толмағанға тиесілі мүлікті иеліктен шығару.
▶ Қазақстан Республикасының "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" кодексі:
- 132, 133, 135-баптар – қамқоршылық, қорғаншылық және қорғалушы мүлкін басқару;
- 138-бап – қамқоршының әрекеттері (мүлікті сату, айырбастау және т.б.) үшін міндетті түрде органның келісімі талап етіледі.
▶ "Баланың құқықтары туралы" ҚР Заңы:
- 9, 19, 21-баптар – баланың мүліктік құқықтарын қорғау, баланың мүддесін қорғау принциптерін бекітеді.
🌍 5. Халықаралық нормалар
✅ БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы конвенциясы (1989 ж.):
- 3-бап – мемлекеттік органдардың барлық іс-әрекетінде баланың мүддесі басты назарда болуы тиіс;
- 5 және 18-баптар – мемлекет ата-аналардың, қамқоршылар мен мемлекеттік органдардың баланың құқықтарын, соның ішінде мүліктік құқықтарын қорғауына кепілдік береді.
✅ 1996 жылғы Гаага конвенциясы («Ата-аналық жауапкершілікке және балаларға қатысты қорғау шараларына қолданылатын құқық туралы»):
- Баланың мүлкіне қатысты мәмілелер құзыретті органдардың бақылауында болуы тиіс.
🧾 6. Қазақстан сот практикасының мысалдары
🔷 Мысал 1: Алматы қалалық сотының апелляциялық анықтамасы (азаматтық іс № 2-497/2021):Ата-аналар кәмелетке толмаған ұлының үлесі бар пәтерді сатқан. Қамқоршылық органының келісімі алынбағандықтан, мәміле жарамсыз деп танылған.Соттың тұжырымы: баланың мүдделері бұзылды, себебі ол тиісті құқықтық қорғаусыз мүлкінен айырылған.
🔷 Мысал 2: Қарағанды қаласының сотының шешімі (іс № 2-1378/2022):Қорғаншы 15 жастағы бала атынан мұрадан бас тартқан, алайда қамқоршылық органының келісімі алынбаған.Соттың ұйғарымы: мұрадан бас тарту баланың мүддесіне зиян келтіруі мүмкін, сондықтан мәміле жарамсыз деп танылды.
📚 7. Қамқоршылық органы келісімі қажет болатын мәміле түрлері
| Мәміле түрі | Келісім қажет пе |
|---|---|
| Жылжымайтын мүлікті иеліктен шығару | ✅ Иә |
| Мүлікті сыйға беру | ✅ Иә |
| Несие немесе қарыз алу | ✅ Иә |
| Мұрадан бас тарту | ✅ Иә |
| Мүлікті жалға беру | 🔁 Жағдайға байланысты |
| Шығармашылық қызмет үшін сыйақы алу | ❌ Жоқ (ақылға қонымды шектерде) |
⚠️ 8. Бұзушылықтың салдары
Егер мәміле тиісті келісімсіз жасалса, онда:
- Ол жарамсыз немесе даулы деп танылуы мүмкін;
- Реституция (тараптарды бұрынғы жағдайына қайтару) қолданылуы мүмкін;
- Прокуратура, қамқоршылық органдары немесе мүдделі тұлғалар баланың мүддесін қорғау үшін сотқа жүгінуі мүмкін.
🏛️ 9. Қамқоршылық және қорғаншылық органының рөлі
Қамқоршылық органы:
- Мәміленің шарттарын тексеруі тиіс;
- Баланың мүддесіне әсерін талдауы тиіс;
- Мәміле балаға пайда әкелмесе – келісім беруден бас тартуға құқылы;
- Жазбаша өтінішке және қажетті құжаттарға (шарт, анықтамалар, мүліктің бағасы және т.б.) сүйене отырып жазбаша келісім беруі тиіс.
🧩 10. Қатысты баптар мен нормалар
| Норма | Мазмұны |
|---|---|
| ҚР АК 22–23-баптар | Кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігі |
| ҚР АК 159-бап | Мәмілелердің жарамсыздығы |
| ҚР КБС 132–138-баптар | Қамқоршылық және қорғаншылық |
| "Баланың құқықтары туралы" заң 9, 21-баптар | Мүліктік құқықтар |
| БҰҰ Конвенциясы 3-бап | Баланың мүдделерінің басымдығы |
✅ 11. Қорытынды
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 24-бабы кәмелетке толмағандардың мүліктік құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған. Бұл норма маңызды мәмілелерді жүзеге асыруда мемлекеттік бақылауды қамтамасыз етеді. Ата-аналар (немесе қамқоршылар), қамқоршылық органдары және сот органдары арасында тиісті өзара іс-қимыл қажет. Бұл бапты қолдану баланың ең жақсы мүдделерін қамтамасыз ету қағидатын ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс — ұлттық және халықаралық құқықтық деңгейде де.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
