Сервитутты белгілеу (тоқтату) туралы

Даудың соттылығы мен ведомстволық бағыныстылығының ерекшеліктері. АК-нің 117-бабының 1-тармағына сәйкес жер учаскелері жылжымайтын мүлікке жатады. Осыған байланысты жер учаскелеріне құқықтар туралы талап-арыздар орналасқан жері бойынша АІЖК-нің 31-бабының бірінші бөлігіне сәйкес сотқа ұсынылуы тиіс (Жоғарғы Соттың "жер заңнамасын соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы"нормативтік қаулысының 3-тармағы).

Тараптардың құқықтық қатынастарын және басшылыққа алынуы тиіс заңды анықтау. Қолданыстағы заңнама жер сервитуттарының екі түрін ажыратады: мемлекеттік және жеке.  

Жеке сервитут қамтамасыз ету үшін орнатылуы мүмкін:

1) көрші немесе өзге де жер учаскесі арқылы өту және өту, егер:

- жеке меншік иесінің немесе жер пайдаланушының өз учаскесіне басқа жолы өте қиын;

- жеке меншік иесінің немесе жер пайдаланушының өз учаскесіне басқа жолы пропорционалды емес шығындарды талап етеді;

2) көршілес немесе өзге учаскеге сервитут белгіленбей қамтамасыз етілуі мүмкін емес қажетті электр беру, байланыс, сумен жабдықтауды, су бұруды, жылумен жабдықтауды, газбен жабдықтауды, мелиорацияны және жеке меншік иесінің немесе жер пайдаланушының басқа да мұқтаждарын төсеу және пайдалану.

Жеке сервитуттың пайда болу негіздері:

- тараптардың келісімі (шарт);

- келісімге қол жеткізілмеген кезде сот шешімі.

Сервитутты белгілеу туралы шарттың маңызды талаптары зат пен баға туралы шарттар болып табылады, яғни жер сервитуты өтеулі болып табылады.

Жария сервитуттар, егер бұл жер учаскелерін алып қоймай, мемлекет пен жергілікті халықтың мүдделерін қамтамасыз ету үшін қажет болған жағдайларда белгіленуі мүмкін.

Қоғамдық сервитуттар мыналар үшін орнатылуы мүмкін:

1) жер учаскесі арқылы ортақ пайдаланылатын объектілерге, зираттарға, жерлеулерге және өзге де ғибадат объектілеріне өту немесе өту;

2) коммуналдық, инженерлік, электр және басқа да желілер мен желілерді, сондай-ақ сервитуттар белгіленбей қамтамасыз етілмейтін немесе мөлшерлес емес шығыстарды талап ететін көлік инфрақұрылымы объектілерін төсеу және пайдалану мақсатында жер учаскесін пайдалану;

2-1) магистральдық құбырлардың желілік бөлігін орналастыру және пайдалану мақсатында жер учаскесін пайдалану;

3) жер учаскесінде межевтік және Геодезиялық белгілерді және оларға кіреберістерді орналастыру;

4) су алу және суару;

5) жер учаскесі арқылы малды айдау;

6) жер учаскесін аң аулау, жер учаскесінде орналасқан Тұйық су айдынында балық аулау, жабайы өсетін өсімдіктерді жинау мақсатында белгіленген мерзімдерде және тәртіппен пайдалану;

7) іздестіру, зерттеу және басқа да жұмыстарды жүргізу мақсатында жер учаскесін уақытша пайдалану;

8) жағалау белдеуіне еркін қол жеткізу;

9) мемлекеттік органдардың шешімі бойынша мәдени-бұқаралық іс-шараларды өткізу үшін жер учаскесін пайдалану;

10) қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге байланысты өзге де жағдайларда қолданылады.

Мемлекеттік сервитут мемлекеттік органның немесе жергілікті өзін-өзі басқару органының нормативтік құқықтық актісін қабылдау арқылы белгіленеді.

Сервитут жер учаскесіне меншік құқығы немесе сервитут ауыртпалығы бар жер учаскесінің жер пайдалану құқығы басқа тұлғаға ауысқан жағдайда сақталады.

Сервитут мәмілелердің, оның ішінде сатып алу-сатудың, кепілдің дербес нысанасы бола алмайды.

Сервитут қамтамасыз ету үшін сервитут белгіленген құқықпен бірге басқа адамдарға ауыса алады.

Талап қою үшін меншік иесінің сервитут белгілеу туралы шарт жасасудан бас тартуы не сервитут шарттары туралы келісімге қол жеткізбеуі негіз болып табылады.

Талап қоюдың мәні көрші учаскені (сервитут) шектеулі пайдалану құқығын беру болып табылады.

Іске қатысатын адамдар.

Талапкер:

- жер учаскесінің меншік иесі не жер учаскесін өзге заттық құқықта иеленуші тұлға;

- іргелес және басқа жер учаскелерінің жер пайдаланушылары;

– мұндай болып табылмайтын тұлғалар-кез келген өзге мүліктік құқықтардың иелері. Мысалы, учаске арқылы мал айдау құқығының субъектілері, іздестіру жұмыстары үшін жер учаскелерін пайдалану құқығы учаскеге меншік құқығы немесе жер пайдалану құқығы атағына ие болуға міндетті емес.

Жауапкер: жер учаскесінің меншік иесі.

Сервитутты белгілеу кезіндегі субъектілік құрамның ерекшеліктері. Қоғамдық жер сервитуты шектеусіз адамдар тобы үшін белгіленгендіктен, оны белгілеу туралы дау бойынша өтініш беруші кез келген мүдделі тұлға болуы мүмкін.

Сервитутты тоқтату кезіндегі субъектілік құрамның ерекшеліктері. Осы талап бойынша талап қоюшы сервитутпен ауыртпалық салынған жер учаскесінің иесі болып табылады. Жауапкер пайдасына сервитут белгіленген тұлға болып табылады.

Анықталатын және дәлелденетін фактілер. Дәлелдемелер мен дәлелдемелер.

Сервитутты белгілеу қажеттілігін дәлелдеу ауыртпалығы талапкерге жүктеледі.

Дәлелдеу тақырыбына келесі фактілер кіреді:

1) жер учаскесінің меншік иесіне жүгіну және меншік иесінің жер учаскесіне сервитутпен ауыртпалық салудан бас тартуы не сервитут шарттары туралы келісімге қол жеткізбеуі;

2) бөтен жер учаскесінің сервитутына ауыртпалық салмай, жер учаскесін қалыпты шаруашылық пайдаланудың мүмкінностьстігі;

3) сервитуттың болуы жер учаскесі үшін ең аз ауыртпалық болатыны фактісі;

4) сервитутты белгілеуден бас тартудың заңдылығы туралы куәландыратын мән-жайлар:

- жер учаскесін пайдаланудағы елеулі қиындықтар не сервитутты белгілеу салдарынан оны пайдалану мүмкінностьстігі;

- заңнамада белгіленген шектеулерге байланысты сервитут белгілеудің мүмкін .стігі.

Сервитутты тоқтату. Сервитут тоқтатылады:

- құқық иеленушінің бас тартуы нәтижесінде;

- ұзақ уақыт пайдаланбау (3 жыл);

- ол белгіленген мерзімнің аяқталуы;

- Тараптар арасындағы келісім негізінде;

- сот шешімінің негізінде;

- заңнамалық актілерде көзделген өзге де негіздер бойынша.

Қоғамдық сервитутты тоқтату ерекшеліктері. Қоғамдық сервитут ол белгіленген қоғамдық қажеттіліктер болмаған жағдайда жергілікті атқарушы органның сервитутты жою туралы шешімін қабылдау арқылы тоқтатылуы мүмкін.

Сервитуттың қолданылуын сот тәртібімен тоқтату. Сервитут құқық иеленушінің оны тиісінше пайдаланбауына байланысты, сондай-ақ ол белгіленген негіздердің болмауына байланысты жеке меншік иесінің немесе жер пайдаланушының талабы бойынша сот тәртібімен тоқтатылуы мүмкін. 

Жарамдылық мерзіміне байланысты сервитуттың тоқтатылу ерекшеліктері. Егер сервитут белгілі бір мерзімге белгіленсе, егер тараптардың келісімінде өзгеше белгіленбесе, оның қолданылуы белгіленген мерзім өткеннен кейін тоқтатылады.

Егер шарт негізінде сервитут талап ету сәтіне дейін немесе белгісіз мерзімге белгіленсе, сервитуттың қолданылуы сервитутпен ауыртпалық салынған жылжымайтын мүлік иесінің сервитутты тоқтату туралы талабы болған сәттен бастап бір ай мерзім өткеннен кейін тоқтатылады.

Сервитутты тіркеу. Егер жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы заңнамалық актіде өзгеше белгіленбесе, құқық иеленушіге бөтен жер учаскесін шектеулі нысаналы пайдалану құқығын беретін сервитуттардың туындауы, өзгеруі және тоқтатылуы құқықтық кадастрда мемлекеттік тіркелуге жатады.

Сервитутты тіркеу кезінде олардың негізінде сервитут пайда болған құжаттарға осындай сервитутты ұсынатын тұлға куәландырған сервитуттың қолданылу аясының шекарасын көрсете отырып, жер учаскесінің жоспары қоса беріледі. Егер сервитут бүкіл жер учаскесіне қатысты болса, жер учаскесінің жоспарын ұсыну талап етілмейді.

Нормативтік құқықтық актілер негізінде туындайтын сервитуттар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы заңнамалық актісіне сәйкес тіркеу объектілері болып табылмайтын өзге де сервитуттар мемлекеттік тіркеуге жатпайды.

Ескерту. Өзінің құқықтық табиғаты бойынша сервитут адамның өзіне тиесілі жер учаскесіне қатысты меншік құқығын оны толық көлемде пайдалану үшін кедергілер болған кезде іске асырудың қосалқы тәсілі болып табылады, осыған байланысты Жер кодексінің 69-бабының 2-тармағында көрсетілген мақсаттар үшін жер учаскесін пайдалану мүмкін болмаған жағдайда ғана сервитут белгілеуге жол беріледі.

Сервитутты белгілеудің маңызды критерийі заңдылық, парасаттылық, әділеттілік және оны белгілеудің орындылығы талаптары болып табылады.

Сервитутты белгілеу туралы істерді қарау кезінде соттар талапкердің талабы қандай нақты қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталғандығы және оның айрықша сипатын ескере отырып, сервитутты белгілеу арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін қажеттіліктерге жататындығы туралы мәселені зерттеуге тиіс.

Сервитут белгіленген кезде сот жылжымайтын мүлікті қалыпты пайдалануды қамтамасыз етудің өзге де ақылға қонымды, әділ және орынды мүмкіндігінің жоқтығын белгілеуге міндетті.

Сервитут белгілі бір ұзақ мерзімді қатынастарды болжайды, бір реттік емес, өйткені ол жер учаскесін меншік иесінің немесе жер пайдаланушының өзі де, оның мүддесі үшін сервитут орнатылған адам да пайдалануды көздейді.

Сервитутты белгілеудің маңызды критерийі заңдылық, парасаттылық, әділеттілік және оны белгілеудің орындылығы талаптары болып табылады. Сервитутты белгілеу туралы істерді қарау кезінде соттар талапкердің талабы қандай нақты қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталғандығы және оның айрықша сипатын ескере отырып, сервитутты белгілеу арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін қажеттіліктерге жататындығы туралы мәселені зерттеуге тиіс. Сервитут белгіленген кезде сот жылжымайтын мүлікті қалыпты пайдалануды қамтамасыз етудің өзге де ақылға қонымды, әділ және орынды мүмкіндігінің жоқтығын белгілеуге міндетті.

Сервитут белгілі бір ұзақ мерзімді қатынастарды болжайды, бір реттік емес, өйткені ол жер учаскесін меншік иесінің немесе жер пайдаланушының өзі де, оның мүддесі үшін сервитут орнатылған адам да пайдалануды көздейді.

Талап арызға қоса берілетін негізгі құжаттардың тізбесі

Талаптарға сәйкес құжаттар АІЖК-нің 149-бабы, оның ішінде талапкер талаптарды негіздейтін мән-жайларды растайтын құжаттар болуы мүмкін:

-жекешелендіру, сатып алу-сату, сыйға тарту шарттары және (немесе) жер учаскесіне, үй құрылысына меншік немесе жер пайдалану құқығына құқық белгілейтін басқа да құжаттар, сондай-ақ үй құрылысын пайдалануға қабылдау туралы акт, техникалық паспорт, үй құрылысы және жер учаскесінің жоспарлары, жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы Құқықтық кадастр мәліметтері, және басқа да сәйкестендіру құжаттары;

- жер учаскесінің меншік иесіне жүгінгенінің дәлелі және оның учаскеге сервитутпен ауыртпалық салудан бас тартуы не сервитут шарттары туралы келісімге қол жеткізбеуі;

- сервитут белгілеу туралы келісімнің (шарттың) көшірмесі (жеке сервитут белгілеу туралы келісім жасасу туралы жазбаша ұсыныс (өтініш).

Істерді қарау және шешу кезінде қолдануға жататын заңдар

Конституция.

АК.

Жер кодексі (7-тарау).

Орман Кодексі.

Заңдар:

- "Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы";

- "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы";

- "Жайылым туралы";

- "Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы"

Жоғарғы Соттың 2006 жылғы 16 шілдедегі № 6 "Соттардың жер заңнамасын қолдануының кейбір мәселелері туралы"нормативтік қаулысы.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкендігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды.

Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.

            Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы