Азаматтық іс қозғау

Талап қою арызын қабылдау және азаматтық іс қозғау туралы мәселені шешкен кезде "соттардың азаматтық іс жүргізу заңнамасының кейбір нормаларын қолдануы туралы"Жоғарғы Соттың 2003 жылғы 20 наурыздағы № 2 нормативтік қаулысы мен талап қоюға байланысты мәселелерді регламенттейтін АІЖК-нің 14-тарауының ережелерін басшылыққа алған жөн.

Судья Конституцияның әрқайсысының сот арқылы қорғалу құқығы туралы Ережелерін басшылыққа ала отырып, сотқа жүгіну үшін алғышарттардың болуын немесе болмауын бағалайды. Судьяның іс жүргізу әрекеттері сот қорғау құқығын іске асыру мақсаттарына да, азаматтық сот ісін жүргізудің жалпы мақсаттары мен міндеттеріне де қайшы келмеуі мүмкін.

Сотқа талап арыз келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күні ішінде судья оны сот ісін жүргізуге қабылдау туралы мәселені шешеді. Талап қою арызының нысаны мен мазмұнының АІЖК-нің 148, 149-баптарының талаптарына сәйкестігін тексерумен қатар, талап қою арызын қабылдау сатысында судья талап қою арызын қабылдау үшін құқықтық тыйымдардың: АІЖК-нің 151-бабында көзделген талап қою арызын қабылдаудан бас тарту үшін немесе АІЖК-нің 152-бабында көзделген талап қою арызын қайтару үшін негіздердің бар-жоғын белгілейді.

 Егер өтініш азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен, яғни сотқа ведомстволық бағынысты емес (АІЖК-нің 151-бабы бірінші бөлігінің 1) тармақшасы) қарауға және рұқсатқа жатпайтыны анықталса, онда судья талапкерге қай органға жүгіну керектігін көрсете отырып, талап қою арызын қабылдаудан бас тартады.

Егер соттың заңды күшіне енген шешімі немесе соттың АІЖК көзделген негіздер бойынша іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы ұйғарымы болса, сол тараптар арасындағы, сол нысан туралы және сол негіздер бойынша шығарылған; сол тараптар арасындағы, сол нысан туралы дау бойынша қабылданған талап қою арызын қабылдаудан бас тартады сол негіздер бойынша төреліктің шешімі және бұл туралы сотқа белгілі болды (АІЖК-нің 151-бабы бірінші бөлігінің 2), 3) тармақшалары).

Алайда, егер көрсетілген мән-жайлар талап арыз қабылданғаннан және азаматтық іс қозғалғаннан кейін сотқа белгілі болса, онда АІЖК-нің 277-бабы 2) және 3) тармақшаларының талаптарына сәйкес сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтатады. Талап қою арызын қабылдаудан бас тарту, сондай-ақ іс бойынша іс жүргізуді тоқтату талап қоюшының сол жауапкерге, сол нысан туралы және сол негіздер бойынша талап қоюмен сотқа қайта жүгінуіне кедергі келтіреді.

Талап арызды қайтару үшін негіздер

Талап арызды қайтару үшін негіздер АІЖК-нің 152-бабында регламенттелген. Мысалы, осы баптың бірінші бөлігінің 3) тармақшасына сәйкес, егер істі сот талқылауына дайындау кезінде кемшіліктерді жою мүмкін установленстігі анықталса, нысаны мен мазмұны бойынша АІЖК талаптарына сәйкес келмейтін талап арыздар қайтарылуы мүмкін.

Мұндай жағдайлар талап арызға қол қоймау немесе тиісті түрде ресімделген өкілеттіктер болмаған кезде оған уәкілетті емес адамның қол қоюы да болуы мүмкін (АІЖК-нің 61-бабы). Тиісті емес талапкердің талап қоюы талап арызды оны ұсынуға өкілеттігі жоқ адам қол қоймаған ретінде қайтару үшін негіз болып табылмайды (АІЖК-нің 152-бабы бірінші бөлігінің 4) тармақшасы). Сот бұл мән-жайға істі қарау және даудың мәні бойынша шешім шығару кезінде баға береді.

Өтініштің кемшіліктерін жою үшін сот істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда талапкердің қандай әрекеттерді орындауы керектігін көрсетеді (1.2-тармақты қараңыз). Оны қабылдау туралы ұйғарымда талап арыздың кемшіліктері туралы нұсқау талап етілмейді.

АІЖК-нің 152-бабы бірінші бөлігінің 4), 5) тармақшаларының ережелерінен іс-әрекетке қабілетсіз адам өтініш берген; өтінішке қол қоюға немесе оны ұсынуға өкілеттігі жоқ адам қол қойған жағдайлар да талап қою арызын қайтару үшін негіз бола алатындығы көрінеді. Аталған ережелер сотқа жүгіну құқығын іске асырудың маңызды алғышарты азаматтық іс жүргізу құқық қабілеттілігі және бастамасы бойынша сотта азаматтық іс қозғау туралы мәселе шешілетін адамдардың азаматтық іс жүргізу қабілеттілігі болып табылатынын атап көрсетеді.

Талап қою арызын қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарымның заңдылығы мен негізділігі апелляциялық және кассациялық сатылардағы сотта жалпы тәртіппен тексерілуі мүмкін, ал талап қою арызын қайтару туралы ұйғарымдар тек апелляциялық сатыдағы сотта тексеріледі. Мұндай саралау талап қою арызын қабылдаудан бас тарту талапкердің сол жауапкерге, сол зат туралы және сол негіздер бойынша талап қоюмен сотқа қайта жүгіну мүмкіндігін болдырмайтындығымен байланысты. Талап арыз қайтарылған кезде талап қоюшы сот ұйғарымында көрсетілген кемшіліктер жойылғаннан кейін, оның ішінде, егер қайтаруға негіз соттылық туралы ережелерді бұзу болып табылса, осы іс сотталып отырған сотқа да қайта сотқа жүгінуге құқылы.

Мұндай іс бойынша Процесс көрсетілген сатыларда және ұйғарымдар өзгеріссіз қалған жағдайда бірінші сатыдағы сотта іс бойынша іс қозғаусыз аяқталуы мүмкін. Демек, іс бойынша іс қозғау сот ісін жүргізуге талап арыз қабылдаумен байланысты. Талап арызды қабылдау және азаматтық іс қозғау азаматтық процестің бастапқы кезеңі болып табылады.

Судьяның АІЖК нормаларын мүлтіксіз сақтауы көбінесе сотта нақты дау бойынша азаматтық іс туындай ма, сотта бұзылған құқықтарды уақтылы қалпына келтіру қамтамасыз етіле ме, сотқа байланысты. Талап қою арызын қабылдау және азаматтық іс қозғау туралы ұйғарымнан судья жоғарыда көрсетілген мән-жайларды тексергені және талап қою арызын қабылдау және азаматтық іс қозғау үшін құқықтық тыйым салынбағаны қаралуға тиіс.

Сот ісін жүргізу тілі

Судья ұйғарымда сотқа талап арыз берілген тілге байланысты белгіленетін сот ісін жүргізу тілін көрсетеді (АІЖК-нің 14-бабының екінші бөлігі).

Істердің санаттарында қаралатын жағдайлар үшін тиісті тарауларда қаралатын кейбір ерекшеліктерді қоспағанда, жоғарыда баяндалған ережелер жалпы болып табылады. Мысалы, ерекше және ерекше талап қою ісін жүргізу істері бойынша сотқа жүгінетін адамның мәртебесі талапкер ретінде емес, өтініш беруші ретінде айқындалады. Ерекше іс жүргізу істері бойынша жауапкер жоқ. Мұндай істер бойынша іс жүргізу талап арыз бойынша емес, өтініш бойынша қозғалады.

Назар аударыңыз! 

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын. 

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

      Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы