Құрылыс-монтаждау жұмыстарын тоқтатуға мәжбүрлеу туралы талап

  Өз бетiмен салынған құрылысқа құқықты тану туралы талап қою тәртiбiмен қаралады, өйткенi мүдделi тұлға құқық туралы дауды шешу 7 жолымен бұзылған немесе даулы құқықты немесе заңды мүдденi қорғау туралы талаппен жүгiнедi.

«Тұрғын үйге меншік құқығын қорғауға байланысты дауларды шешудің кейбір мәселелері туралы» нормативтік қаулының 11-тармағында осы мәселе бойынша толық түсіндірмелер берілген.

Осылайша, өз бетімен құрылыс салу құқығын тану туралы талап қоюларды соттар барлық жағдайларда талап қою өндірісінде ұсынады және қарайды.

Басқа мысал:

«Астана қаласының Қалалық ортаны бақылау және сапа басқармасы» ММ «С» ЖШС-ға құрылыс-монтаж жұмыстарын тоқтата тұруға, құрылыстарды бөлшектеуге мәжбүрлеу туралы талап қойып, сотқа жүгінді.

Астана қаласы, «Есіл» ауданы мекенжайында орналасқан «W» кӛппәтерлі тұрғын үй кешені» объектісі бойынша «С» ЖШС-ға қатысты жоспардан тыс тексеру жүргізілді.

Тексеру нәтижелері бойынша 2022 жылғы 28 шілдедегі № 326 нұсқама берілді.

Талап қою құрылыс салушы тарапынан нұсқаманың талап қоюлары орындалмағандықтан, жауапкер тиісті рұқсаттарсыз және құрылыс салынатын жер учаскелеріне құқық белгілейтін құжаттарсыз құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізгені үшін бірнеше рет әкімшілік жауаптылыққа тартылғанына негізделген

Бұл ретте, объектінің құрылысы үшінші тұлғаға меншік құқығымен тиесілі жер учаскесінде басталды.

Астана қаласы МАЭС-тің 2022 жылғы 28 қазандағы шешімімен талап қою қанағаттандырылды.

«С» ЖШС-ға БИН 171140030754 «W» кӛппәтерлі тұрғын үй кешені» объектісі бойынша барлық құрылыс-монтаж жұмыстарын тоқтата тұру міндеттелді.

«С» ЖШС-ға аталған объект бойынша салынған құрылыстарды бӛлшектеу міндеттелді.

Сот Сәулет туралы заңның 17-бабына сілтеме жасай отырып, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметi туралы заңдарда белгіленген нормалар мен талаптарды (шарттарды, ережелерді, шектеулердi) бұзуға жол берген оның субъектiлерiн Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа әкеп соғатынын кӛрсетті.

Көрсетілген бұзушылықтарға өз бетiнше құрылыс салу, нақ сол сияқты үйлердiң, жекелеген үй-жайлардың және (немесе) үй бӛліктерiнiң сәулеттiк келбетiн өзгерту, қайта жоспарлау (қайта жабдықтау, қайта бейiмдеу) жатады.

Сот құрылыс салушының объектінің құрылысын қолданыстағы заңнаманы өрескел бұза отырып жүргізгенін анықтады, оған жауапкердің өкілі дау айтпаған.

Объектіде Сәулет туралы заңның 68-бабының 12-тармағын бұза отырып, уәкілетті органда құрылыс-монтаж жұмыстарының басталғаны туралы тіркелмеген хабарламамен жұмыстар жүргізілді, жер учаскесіне тиісті құқық жоқ.

Құрылыс салушы уәкілетті мемлекеттік органның 2022 жылғы 28 шілдедегі № 326 нұсқамасын орындамады, нәтижесінде «С» ЖШС-ға қатысты ӘҚБтК-нің 463, 321, 319-баптары бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамалар жасалды.

Сонымен қатар, Астана қаласы МАӘС-тің заңды күшіне енген 2022 жылғы 22 тамыздағы қаулымен жауапкер бұзуға мәжбүрлемей 107 205 теңге сомасында айыппұл сала отырып, ӘҚБтК-нің 319-бабы (өндiрiстiк, тұрғын үй, шаруашылық, гидротехникалық (су шаруашылығы) немесе тұрмыстық объектiлердi жерге тиісті құқықсыз заңсыз салу) бойынша, 2022 жылғы 31 тамыздағы қаулымен бұзуға мәжбүрлемей 85 764 теңге сомасында айыппұл сала отырып, ӘҚБтК-нің 463-бабының 1-бөлігі бойынша (тіркеу, рұқсат беру, хабарлама жіберу мiндеттi болған жағдайларда, тiркеусiз, рұқсатсыз, сол сияқты хабарлама жібермей кәсiпкерлiк немесе өзге де қызметпен айналысу, сондай-ақ әрекеттердi (операцияларды) жүзеге асыру, егер бұл әрекеттерде қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгiлерi болмаса) әкімшілік жауапкершілікке тартылды.

Астана қаласы сотының азаматтық істер жӛніндегі сот алқасының 2022 жылғы 21 желтоқсандағы қаулысымен сот шешімі ӛзгеріссіз қалдырылды.

Басқа мысал:

Басқа жағдайда, «Астана қаласының Бақылау және қала ортасының сапасы басқармасы» ММ нұсқаманың талаптарын орындауға міндеттеу туралы «Т» ЖШС-ға талап қоюмен сотқа жүгінді.

Талап қоюшы Астана қаласы «Есіл» ауданы мекенжайында орналасқан № 3 тұрғын емес үй-жайға жапсарлас салынған «Жазғы кафе» объектісі бойынша «Т» ЖШС-ға жоспардан тыс тексеру жүргізді.

Тексеру нәтижелері бойынша сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласындағы мемлекеттік нормативтерде және өзге де нормативтік құқықтық актілерде көзделген талаптардың бұзылғаны анықталды.

Жауапкердің заңнама талап қоюларын бұзғаны МАӘС-тің заңды күшіне енген қаулыларымен анықталған.

 Бұл ретте объектінің құрылысы үшінші тұлғаға меншік құқығымен тиесілі жер учаскесінде басталғаны анықталды. 2022 жылғы 16 тамызда талап қоюшы ЖШС-ның атына бұзушылықтарды жою, атап айтқанда:

құрылыс-монтаж жұмыстарының басталғаны туралы хабарлама талонын жіберу; жер учаскесіне (алаңға немесе құрылысқа арналған трассаға) құқық белгілейтін тиісті құжатты немесе оны беру туралы атқарушы органның шешімін алу; жобалау-сметалық құжаттаманы бекіту;

жобалар сараптамасының оң қорытындысын алу; объектінің құрылысын техникалық және авторлық қадағалауларды сүйемелдеумен қамтамасыз ету;

салынған объектіні пайдалануға қабылдау актісі бекітілгенге дейін жазғы кафені пайдалануды тоқтата тұру туралы нұсқама шығарды.

МАЭС-тің 2022 жылғы 26 желтоқсандағы шешімімен талап қою қанағаттандырылды.

«Т» ЖШС-ға 2022 жылғы 16 тамыздағы бұзушылықтарды жою туралы нұсқаманың талаптарын орындау, атап айтқанда:

құрылыс-монтаж жұмыстарының басталғаны туралы хабарлама талонын жіберу;

жер учаскесіне (алаңға немесе құрылысқа арналған трассаға) құқық белгілейтін тиісті құжатты немесе оны беру туралы атқарушы органның шешімін алу; жобалау-сметалық құжаттаманы бекіту;

жобалар сараптамасының оң қорытындысын алу; объектінің құрылысын техникалық және авторлық қадағалауларды сүйемелдеумен қамтамасыз ету;

салынған объектіні пайдалануға қабылдау актісі бекітілгенге дейін жазғы кафені пайдалануды тоқтата тұру міндеттелді.

Басқа мысал:

Белсенді құрылыс салынған қалалар үшін рұқсат алмай (жобалық құжаттамадан ауытқумен) өз бетімен салынған құрылысқа байланысты даулар тән. «Астана қаласының Қалалық ортаны бақылау және сапа басқармасы» ММ «Қоса салынған үй-жайлары мен паркингі бар көп пәтерлі тұрғын үй кешені» объектісі бойынша құрылыс-монтаж жұмыстарын тоқтата тұру арқылы 2022 жылғы 30 желтоқсандағы № 671 нұсқаманы орындауға мәжбүрлеу туралы «E» ЖШС-ға сотқа талап қоюмен жүгінді.

Талап қоюшы «E» ЖШС-ға қатысты Астана қаласы «Алматы» ауданы мекенжайында орналасқан «Көп пәтерлі тұрғын үй кешені» объектісі бойынша Астана қаласы бойынша Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеттің Басқармасында белгіленген тәртіппен тіркелген 2022 жылғы 28 желтоқсандағы № 2271000002200032/00620 жоспардан тыс тексеру жүргізілді.

Тексеру нәтижелері бойынша Басқарма 1 және 2 блок бойынша 2022 жылғы 26 желтоқсанда № EXLEAD-0032/22 («Сарапшылық ұйымдар палатасы») оң қорытынды алғанын анықтады, оған сәйкес объект 5 қабаттан тұрады, алайда 6 және 7-қабат деңгейінде қаңқа құрылысы жүзеге асырылған. МАЭС-тің 2023 жылғы 16 мамырдағы шешімімен талап қою қанағаттандырылды.

«E» ЖШС-ға Астана қаласы, «Алматы» ауданы мекенжайында орналасқан «Қоса салынған үй-жайлары және паркингі бар көп пәтерлі тұрғын үй кешені» объектісі бойынша құрылыс-монтаждау жұмыстарын жүргізудің басталғаны туралы хабарламаны жолдау және объектіні салу үшін бөлінген учаске бойынша жерге тиісті құқық алу жолымен 2022 жылғы 30 желтоқсандағы № 671 ұйғарымды орындағанға дейін құрылыс-монтаж жұмыстарын тоқтата тұру міндеттелді.

Соттың тұжырымына сәйкес 6-шы қабаттан жоғары құрылыс заңнамада белгіленген тәртіппен мемлекеттік сараптамадан өткен жобалық құжаттама негізінде жүзеге асырылуы тиіс.

Басқа мысал:

«Алматы қаласы Қала құрылысын бақылау басқармасы» ММ объектіні пайдалануға қабылдау актісін жарамсыз деп тану, өз бетімен салынған құрылыс деп тану және объектілерді бұзу туралы А.В.-ге талап қоюмен сотқа жүгінді.

Іске қатысуға үшінші тұлға ретінде «Алматы қаласы қалалық жоспарлау және урбанистика басқармасы» КММ, салынып жатқан тұрғын үйді сатып алуға алдын ала сатып алу-сату шарттарын жасасқан жеке тұлғалар тартылды.

Жауапкердің жеке тұрғын үйдің орнына жер учаскесінде тиісті рұқсат құжаттарынсыз екі объектіден тұратын тұрғын үй кешенін салғаны талап қоюға негіз болды.

Сәулет туралы заңның 20-бабының 23-14) тармақшасына сәйкес қабылданған Құрылыс салуды ұйымдастыру қағидасы елді мекеннің аумағында құрылыс салу тәртібін регламенттейді, ал Құрылыс салуды ұйымдастыру қағидасының 22-тармағы құрылыс жөніндегі жобаларды кезеңкезеңімен іске асыруды көздейді.

Жауапкер А.В. Құрылыс салуды ұйымдастыру қағидасының талаптарын бұзып, құрылыс-монтаж жұмыстарының басталғаны туралы хабарламай, жобалау-сметалық құжаттамасыз, тиісінше, жоба сараптамасының оң қорытындысынсыз, техникалық және авторлық қадағалаулардың сүйемелдеуінсіз, шаруашылық тәсілмен құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізген.

Қала құрылысын бақылау саласындағы уәкілетті орган ӘҚБтК-нің 316- бабының 1-бөлігі бойынша жауапкерге қатысты әкімшілік хаттама толтырған. Анықталған бұзушылықтарды жою туралы нұсқама келесі талаптармен:

құрылыс-монтаждау жұмыстарын тоқтата тұру және объектінің құжаттамасын сәйкес келтіру талаптары орындалмаған, соның салдарынан жауапкер ӘҚБтК-нің 462-бабы бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартылған.

Сонымен қатар, жауапкер құрылысты сақтау басқа адамдардың қорғалатын құқықтары мен мүдделерін бұзбайтынына немесе азаматтардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндірмейтініне жеткілікті дәлел келтірген жоқ.

Іс материалдарындағы құрылыс объектісінің техникалық жай-күйі туралы қорытынды ғимараттың сенімділігі мен орнықтылығын растамайды, өйткені баға екі объектіден тұратын тұрғын үй кешеніне емес, жеке тұрғын үйге берілген.

Үшінші деңгейдегі техникалық күрделі емес объектілерді салу үшін Құрылыс салуды ұйымдастыру қағидаларының 22-тармағына сәйкес, олардың пікірінше, салынған объектіге қатысты алдын ала жобалау және жобалау құжаттамасын әзірлеу және сараптама жүргізу талап етілмейді деп пайымдаған жауапкер мен үшінші тұлғалардың дәлелдеріне баға берілген.

Осылайша, салынған объектілер цокольдық және жер үстіндегі үш қабаттан тұрады, таунхаустар типіне жатады. Баяндалған мән-жайларды ескере отырып, МСҚБ-ның талап қоюы қанағаттандырылды.

Алматы МСҚБ-ның өз бетімен салынған құрылысты бұзу туралы М.А.- ға қойған талабы кассациялық сатыдағы сотта ғана дұрыс шешілді. Жергілікті соттар талап қоюшының объектінің қолданыстағы құрылыс нормалары мен ережелерін бұза отырып салынғанын, сондай-ақ азаматтардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіргенін, үшінші тұлғалардың заңмен қорғалатын құқықтары мен мүдделерінің бұзылғанын куәландыратын дәлелдемелер ұсынбағанын дәлелдеп, талап қоюдан бас тартты.

Негіздеме:

Сәулет туралы заңның 27-2-бабына сәйкес сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметi объектiлерiн жобалау адам өмiрi мен денсаулығы және қоршаған орта үшiн құрылыстардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге тиiс.

Құрылысжайларды жобалау кезінде өмiрлiк циклдiң барлық сатыларындағы, оның iшiнде қалыпты пайдалану, төтенше жағдайлар, құрылыс-монтаждау жұмыстарын жүргiзу кезiнде көзделетiн бұзушылықтар және рұқсат етiлмейтiн құрылыс кезiндегi адам өмiрi мен денсаулығына және қоршаған ортаға төнетiн барлық ықтимал тәуекелдер сәйкестендiрiлуге және ескерiлуге тиiс.

Құрылыс-монтаждау жұмыстарын жүргiзу кезiнде құрылыс салушы жобалық құжаттамада белгiленген қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiндегi шаралардың бүкiл кешенiн орындауға және ғимарат құрылысын жүргiзудiң түрлi сатыларында олардың орындалуына бақылау мен қадағалау жасау мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге мiндеттi. Жауапкер заңның жоғарыдағы талаптарын орындамаған.

Осы іс бойынша құрылыс салушының Құрылыс салуды ұйымдастыру қағидаларының 22-тармағын бұзғаны анықталды, атап айтқанда: рұқсат беру рәсімдерінің өту кезеңдерін сақтамаған.

Жауапкер белгіленген тәртіпте сараптамадан өткен жобалық-сметалық құжаттаманы бекітпестен, авторлық және техникалық қадағалаусыз, жертөлесі және пайдаланылатын шатыры бар 3 қабатты көп пәтерлі үйді тұрғызғаны анықталды.

Бұзушылық фактілері ӘҚБтК-нің 316-бабының 1-бөлігі және 321-бабы бойынша жауапкерді әкімшілік жауапкершілікке тарту туралы қаулылармен расталған.

Істің мұндай тұрғысында кассациялық сатыдағы сот талап қоюды қанағаттандыру туралы жаңа шешім қабылдай отырып, жергілікті соттардың сот актілерінің күшін жойды.

Жоғарыда көрсетiлген мысалдар заңды пайдалануында жер учаскесi бар адам тұрғызған өз бетiмен салынған құрылыс туралы iстердi қарау кезiнде қандай мәселелер туындайтынын көрнекi түрде көрсетедi.

Осыған байланысты, Сәулет туралы заңның 68-бабының 2-тармағына сәйкес объект құрылысын жүзеге асыруға ниетi бар тапсырыс беруші Қазақстан Республикасының жер заңнамасына сәйкес ayдандардың (қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдарынан жерге тиісті құқық беру туралы шешімді алуға міндетті.

Тапсырыс берушінің жерге тиісті құқығы және бекітілген егжей-тегжейлі жоспарлау жобасына сәйкес функционалдық аймағы болған жағдайда, объект құрылысы үшін аудандардың (қалалардың) жергілікті атқарушы органдарынан қосымша шешім алу талап етілмейді.

Өз бетімен құрылыс салуды жүзеге асырған адам оған меншік құқығын иеленбейді. Оның құрылысқа билiк етуге - сатуға, сыйға тартуға, жалға беруге, басқа да мәмiлелер жасауға құқығы жоқ.

Сәулет туралы заңның 34-2-бабына сәйкес құрылысқа тапсырыс беруші объектіні Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген барлық қажетті рұқсат беру құжаттарымен қамтамасыз етуге міндетті.

АК-нің 188-бабына сәйкес меншік құқығы дегеніміз субъектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзiне тиесiлi мүлiктi өз қалауынша иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығы.

Меншiк иесiнiң өз өкiлеттiгiн жүзеге асыруы басқа тұлғалар мен мемлекеттiң құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн бұзбауға тиiс.

Меншiк иесi өз құқықтарын жүзеге асырған кезде азаматтардың денсаулығы мен айналадағы ортаға келтiрiлуi мүмкiн зардаптарға жол бермеу шараларын қолдануға мiндеттi.

Жер кодексінің 65-бабына сәйкес жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылар:

6) жер учаскесінде шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезінде құрылыс, экологиялық, санитарлық-гигиеналық және өзге де арнаулы талаптарды (нормалар, ережелер, нормативтер) сақтауға міндетті.

 Сәулет туралы заңның 68, 70-баптарында құрылыс процесінің тиісті кезеңдерінде осы бапта белгіленген рәсімдер орындалуға және талаптар сақталуға тиіс екендігі көзделген.

Құрылыстың және құрылыс өнiмдерiнiң тиiстi сапасын қамтамасыз етуде сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметi субъектiлерiне қойылатын талаптарды белгiлейтiн нормалар мен ережелер АК-мен реттеледi және көлемдiк, жазықтық және желiлiк күрделi ғимараттардың (құрылыстардың, үйлер мен олардың кешендерiнiң, коммуникациялардың) барлық түрлерiне, соның iшiнде оларға қатысты технологиялық және инженерлiк жабдықтарға, сондай-ақ құрылыс өнімдерiнiң (объектiлерiнiң) мақсатына қарамастан, оларды жобалау, салу, құрылыс материалдарын, бұйымдары мен конструкцияларын дайындау (өндiру) жөнiндегi жұмыстардың (қызмет кӛрсетулердiң) барлық түрлерiне қолданылады.

Құрылысты салудың (тоқтатып қоюдың) бүкiл кезеңi мен объектiлердiң қызмет (пайдалану) мерзiмi iшiнде меншiк иелерi (тапсырысшылар, иеленушiлер, жалдаушылар, жалға алушылар) олардың сапасының мынадай негiзгi сипаттамаларын: жұмыс жүргiзу мен күтiп ұстауды қоса алғанда, тұрғызу және пайдалану кезiндегi қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге міндетті.

Мемлекеттік баж

Салық кодексінің 607-бабына сәйкес мемлекеттiк баж уәкiлетті мемлекеттiк органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәнi бар, оның ішінде құжаттарды (олардың кӛшірмелерін, телнұсқаларын) берумен байланысты әрекеттер жасағаны үшiн алынатын, бюджетке тӛленетін төлем болып табылады.

АПК-нің 149-бабына сәйкес талап қоюға мемлекеттік баждың тӛленгенін растайтын құжат қоса беріледі.

АПК-нің 104-бабы 1-бөлігінің 11) тармақшасында талап қою бағасы жылжымайтын мүлік объектілеріне меншік құқығы туралы талап қоюларда – осындай объектілердің талап қою берілген күні орналасқан жерлеріндегі нарықтық құнымен айқындалады деп көзделген.

Өз бетiмен салынған құрылыстарға меншiк құқығы туралы азаматтық-құқықтық даулар тиiсiнше бағалануға тиіс мүлiктiк сипаттағы талап қоюларға жатады.

Даулы объект материалдық объект болып табылады және ақшалай мәнде құны болады, демек оның бағасы нарықтық құны бойынша айқындалады.

Салық кодексінің 610-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес, егер осы тармақта өзгеше белгіленбесе, жеке тұлғалар үшiн – талап қою сомасының 1 пайызы, 10 000 АЕК-тен аспайтын мөлшер; заңды тұлғалар үшiн – талап қою сомасының 3 пайызы, 20 000 АЕК-тен аспайтын мөлшер алынады.

Өз бетімен салынған құрылысқа меншік құқығын тану туралы талап қойылған кезде мемлекеттік баж өтінішке оның нарықтық құны туралы құжаттарды (бағалау туралы есеп, жылжымайтын мүліктің нарықтық құны туралы ақпараттық анықтамалар) қоса бере отырып, мүліктің құнын негізге ала отырып төленуге тиіс.

АПК-нiң 109-бабының бірінші бөлiгiнiң сот шығыстарын шешiм пайдасына шығарылған тарапқа бөлу туралы қағидалары жергiлiктi атқарушы органға өз бетiмен салынған құрылысқа меншiк құқығын тану туралы мәлiмделген талап қоюлар бойынша iстер санатына қолданылмайды және соттар жергiлiктi атқарушы органдардан талап қоюшының пайдасына мемлекеттiк баж төлеу жөнiндегi шығыстар өндiрілмеуі тиiс.

Осындай істер бойынша жауапкер талап қоюшының материалдық құқықтарын бұзбайтын болса да, талап қоюшы өз құқықтарын сотта қорғауды таңдаған ұстанымға сүйену керек.

Бұған дейін Жоғарғы Сот осы мәселе бойынша, оның ішінде «Қазақстан Республикасы соттарының азаматтық істер бойынша сот шығыстары туралы заңнаманы қолдануы туралы» нормативтік қаулыда түсіндірме берген.

Аталған түсіндірмелер өңірлердің қорытуларында көрініс тапқан, бұл олардың сот практикасында кеңінен қолданылғанын және соттарда бұл мәселеде қиындықтар жоқтығын айғақтайды.

Сонымен қатар соттар талап қоюды іс жүргізуге қабылдаған және жылжымайтын мүлік объектісінің нарықтық құнын бағалаусыз істерді қараған не жылжымайтын мүлікті бағалау туралы есептің титулдық парағы ғана болған жағдайда, бұл ретте оның тәсілдері мен әдістерін, сипаттамасын, техникалық және конструктивтік сипаттамаларын және зерттеу объектісі туралы басқа да мәліметтерді қамтитын зерттеу бөлігі іс материалдарында болмаған жағдайлар орын алады.

Салынған объектінің нарықтық құнын растайтын құжаттың болмауы талап қою кезінде төленуге тиіс мемлекеттік баж мөлшерін айқындауға кедергі келтіреді.

 Іске қатысатын адамдар тобы

Өз бетiмен салынған құрылысқа меншiк құқығын тану туралы талап қоюларды соттар талап қою iсiн жүргiзу тәртiбiмен қарайды және жергiлiктi атқарушы органға бередi.

Мұндай iстер бойынша жергiлiктi атқарушы органды басқаратын тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктiң әкiмдерi жауапкер болуға тиiс. Даудың санатына қарай мұндай талап қоюлар жер учаскесiнiң меншiк иесiне немесе құрылыс салушыға (өз бетiмен құрылыс салған адамға) қойылуы мүмкiн.

Егер өз бетімен салынған құрылысты мердігерлік ұйымдар салса, тапсырмасы бойынша өз бетімен салынған құрылысты жүзеге асырған тұлға ретінде тапсырыс беруші жауапкер болып табылатынын соттардың ескергені жөн.

Әрбір нақты жағдайда істі дұрыс шешу үшін қатысуы қажет үшінші тұлғалардың құрамын сот талап қоюшының талап қоюларының, жауапкердің қарсылықтарының мазмұнын және қолданылуға жататын заңдардың мәні мен негіздерін айқындайды.

Iс бойынша қабылданған шешiм осы адамдардың құқықтары мен мiндеттерiнiң кӛлемiне әсер етуi мүмкiн екенiн ескеру қажет.

Тиісті емес жауапкерді ауыстыруға талап қоюшының өзінің, процеске кез келген басқа қатысушының өтініші бойынша не соттың бастамасы бойынша жол беріледі, алайда мұндай ауыстыруға талап қоюшының келісімі болғанда ғана жол беріледі.

«Тұрғын үйге меншік құқығын қорғауға байланысты дауларды шешудің кейбір мәселелері туралы» нормативтік қаулының 11-тармағында өз бетімен салынған тұрғын үйге меншік құқығын тану туралы талап қою жергілікті атқарушы органға берілетіні түсіндірілді.

Талап қоюшылар негізінен жауапкерді дұрыс көрсеткен, сонымен бірге талап қоюшының өз бетімен құрылыс салу құқығын тану туралы талап қоюлары тиісті емес жауапкерге қойылса, талап қою орын алады.

АПК-нiң 50-бабында талап қою тиiстi емес жауапкерге берiлген жағдайда сот iстi сот талқылауына дайындау тәртiбiмен талап қоюшыға оның тиiстi емес жауапкердi тиiстi жауапкерге ауыстыру туралы арыз беру құқығын түсiндiредi.

Тиісті емес жауапкерді ауыстыруға талап қоюшының өзінің, процеске кез келген басқа қатысушының өтініші бойынша не соттың бастамасы бойынша жол беріледі, алайда мұндай ауыстыруға талап қоюшының келісімі болғанда ғана жол беріледі.

Соттылық

АПК-нiң 31-бабының бірінші бөлiгiне сәйкес жер учаскелеріне, ғимараттарға, үй-жайларға, құрылыстарға, жермен тығыз байланысты басқа да объектілерге (жылжымайтын мүлік) құқықтар туралы талап қоюлар осы объектілердің орналасқан жері бойынша беріледі.

Яғни өз бетімен салынған құрылысқа меншік құқығын тануға байланысты даулар даулы жылжымайтын мүлік объектісінің аумақтық орналасқан жері бойынша қаралады.

Егер істегі тараптардың бірі азамат болса, онда мұндай талап қоюларды аудандық соттар қарайды. Iстiң тараптары заңды тұлға құрмай жеке кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын жеке тұлғалар және заңды тұлғалар болып табылған жағдайларда, талап қоюларды АПК-нiң 27-бабының 1-бӛлiгiне сәйкес мамандандырылған экономикалық соттар қарайды.

Жергiлiктi соттар жүргiзген iстер мен қорытуларды зерделеу негiзiнде соттарға келiп түскен талап қоюларды соттар соттылық қағидаларын сақтай отырып қабылдағанын куәландырады.

АК-нің 244-бабының ережелерін қолдануға байланысты істердің ведомстволық бағыныстылығын айқындау кезінде соттар дауға қатысушылардың субъектілік құрамын және олардың жиынтығында құқықтық қатынастардың сипатын ескеруі қажет.

АК-нің 244-бабымен реттелетін қатынастардың объектісі болу үшін тұлғаның салған құрылысы оның өз бетімен салған құрылысы болуы тиіс.

Өз бетімен тұрғызылған тұрғын емес үй-жайға меншік құқығын тану туралы талап қоюды, сондай-ақ мұндай құрылысты бұзу туралы уәкілетті органның талап қоюын қабылдаған кезде, бірінші жағдайда дара кәсіпкер ретінде тіркелмеген жеке тұлғалар талап қоюшылар немесе екінші жағдайда жауапкерлер болып табылса, бірақ бұл ретте даулы жылжымайтын мүлік объектісі кәсіпкерлік қызмет мақсаттары үшін пайдаланылады немесе пайдаланылатын болады деген сұрақтар жиі туындайды.

Жеке тұлға дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелмеген жағдайда, оның қатысуымен дау жалпы юрисдикция сотының қарауына жатады. Талап қоюдың нысанасы кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылуы мүмкін өндірістік үй-жай болып табылатыны даудың ведомстволық бағыныстылығына әсер етпейді, өйткені заң жеке тұлғалардың меншігінде кез келген мүлікті, оның ішінде тұрғын емес/өндірістік үй-жайларды иелену құқықтарын шектемейді.

Осылайша жоғарыда көрсетілген мән-жайларда меншік құқығын тану туралы  немесе осындай өз бетімен салынған құрылысты бұзу туралы талап қоюды жалпы юрисдикция сотының іс жүргізуіне қабылдаудан бас тартуға негіз жоқ.

Нормативтік құқықтық база

Өз бетімен салынған құрылысқа құқықты тануды реттейтін және осы санаттағы істерді қарау кезінде қолдануға жататын негізгі нормативтік құқықтық актілер:

- Қазақстан Республикасының Конституциясы;

- Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (бұдан әрі - АК);

- Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі (бұдан әрі - АПК);

- Қазақстан Республикасының Жер кодексі (бұдан әрі - Жер кодексі);

- «Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі - Сәулет туралы заң);

- «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі - Жергілікті басқару туралы заң);

- Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі (бұдан әрі - ӘҚБтК);

- «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық кодексі) (бұдан әрі - Салық кодексі);

- «Тұрғын үйге меншік құқы туралы заңдарды қолданудың кейбір мәселелері туралы» 1999 жылғы 9 шілдедегі № 10 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы (бұдан әрі - «Тұрғын үйге меншік құқы туралы заңдарды қолданудың кейбір мәселелері туралы» нормативтік қаулы);

- «Тұрғын үйге меншік құқығын қорғауға байланысты дауларды шешудің кейбір мәселелері туралы» 2007 жылғы 16 шілдедегі № 5 нормативтік қаулысы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының (бұдан әрі - «Тұрғын үйге меншік құқығын қорғауға байланысты дауларды шешудің кейбір мәселелері туралы» нормативтік қаулы);

- «Соттардың жер заңнамасын қолдануының кейбір мәселелері туралы» 2007 жылғы 16 шілдедегі № 6 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы (бұдан әрі - «Соттардың жер заңнамасын қолдануының кейбір мәселелері туралы» нормативтік қаулы);

- «Қазақстан Республикасы соттарының азаматтық істер бойынша сот шығыстары туралы заңнаманы қолдануы туралы» 2006 жылғы 25 желтоқсандағы № 9Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы (бұдан әрі - «Қазақстан Республикасы соттарының азаматтық істер бойынша сот шығыстары туралы заңнаманы қолдануы туралы» нормативтік қаулы);

- «Соттардың мұрагерлік туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы» 2009 жылғы 29 маусымдағы № 5 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы (бұдан әрі - «Мұрагерлік туралы заңнаманы соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы» нормативтік қаулы);

- Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 30 қарашадағы № 750 бұйрығымен бекітілген Құрылыс саласындағы құрылыс салуды ұйымдастыру және рұқсат беру рәсімдерінен өту қағидалары (бұдан әрі - Құрылыс салуды ұйымдастыру қағидалары) - Сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы қатынастарды реттейтін ҚР ҚНжЕ болып табылады.

Дауларды қарау кезінде тиісті құқықтық қатынастар туындаған кезде қолданыстағы нормативтік құқықтық актілер қолданылуға жатады.

 Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы