Қылмыстардың санаттары
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) 11-бабы қылмыстарды олардың қоғамдық қауіптілігі мен заңда көзделген санкцияларға байланысты санаттарға бөледі. Бұл жіктеу келесі үшін маңызды:
Жазаны тағайындау (қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесін ескере отырып).
Қылмыстық қудалаудың ескіру мерзімдерін анықтау (ҚК 61-бабы).
Амнистия мен рақымшылықты қолдану (ҚК 75-бабы).
Қылмыстардың қайталануын (рецидивін) анықтау (ҚК 14-бабы).
1. Қылмыстардың ауырлық дәрежесі бойынша жіктелуі
ҚК 11-бабының 1-бөлігі қылмыстардың төрт санатын бөліп көрсетеді:
Онша ауыр емес қылмыстар.
Орташа ауырлықтағы қылмыстар.
Ауыр қылмыстар.
Ерекше ауыр қылмыстар.
Әрбір санат келесі өлшемдерге байланысты анықталады:
Осы іс-әрекет үшін көзделген ең жоғары жаза.
Кінә нысаны (қасақана немесе абайсыздықпен жасалған).
2. Онша ауыр емес қылмыстар
Өлшемдері (ҚК 11-бабының 2-бөлігі):
Қасақана жасалған қылмыстар, олар үшін ең көп дегенде 2 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған.
Абайсыздықпен жасалған қылмыстар, олар үшін ең көп дегенде 5 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған.
Мысалдар (ҚК):
109-бап – Денсаулыққа абайсызда зиян келтіру.
131-бап – Қорлау.
188-1-бап – Ұсақ ұрлық (залал 50 АЕК-тен аспаса).
Сот тәжірибесі:Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты түсіндіргендей, онша ауыр емес қылмыстар үшін бас бостандығынан айыру жазасын қолдану тиімді емес, егер басқа жазалар қылмыстық жазаның мақсаттарына жетуге мүмкіндік берсе.
3. Орташа ауырлықтағы қылмыстар
Өлшемдері (ҚК 11-бабының 3-бөлігі):
Қасақана жасалған қылмыстар үшін 5 жылға дейін бас бостандығынан айыру қарастырылған.
Абайсызда жасалған қылмыстар үшін 5 жылдан жоғары бас бостандығынан айыру жазасы көзделген.
Мысалдар (ҚК ):
192-бап – Ірі көлемде жасалған алаяқтық.
300-бап – Есірткі заттарын сақтау (айтарлықтай мөлшерде, сату мақсатынсыз).
345-бап – Жол қозғалысы ережелерін бұзу, адам өліміне әкелу (абайсызда).
Сот тәжірибесі:Сот жүргізушіні жаяу жүргіншіні қағып кетіп, оның өліміне себепкер болғаны үшін кінәлі деп тапты. Абайсыздық нысанындағы кінә болғандықтан, бұл қылмыс орташа ауырлықтағы деп танылып, сот нақты бас бостандығынан айырудың орнына шектеу жазасын тағайындады.
4. Ауыр қылмыстар
Өлшемдері (ҚК 11-бабының 4-бөлігі):
Тек қасақана жасалған қылмыстар.
Ең жоғарғы жаза – 12 жылға дейін бас бостандығынан айыру.
Мысалдар (ҚК):
106-бап – Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру.
192-баптың 3-бөлігі – Ірі көлемде жасалған алаяқтық.
297-бап – Есірткі құралдарының заңсыз айналымы (ірі мөлшерде).
Сот тәжірибесі:Сот азаматты ірі көлемде есірткі сату бойынша кінәлі деп тапты (ҚК РК 297-бабы). Бұл қылмыс ауыр қылмыс деп танылып, соның салдарынан қылмыстық қудалау мерзімі ұлғайды (5 жылдың орнына 10 жыл).
5. Ерекше ауыр қылмыстар
Өлшемдері (ҚК 11-бабының 5-бөлігі):
Тек қасақана жасалған қылмыстар.
Ең жоғарғы жаза – 12 жылдан жоғары бас бостандығынан айыру немесе өмір бойы бас бостандығынан айыру.
Мысалдар (ҚК ):
99-бап – Адам өлтіру.
125-баптың 3-бөлігі – Адам ұрлау, оның өліміне әкеліп соғу.
261-бап – Қылмыстық қоғамдастық ұйымдастыру.
Сот тәжірибесі:Жоғарғы Сот адам өлтіру ауырлататын мән-жайлармен жасалған іс бойынша істі қарады. Сот оны ерекше ауыр қылмыс деп танып, өмір бойына бас бостандығынан айыру жазасын тағайындады.
6. Қылмыс санатының маңыздылығы
Ескіру мерзімдеріне әсері (ҚК 61-бабы):
Онша ауыр емес қылмыстар – 3 жыл.
Орташа ауырлықтағы қылмыстар – 5 жыл.
Ауыр қылмыстар – 10 жыл.
Ерекше ауыр қылмыстар – 15 жыл (немесе мүлде қолданылмайды).
Қылмыстардың қайталануына (рецидивіне) әсері (ҚК 14-бабы):
Рецидив тек орташа ауырлықтағы, ауыр және ерекше ауыр қылмыстар үшін есептеледі.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға әсері (ҚК 72-бабы):
Ауыр және ерекше ауыр қылмыстар үшін – неғұрлым қатаң талаптар қолданылады.
7. Басқа нормативтік актілермен байланысы
Қазақстан Республикасының Конституциясы
Жазаның әділдігі мен оның ауырлыққа сәйкестігін кепілдендіреді (39-бап).
"Құқық бұзушылықтардың алдын алу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы
Қылмыстардың ауырлығына қарай алдын алу шараларын қарастырады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары
Жазаны қолдану тәжірибесін нақтылайды.
Қорытынды
ҚК 11-бабы қылмыстарды қоғамдық қауіптілігіне қарай нақты бөледі, бұл жаза тағайындауға, ескіру мерзімдеріне, рецидивке және басқа да құқықтық салдарға әсер етеді. Мұндай жүйе қылмыстық қудалаудың әділдігін қамтамасыз етіп, жаза тағайындауда жеке көзқарасты қолдануға мүмкіндік береді.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
