Қылмыстық заңның уақыт бойынша қолданылуы және Заңның кері күші
Қылмыстық заңның уақыт бойынша қолданылуы қылмыс екенін білдіретін әрекеттер, сондай-ақ жазалау шаралары қылмыс жасалған кезде қолданылған заң бойынша анықталады.
Бұл қағида Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (ҚР ҚК) 5-бабында бекітілген және конституциялық нормаларға сүйенеді, соған сәйкес адамның жағдайын нашарлататын Заңның кері күші болмайды.
1. Заң тек болашақ уақытқтағы жасалған іс әрекеттерге қолданыла алады – бұл әрекет үшін жауапкершілік тек ол жасалған кезде күшінде болған заңмен анықталатынын білдіреді. Заң жауапкершілікті жеңілдететін немесе жоятын жағдайларды қоспағанда, ол күшіне енгенге дейін жасалған әрекеттерге қолданылмайды.
2. Қылмыс жасаудың уақытша сәті-оның салдары басталған сәтпен емес, қоғамдық қауіпті әрекет (әрекетсіздік) жасалған уақытпен анықталады. Салдары кейінірек пайда болса да, жауапкершілік әрекет жасалған кезде қолданылатын заңмен анықталады.
ҚР ҚК-нің 5-бабы қылмыстық заңның уақыт бойынша әрекет ету принципін айқындайды, бұл әрекеттің қылмыстылығы мен жазалануы оны жасау сәтінде қолданыста болған Заңмен айқындалады. Бұл қағида құқықтық жүйенің негізгі элементтерінің бірі болып табылады және "nullum crimen, nulla poena sine lege" ("қылмыс жоқ, заңсыз жаза жоқ") қағидатына негізделген.
1. Негізгі ережелер:
- Іс-әрекеттің қылмыстылығы қылмыс жасалған кезде қолданылған заң бойынша анықталады.
- Қылмыс жасау уақыты әлеуметтік қауіпті әрекетті немесе әрекетсіздікті жүзеге асыру сәті болып саналатынын, тіпті салдары кейінірек болса да, атап өту маңызды.
2. ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары:
- Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 22 желтоқсандағы № 15 нормативтік қаулысы. "Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 6-бабын қолдану жөніндегі сот практикасы туралы" қылмыс жасалған сәтте қолданыста болған заңды қолдану қажеттігін көрсетеді.
- Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 25 маусымдағы № 4 нормативтік қаулысы. "Қылмыстық жаза тағайындаудың кейбір мәселелері туралы" заңнама өзгерген жағдайда адамға жазаны жеңілдететін заң қолданылатынын растайды.
3. ҚР Конституциясымен байланыс:
- ҚР Конституциясының 77-бабы "жауапкершілікті белгілейтін немесе ауырлататын Заңның кері күші жоқ" деп көрсете отырып, қылмыстық заңды уақытында қолдану қағидатын бекітеді. Бұл қағида жеңілдететін заң күшіне енгенге дейін жасалған құқық бұзушылықтарға қолданылуы мүмкін деген идеяны да қолдайды.
4. Басқа кодекстер мен заңдарды қолдану:
- Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі 5 және 6-баптарда қылмыстық заңды уақытында қолданудың іс жүргізу аспектілерін белгілейді және құқық бұзушылық жасалған сәтте қолданыста болған заңды қолдануды көздейді.
- Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексіне (4 және 5-баптар) сәйкес әкімшілік құқық бұзушылықтар жасалған сәтте қолданыста болған Заңның негізінде де айқындалады.
5. Қосымша аспектілер:
- Егер қылмыс жасалғаннан кейін заңнама жауапкершілікті жеңілдетсе немесе әрекетті қылмыссыздандырса, заңнаманы ізгілендіру қағидатына сәйкес жаңа заң қолданылады. Алайда, егер жаза күшейтілсе, жаңа заңның кері күші болмайды.
Осылайша, уақыт өте келе қылмыстық заңның қолданылу қағидаты заңнамалық деңгейде бекітіліп, Қылмыстық кодекс деңгейінде де, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен басқа да нормативтік құқықтық актілері деңгейінде де реттеледі.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
