10-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің кінәсіздік презумпциясы
1. Өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғалған адам оның кінәсі осы Кодексте көзделген тәртіппен дәлелденгенге дейін және өз өкілеттіктері шегінде істі қараған судьяның, органның (лауазымды адамның) заңды күшіне енген қаулысымен белгіленгенге дейін кінәсіз деп есептеледі.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қысқартылған іс жүргізу тәртібімен, сондай-ақ айыппұл төлеу қажеттігі туралы нұсқама бойынша қаралған жағдайда, өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғалған адам тиісті шешім заңды күшіне енген кезге дейін кінәсіз деп есептеледі.
2. Ешкім өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес.
3. Кінәлілікке қатысты кез-келген күмән әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғалған адамның пайдасына түсіндіріледі. Оның пайдасына әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманы қолдану кезінде туындайтын күмәндар да шешілуі керек.
Кінәсіздік презумпциясы-қазіргі өркениетті әлемді маңызды демократиялық жаулап алу. Қазіргі кездегі негізгі, конституциялық, жүйе құраушы принциптердің бірі 18 ғасырдағы Ұлы француз революциясы кезінде адам және азамат құқықтарының әйгілі декларациясында бір ғасырдан астам уақытқа созылған абсолютисттік биліктің озбырлығынан кейін ең үлкен әлеуметтік құндылықтардың бірі ретінде жарияланды.жеке құқықтар.
Осы баптың нормасы әкімшілік жауапкершілік туралы заңнамаға, атап айтқанда, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуге тән ерекшеліктерді ескере отырып, кінәсіздік презумпциясы туралы Конституцияның 77-бабының Конституциялық ережелерін жаңғыртады және дамытады.
Түсініктеме берілген мақаланың ережелері кінәсіздік презумпциясы принципін әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізуге қатысатындардың барлығы жүзеге асыруы үшін міндетті нақты талаптармен толтырады.
1 бөлім. Кінә-әкімшілік құқық бұзушылықтың маңызды белгісі, оның болуын немесе болмауын анықтау үшін заң талаптарына сәйкес әкімшілік жауапкершілікке тарту міндеттері жүктелген лауазымды тұлғалардың әртүрлі тексеру және дәлелдеу іс жүргізу қызметі жүреді.
Бұл баптың редакциясы азаптау циклінің заңнамалық актілері үшін классикалық екенін атап өткен жөн. Себебі ӘҚБтК, сондай-ақ Қылмыстық кодекс құқық бұзушылықты қасақана немесе абайсызда жасауды көздейді. Бұл ӘҚБтК-нің 25, 26 және 27-баптарында тікелей көзделген.
ҚР Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 22 желтоқсандағы № 12 нормативтік қаулысының 3-тармағында "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарау кезінде ӘҚБтК-нің 10-бабында бекітілген кінәсіздік презумпциясы қағидаты мүлтіксіз сақталуы тиіс"делінген.
Осылайша, адам қасақана немесе абайсыздық түрінде кінәсі анықталған әрекеттері (әрекеттері немесе әрекетсіздігі) және туындаған қоғамдық қауіпті салдары үшін ғана әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Объективті айыптауға, яғни кінәсіз зиян келтіргені үшін жауапкершілікке жол берілмейді.
Шарап құқығы теориясында адамның өзі жасаған қауіпті іс-әрекетке және қасақана немесе абайсыздық түріндегі салдарға психикалық қатынасы ретінде анықталады.
Түсініктеме берілген бөліктің түпкілікті нұсқасы ҚР 2017 жылғы 28 желтоқсандағы № 127-VI Заңымен тұжырымдалған; ол қысқартылған іс жүргізу тәртібімен құқық бұзушыны тарту ерекшеліктеріне байланысты, сондай-ақ айыппұл төлеу қажеттігі туралы нұсқама бойынша екінші абзацпен толықтырылды. ӘҚБтК-нің 42-тарауына сәйкес, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қысқартылған іс жүргізу тәртібімен айыппұл төленген жағдайда қаулы шығарылмайды, ал іс мәні бойынша қаралды деп есептеледі.
Бұдан басқа, жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықты автоматты режимде жұмыс істейтін сертификатталған арнайы бақылау-өлшеу техникалық құралдарымен және аспаптармен тіркеу кезінде іс бойынша қаулы да шығарылмайды, ӘҚБтК 821-бабының 1-1-бөлігіне сәйкес айыппұл төлеу қажеттілігі туралы нұсқама түрінде ресімделеді.
Осыған байланысты, ӘҚБтК-нің 10-бабында жоғарыда аталған өндіріс түрлерінің тәртібімен тартылатын адам тиісті шешім заңды күшіне енген кезге дейін кінәсіз деп есептелетіні қосымша көзделген.
Мақаланың 2-бөлімінде ешкім өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес екендігі көрсетілген. Ресей Федерациясының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне в.с. Чижевский осыған ұқсас мақалада "адамның Әкімшілік құқық бұзушылық жасаудағы кінәсін дәлелдеу судьяның, органның, осы істі қарайтын лауазымды адамның міндеті"деп түсіндіреді.
Алайда, қазақстандық құқықтық жүйе үшін бұл ережені қате деп санаған жөн, өйткені судья кінәні дәлелдеуді емес, тек сот төрелігін жүзеге асыруы керек. "Қазақстан Республикасы судьяларының сот жүйесі мен мәртебесі туралы" 2000 жылғы 25 желтоқсандағы ҚР Конституциялық заңының 32-бабына сәйкес судья өз міндеттерін адал және адал атқаруға, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына ғана бағынып, сот төрелігін жүзеге асыруға, бейтарап және әділ болуға міндетті.
Бұдан басқа, ӘҚБтК-нің 781-бабының 2-бөлігіне сәйкес әкімшілік жауаптылық негіздерінің болуын және құқық бұзушылықтың кінәсін дәлелдеу міндеті әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуді жүзеге асыруға уәкілетті органда (лауазымды тұлғада), атап айтқанда ӘҚБтК-нің 804-бабында көрсетілген адамдарға жүктеледі. Бұл ереже қылмыстық іс жүргізу заңнамасына да енгізілген.
ӘҚБтК-нің 31-бабы осы қағидаттан ерекшелік белгіленді, оған сәйкес құқық бұзушылықты арнайы техникалық құралдармен тіркеу кезінде жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершілікке көлік құралдарының меншік иесі (иесі) тартылады. Бұл ретте оны жауапкершіліктен босатудың шарты оның хабарламасы немесе өтініші бойынша тексеру барысында өзге адамдардың құқыққа қайшы әрекеттері нәтижесінде көлік құралының иелігінен шығу фактісін анықтау не құқық бұзушылық тіркелген сәтте көлік құралы иелігінде болған басқа адамды анықтау болып табылады. Яғни, құқық бұзушы әрқашан жасалған құқық бұзушылыққа қатысы бар екенін дәлелдеуге міндетті емес.
Қаралып отырған баптың 3-бөлігі әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманы қолдану кезінде туындайтын күмәндерді қоса алғанда, кінәлілікке қатысты кез келген күмән әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғалған адамның пайдасына түсіндірілуі және шешілуі тиіс деп көздейді.
Егер азаматқа қарсы, оның кінәсінің дәлелі ретінде, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асырған органдарда тек өзінің мойындау айғақтары болса, ол сот қарауы барысында кем дегенде бір ауызша өтінішпен бас тартқан болса, онда бұл айғақтарды сот оның кінәсінің дәлелі ретінде есепке ала алмайды. Бұл ретте бұрын берілген айғақтардан бас тартқан құқық бұзушы, біреудің заңсыз (физикалық немесе психологиялық) қысымымен, қысымымен және т. б. бұл айғақтарды бергенін дәлелдеу міндетінен босатылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық жасады деп күдіктелген адамның кінәсіне қатысты барлық шешілмейтін күмәндар (дәлелдемелердің жеткіліксіздігі, дәлелдемелердің қарама-қайшылығы, дәлелдемелерді алу тәсілдерінің заңсыздығы және т.б. салдарынан туындайтын), әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарауға уәкілетті сот, орган (лауазымды адам) күдіктінің пайдасына түсіндіруге міндетті.
Әкімшілік жауапкершілікке тарту туралы қаулы мыналарға негізделуі мүмкін емес:
- болжамдар;
- тиісті дәлелдемелері жоқ лауазымды адамдар мен соттың болжамдары (жорамалдары) ;
- анонимді дереккөздердің куәлік айғақтары (олардың анықтама деректері сотқа, органға (лауазымды адамға) белгісіз);
- органның (лауазымды адамның) сотымен танысуға рұқсаты жоқ көптеген құпия дәлелдемелердің "болжамды" фактісі туралы (жазбаша түрде болса да) негізсіз мәлімдемелер;
- басқа "жол берілмейтін дәлелдер".
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарайтын сот немесе уәкілетті лауазымды адам ешкімнің тарапынан сөйлемеуге тиіс, бірақ Әкімшілік құқық бұзушылықтың дәлелді (негізсіз), дәлелденген (дәлелденбеген) мәселесін тәуелсіз, бейтарап, объективті, жан-жақты және заңды қарау органы болуға тиіс.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:
Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);
Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;
Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);
Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;
Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;
Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;
Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);
Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);
Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;
Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;
Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;
Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;
Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);
Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;
Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.
Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).
Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
