12-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексін әкімшілік жауаптылыққа қайта тартуға жол бермеу
Бір құқық бұзушылық үшін ешкімді әкімшілік жауапкершілікке тартуға болмайды.
Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 2) тармақшасында "бір құқық бұзушылық үшін ешкімді қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапкершілікке тартуға болмайды"делінген. "Қылмыстық" және "әкімшілік" сөздерінің арасындағы "немесе" предлогы әкімшілік құқық бұзушылық үшін құқық бұзушыны бір құқық бұзушылық оқиғасы үшін екі рет тартуға болмайтындығын білдіреді.
Әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін әкімшілік жауапкершілік шаралары қолданылады (кейбір жағдайларда әкімшілік-құқықтық Ықпал етудің басқа шаралары, мысалы, тәртіптік). Мысалы, ӘҚБтК-нің 32-бабы бойынша Әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін әкімшілік тәртіпте жауапкершілік, атап айтқанда тәртіптік жауапкершілік қолданылуы мүмкін.
Мұндай қағида алғаш рет Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 30 қаңтардағы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде "бір құқық бұзушылық үшін ешкімді екі рет әкімшілік жазаға тартуға болмайды"деген диспозициямен көзделген.
2007 жылы норма түзетілді. Осылайша, "әкімшілік жазаға тартылды" деген сөздер "әкімшілік жауапкершілікке тартылды"деген сөздермен ауыстырылды.
Жаңа Кодексте норма өзінің өзгертілген редакциясын сақтап қалды. Алайда, "Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2017 жылғы 28 желтоқсандағы ҚР Заңымен "екі рет" деген сөз "қайта" деген сөзбен ауыстырылды, бұл іс жүзінде түбегейлі айырмашылық болып табылмайды.
Мағынасы бойынша әкімшілік жауапкершілік ұғымы кеңірек ұғым болып табылады және "әкімшілік жаза"ұғымын сіңіреді.
Көптеген сөздіктер мен оқулықтарда әкімшілік жауапкершілік ұғымы әкімшілік жазадан ажыратуға болмайтындай етіп ашылады. Мысалы, А. Б. Агапов әкімшілік жауапкершілік заңды жауапкершіліктің ерекше түрі деп санайды. Әрі қарай оның ерекшеліктерін көрсетеді.
Г. в. Васильева мен М. С. Студеникина әкімшілік жауапкершілік ұғымын құқықтық жауапкершіліктің бір түрі ретінде береді және қылмыстық, азаматтық-құқықтық, тәртіптік және материалдық сияқты, ол құқық бұзушылық болған жағдайда ғана пайда болады деп саналады.
ӘҚБтК-нің 25-бабының 2-бөлігі ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің баптарында көзделген құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершілік, егер бұл құқық бұзушылықтар өз сипаты бойынша заңнамаға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпаса, туындайды деп бекітеді.
Алайда, әкімшілік жауапкершілік пен әкімшілік жаза қолданудың үйлесімділігі мен баламасы туралы мәселе қалады. Сондықтан, біздің ойымызша, ең өзекті ұғым келесідей. Әкімшілік жауапкершілік - бұл мемлекеттік органдардың, лауазымды адамдардың және билік өкілдерінің Азаматтарға, ал тиісті жағдайларда-жасалған әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін заңды тұлғаларға мемлекет белгілеген әкімшілік ықпал ету шараларын қолдануы. Яғни, әкімшілік жауапкершілікке тарту фактісін әкімшілік жаза қолдану фактісімен теңестіруге болмайды деген тұжырым негізделген.
Мысалы, "тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы" ҚР Заңының 22-бабының 2-бөлігі құқық бұзушының мінез-құлқына ерекше талаптар қою әкімшілік-құқықтық ықпал ету шарасы болып табылатынын және әкімшілік жаза қолданумен қатар, оның орнына әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамды әкімшілік жауаптылықтан босату кезінде де қолданылатынын көздейді. Яғни, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шарасын қолдану әкімшілік жаза қолданудың орнына қолданылуы мүмкін, бірақ әкімшілік жауапкершілікке тарту фактісі болып табылады.
Осыған ұқсас түсініктемелерді ҚР Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 22 желтоқсандағы № 12 нормативтік қаулысы береді. ӘҚБтК-нің 54-бабында аталған бірқатар әкімшілік құқық бұзушылықтар құқық бұзушының мінез-құлқына ерекше талаптар белгілеудің негізі болып табылады және жаза тағайындалғанына қарамастан қолданылуы мүмкін және қайтадан әкімшілік жауапкершілікке тартылатын кәмелетке толмағандарға қолданылады.
ӘҚБтК-нің 741-бабы 1-бөлігінің 6), 10) және 12) тармақшалары бір әкімшілік құқық бұзушылық үшін екі рет әкімшілік жауаптылыққа тартуға тыйым салуға арналды:
1) әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамға қатысты сол факті бойынша судьяның, органның (лауазымды адамның) әкімшілік жаза қолдану туралы қаулысының не әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі тоқтату туралы күші жойылмаған қаулының болуы, сондай-ақ сол факті бойынша адамды күдікті деп тану туралы қаулының болуы;
2) Кодекстің 897-бабында белгіленген тәртіппен әкімшілік айыппұл төленгенін растайтын құжаттың болуы;
3) Кодекстің 64-бабында көзделген тәртіппен тараптардың татуласуына байланысты.
Сондай-ақ, ӘҚБтК-нің 741-бабының 2-бөлігіне сәйкес, іс-әрекет кодекстің 5-тарауына сәйкес әкімшілік жауапкершілікті алып тастайтын жағдайларда жасалған кезде әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізу тоқтатылады.
ҚР Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 22 желтоқсандағы № 12 қаулысының негізінде жаза орындалған әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша заңсыз қаулы жойылғаннан немесе өзгертілгеннен кейін жаңа жаза тағайындау әкімшілік жауаптылыққа қайта тарту болып табылмайтындығы түсіндірілді.
Ұзақ мерзімді құқық бұзушылықтар кезінде әкімшілік жауапкершілікке тартудың қайталануы туралы көптеген сұрақтар туындайды. ӘҚБтК-нің 62-бабының ескертпесіне сәйкес, осы бөлімнің Ерекше бөлігінің бабында көзделген белгілі бір іс-әрекеттің бірыңғай құрамын үздіксіз жүзеге асырумен сипатталатын және ол анықталған кезде аяқталмаған құқық бұзушылық ұзаққа созылады деп танылады.
Ұзаққа созылған әкімшілік құқық бұзушылық кезінде, сондай-ақ қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне қол сұғатын бюджеттік қатынастар саласында әкімшілік құқық бұзушылық жасалған кезде адам әкімшілік құқық бұзушылық анықталған күннен бастап екі ай өткен соң әкімшілік жауаптылыққа тартылуға жатпайды (ӘҚБтК 62-бабының 3-бөлігі). Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасауға уәкілеттік берілген лауазымды адам оның жасалу фактісін анықтаған күн ұзаққа созылған әкімшілік құқық бұзушылық анықталған күн болып есептеледі.
Әкімшілік жауапкершілікке тарту туралы қаулы құқық бұзушылықты ресми түрде заңды түрде тоқтатады, өйткені бұзушылықтар анықталғаннан кейін, әдетте, ешкім әкімшілік құқық бұзушылықты жалғастыруға құқылы емес және тыйым сала алмайды. Мысалы, өрт қауіпсіздігі ережелерін немесе санитарлық нормалар мен ережелерді бұзу. Егер әкімшілік жауапкершілікке тартылған адам өзіне заңмен немесе өзге де нормативтік құқықтық актімен жүктелген міндеттерді орындамаса немесе оны тиісінше орындамаса, онда оны қайтадан жауапқа тартуға болады. Бұл ретте бұзушыға жүктелген міндеттің сипатын және оны орындау үшін қажетті мерзімді ескеру қажет. Сонымен қатар, осы мерзімнің басталу сәті әкімшілік құқық бұзушылықтың сол құрамы бойынша бұрын шығарылған қаулының заңды күшіне енуі болып табылады.
Егер бұзушылықты жою үшін жеткілікті мерзім өтсе және бұзушылық жойылмаса, онда сол бап бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартуға болады. Әкімшілік жаза тағайындау туралы бірінші қаулы күшіне енуі керек. Бұл бір әкімшілік құқық бұзушылық үшін екі рет жауапқа тартылмайды. Бұл екі түрлі әкімшілік құқық бұзушылық болады.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:
Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);
Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;
Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);
Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;
Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;
Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;
Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);
Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);
Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;
Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;
Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;
Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;
Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);
Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;
Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.
Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).
Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
