12-бапқа түсініктемелер. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі судьяларының тәуелсіздігі

1. Судья сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңға бағынады

2. Судьялар азаматтық істерді оларға кез келген бөгде әсер етпейтін жағдайларда қарайды және шешеді. Судьялардың сот төрелігін іске асыру жөніндегі қызметіне қандай да бір араласуға тыйым салынады және заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді.3. Судьялар тәуелсіздігінің кепілдіктері Қазақстан Республикасының Конституциясында және заңда белгіленген.

1. Сот билігінің тәуелсіздігінің маңызды кепілі соттар мен судьялардың Тәуелсіздік қағидаты болып табылады. Осы қағида конституциялық түрде жарияланған елдерде, оның ішінде Қазақстанда да соттардың дербестігін жоятын немесе төмендететін нормативтік құқықтық актілер шығарыла алмайды."Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы" Конституциялық заңға сәйкес судьялар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек Конституция мен заңға бағынады. Судьялардың мәртебесі мен тәуелсіздігіне нұқсан келтіретін заңдар немесе өзге де нормативтік құқықтық актілер қабылдауға жол берілмейді.Тәуелсіздік-бұл судьялардың артықшылығы емес, қоғам мен азамат алдындағы жауапкершілік. Тәуелсіздік туралы мұндай түсінік 1985 жылы БҰҰ-ның жетінші конгресі қабылдаған "судьялар тәуелсіздігінің негізгі принциптерінде" тұжырымдалған. Бұл құжатта сот органдарының тәуелсіздігіне мемлекет кепілдік беретіні және Конституцияда немесе елдің басқа заңдарында бекітілгені атап көрсетілген және аталған қағидаттар жалпыға бірдей Декларацияда жарияланған адам құқықтарын және азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіде бекітілген, барлық азаматтардың әділетті сот төрелігіне құқықтарын қамтамасыз ету үшін қабылданатынына назар аударылады. Демек, судьялардың тәуелсіздігі үшін күрес-бұл азаматтардың құқықтары үшін, конституциялық құрылысты қорғау үшін күрес, судьялардың артықшылықтары үшін күрес емес.Сот билігінің тәуелсіздігі, судьяның өзгермейтіндігі қағидаттарын бекіту-бұл мақсат емес, ол, ең алдымен, әділеттіліктің бейтараптығын қамтамасыз ету үшін қажет.Сот билігінің тәуелсіздігін айқындайтын халықаралық стандарттарда көзделген қағидаттық ережелерді тұтастай алғанда қазақстандық сот жүйесі қабылдайды.Айта кету керек, Қазақстанда жүргізілген сот реформасы өзара байланысты екі мақсатты көздеді: бір жағынан - судьялардың тәуелсіздігін нығайту, екінші жағынан-олардың кәсіби және азаматтық жауапкершілігіне қойылатын талаптарды арттыру.Бірақ бұл жолдағы басты қиындық Тәуелсіздік пен судьялардың бақылауындағы оңтайлы тепе-теңдікке қол жеткізу мәселесі болды, өйткені екі бәсекелес құндылықтар арасындағы тиісті тепе-теңдікке объективті түрде қол жеткізу өте қиын, бұл ретте судьялардың иммунитеті мен тәуелсіздігіне қастандық жасамай.Судьялардың мінез-құлық қағидалары мен жауапкершілігі "Қазақстан Республикасы судьяларының сот жүйесі мен мәртебесі туралы" Конституциялық Заңда және судьялардың Әдеп кодексінде бекітілген.Соттардың тәуелсіздігі және олардың қызметінің қатаң белгіленген тәртібі жеке адамның құқықтарын қорғаудың нақты құқықтық негізін құрайды. Сот билігінің тәуелсіздігі қағидатын бекіту және оны іске асыруға бағытталған нақты шараларды қабылдау сот төрелігінің бейтараптығын қамтамасыз ету үшін қажет.Соттар судьялардың тәуелсіздігі мәселелеріне ерекше назар аударуға, олардың қызметіне араласуға жол бермеу жөнінде шаралар қабылдауға, судьяларды бақылау әрекеттерінің жолын кесуге немесе олардың өкілеттіктеріне тән емес міндеттерді жүктеуге тиіс.

2. Конституцияның 7-бөлімінде соттың тәуелсіздігіне баса назар аударылады, сондай-ақ судьяның тәуелсіздігінің негізгі кепілдіктері (араласуға тыйым салу, судьялардың нақты іс бойынша есептіліктен бостандығы, иммунитет, судья лауазымының өзге де лауазымдарды атқарумен үйлеспейтіндігі туралы нормалар) белгіленеді, сот қызметіне араласу деп судьяның объективті және бейтарап сот төрелігін жүзеге асыруына кедергі жасау мақсатында оған Ықпал етудің кез келген нысандарын түсіну керек нақты іс бойынша. Мұндай араласу түрлеріне, атап айтқанда, сот процесінің белгілі бір тарапының пайдасына шешім қабылдау туралы сол немесе басқа адамның тікелей нұсқауы немесе жанама өтініші, судья белгілі бір шешім қабылдауға мәжбүр болатын жағдайларды қасақана жасау және басқа да осындай әрекеттер кіруі мүмкін.Мемлекеттік органдардың немесе олардың лауазымды адамдарының сот ісін жүргізудегі істі бақылауға алуы сот төрелігін жүзеге асыруға кедергі жасау мақсатында сот қызметіне араласу ретінде бағалануы тиіс.

Судья сот төрелігін жүзеге асыру кезінде бейтарап болуға, тараптардың бәсекелестігі мен тең құқықтылығы қағидатын қатаң сақтауға тиіс.Судьяның қандай да бір нысанда оның іс жүргізуіндегі іс бойынша алдын ала пайымдаулар айтуына жол берілмейді. Судья белгілі бір іс бойынша өз пікірін тек кеңесу бөлмесінде айтады."Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы" Конституциялық заңға сәйкес азаматтар мен ұйымдардың сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға жататын өтініштерін, арыздары мен шағымдарын мәні бойынша қарауға немесе ешбір басқа органдар, лауазымды адамдар және өзге де адамдар бақылауға ала алмайды.

Осыған сүйене отырып, соттар мемлекеттік органдардың лауазымды адамдарының жазбаша немесе ауызша өтініштерін қараусыз қалдыруға тиіс, онда қандай да бір істі шешу жөнінде ұсынымдар баяндалады, ал қажет болған жағдайларда, бұдан басқа, осы адамдарды жауапқа тарту туралы мәселе қоюға тиіс. азаматтар мен ұйымдардың сот істері жөніндегі өтініштері өтініш берушілерге түсіндірілуі тиіс, сот шешімдеріне шағымдар тек жоғары тұрған сотқа және заңда белгіленген тәртіппен берілуі мүмкін."Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы" Конституциялық заң соттардың қызметіне кез келген түрдегі араласуға тыйым салады және араласқан жағдайда құқықтық санкцияларды көздейді. Қазақстан заңнамасында сот төрелігін іске асыруға араласпау қағидатын бұзғаны үшін әкімшілік және қылмыстық жауапкершілік шаралары көзделген, бұл соттың әділ шешімін шығарудың объективті өлшемі болып табылады.Конституция "Соттың сот төрелігін жүзеге асыру жөніндегі қызметіне қандай да бір араласуға жол берілмейді және заң бойынша жауаптылыққа әкеп соғады"деп көздейді. Яғни, бірде-бір мемлекеттік орган, лауазымды тұлға не жеке немесе заңды тұлға судьяға сот қарайтын қандай да бір мәселені шешу туралы өзінің көзқарасын жүктей алмайтындығына нақты кепілдік белгіленеді.Сонымен бірге, сот билігі тек өз өкілеттіктері шеңберінде, яғни сот төрелігін жүзеге асыру кезінде тәуелсіз екенін ескеру қажет.3. Атқарушы және заң шығарушы биліктің басқа мемлекеттік органдары жүйесіндегі соттың тәуелсіздігі, сөзсіз, өзінің демократиялық қоғамдық институттарын дамыту жолында жүрген көптеген мемлекеттердің тәжірибесінде өзінің лайықты қолданылуын тапқан прогрессивті адам ойына қол жеткізу.Судьялардың тәуелсіздігі және оларды тек заңға бағыну принципі азаматтық процестің Конституциялық принциптерінің бірі болып табылады.Бұл конституциялық ережелер "Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы"Конституциялық заңда одан әрі дамыды. Атап айтқанда, аталған Конституциялық заңның нормалары мынадай ережелерді көздейді:

1) Қазақстан Республикасының барлық соттарының судьялары бірыңғай мәртебеге ие және бір-бірінен тек өкілеттіктерімен ғана ерекшеленеді;

2) судьяға заңда көзделмеген соттан тыс функциялар мен міндеттер жүктелмейді. Судья қылмысқа қарсы күрес, заңдылық пен құқықтық тәртіпті сақтау мәселелері бойынша мемлекеттік құрылымдардың құрамына енгізілмейді;

3) сот төрелігін жүзеге асыру кезінде судьялар тәуелсіз және тек Конституция мен заңға бағынады;

4) ешкімнің сот төрелігін жүзеге асыруға араласуға және судья мен алқабилерге қандай да бір ықпал етуге құқығы жоқ. Мұндай әрекеттер заң бойынша қудаланады;

5) судья қаралған немесе іс жүргізудегі сот істерінің мәні бойынша қандай да бір түсініктеме беруге міндетті емес.

6) соттарды қаржыландыру, судьяларды материалдық қамтамасыз ету, сондай-ақ оларға тұрғын үй беру сот төрелігін толық және тәуелсіз жүзеге асыру үшін жеткілікті мөлшерде республикалық бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі.

Судьялардың өз өкілеттіктерін жүзеге асыруы кезіндегі сот шешімдері мен талаптарын барлық мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды адамдары, жеке және заңды тұлғалар орындауға міндетті. Сот шешімдері мен судьяның талаптарын орындамау заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

Судья тәуелсіз, бірақ оның тәуелсіздігі заңмен нақты реттелген, яғни "шектелген", судья қатаң бағынатын заңнамалық, нормативтік құқықтық актілермен көрсетілген.

Жалпы алғанда, судьялардың тәуелсіздігі заңды, саяси және экономикалық кепілдіктермен қамтамасыз етіледі.

Қосымша түсініктеме " сот билігінің тәуелсіздігі құқықтық қорғау құралдары мен "заңды және тәуелсіз судья" қағидаттарына қол жеткізу кепілдігімен бірге құқықтық мемлекеттің негізін құрайды. Сот билігінің тәуелсіздігі функционалды тәуелсіздікке де әкеледі (шешім қабылдауға сыртқы әсердің болмауы)"___________________5 неміс сарапшысы Луц Дивеллдің АІЖК жобасы бойынша сараптамалық қорытынды.

2. Істерді қарау және шешу шарттары сот төрелігін тиісті түрде жүзеге асыру үшін үлкен маңызға ие. Әдетте, істер сот отырысы залында қаралады, шешімдер сотқа кез келген бөгде әсерді болдырмайтын арнайы бөлінген кеңесу бөлмесінде шығарылады.

Судьялардың сот төрелігін іске асыру жөніндегі қызметіне қандай да бір араласуға тыйым салынады және заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады деген ереже белгіленеді. Судьялардың нақты істер бойынша есеп бермеуі туралы нұсқау сот органдары басшыларының (сот төрағалары мен сот алқалары төрағаларының) сот төрелігін іске асыру процесіне араласпауы үшін іс жүргізу кепілдіктерін береді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ КІТАПХАНАСЫ

Астана, 2016 жыл

УДК 347 (574)  

К 63

ISBN 978-601-236-042-4

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы