125-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК Адам ұрлау
1. Адам ұрлау –
төрт жылдан жеті жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Дәл сол әрекет:
а) алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобы;
б) бірнеше рет;
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті зорлық-зомбылықты қолдану арқылы;
г) қару немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолдану арқылы;
д) көрінеу кәмелетке толмаған адамға қатысты;
е) жүктіліктегі кінәлі үшін көрінеу әйелге қатысты;
ж) екі және одан да көп адамға қатысты;
з) өзімшіл ниетпен, -
мүлкі тәркіленіп немесе онсыз жеті жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер, егер олар: А) ұйымдасқан топ;
б)ұрланған (ұрланған) адамды пайдалану мақсатында жасалған;
в) абайсызда жәбірленушінің өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқтырды, -
мүлкі тәркіленіп немесе онсыз он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Ескерту.
1.Ұрланған адамды (ұрланған адамды) өз еркімен босатқан адам, егер оның әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
2. Осы бапта және осы Кодекстің 126, 128, 133-баптарында адамды пайдалану деп кінәлілерге алынған кірістерді беру мақсатында мәжбүрлеп еңбекті пайдалану, жезөкшелікпен басқа адамның айналысуы немесе ол көрсететін өзге де қызметтер, сол сияқты өзіне байланысты емес себептер бойынша жұмыстарды немесе көрсетілетін қызметтерді орындаудан бас тарта алмайтын адамға қатысты меншік иесінің өкілеттіктерін жүзеге асыру түсініледі.
Адамды ұрлау деп жасырын немесе ашық түрде немесе оны иемденуге алдау арқылы, сондай-ақ жәбірленушіні тұрған жерінен алыстату және оның еркінен тыс басқа жерде ұстау арқылы бағытталған заңсыз қасақана әрекеттерді түсіну керек. Жеке бас бостандығы дегеніміз-тұру, қоныс аудару, тұру құқығын таңдау.
Қылмыстың объектісі-адамның жеке бас бостандығы. Ұрланған адамның өмірі мен денсаулығы қосымша (факультативті) объект бола алады. Жәбірленуші жасына, жынысына, жұмыс орнына және т. б. қарамастан кез келген адам бола алады.
Қылмыстың объективті жағы жәбірленушіні өзінің тұрақты немесе уақытша орналасқан жерінен оның еркіне қарсы немесе одан тыс басқа жерге басып алу және заңсыз көшіру арқылы адамды бас бостандығынан айыруға әкелетін әрекеттерде көрінеді.
Адам ұрланған сәттен бастап ұрлау аяқталды деп танылады. Ең бастысы-ұрлау фактісі, жәбірленуші кінәлінің қарамағында болған уақыт кезеңі емес. Адамның ұрлауға ерікті келісімі осы қылмыстың құрамын жояды. Сондай-ақ, басқа ата-ананың немесе оның тағдырына мүдделі жақын туыстарының еркіне қайшы, өзінің немесе асырап алынған баланың тәрбие алғаны ұрлау деп танылмайды.
Адам ұрлау көбінесе денсаулыққа ауыр зиян келтіру, зорлау немесе басқа қылмыстық әрекеттермен бірге жүреді және әртүрлі қылмыстық мақсаттарға ие болуы мүмкін.
Қылмыстың субъективті жағы тікелей ниетпен сипатталады. Кінәлі басқа адамды заңсыз ұстап алып, оның еркіне қарсы басқа жерге көшіретінін түсінеді және оны қалайды. Ұрлаудың себептері мен мақсаттары әртүрлі болуы мүмкін (кек алу, бұзақылық, қызғаныш, ұнамсыз қарым-қатынас), олар істі құқықтық бағалауға әсер етпейді.
Қарастырылып отырған қылмыстың себебі көбінесе өзімшілдік болып табылады. Егер адамды ұрлау толығымен өзімшіл ниеттен болса, онда мұндай әрекеттер қылмыстық кодекстің 125-бабының 2-бөлігінің "з" тармағында қарастырылған қылмыстың білікті құрамын құрайды.
Қылмыстың субъектісі-14 жасқа толған есі дұрыс адам.
Қаралып отырған қылмыс құрамының білікті түрлері ҚК-нің 125-бабының 2-бөлігінде көзделген, онда адам ұрлау туралы айтылады:
а) алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобы;
б) бірнеше рет;
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті зорлық-зомбылықты қолдану арқылы;
г) қару немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолдану арқылы;
д) көрінеу кәмелетке толмаған адамға қатысты;
е) жүктіліктегі кінәлі үшін көрінеу әйелге қатысты;
ж) екі немесе одан да көп адамға қатысты;
з) өзімшіл ниетпен.
Егер оған қылмысты бірлесіп жасау туралы алдын ала уағдаласқан адамдар қатысса, адамды ұрлауды алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы жасаған деп таниды (ҚК 31-бабының 2-бөлігі). Бірлесіп орындаушылардың әрқайсысы ұрлауға тікелей қатысуы керек.
Адамды ұрлауға тікелей қатыспаған, бірақ Орындаушыға (орындаушыларға) көмек ұйымдастырған немесе көрсететін адамдардың іс-әрекеттерін алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы жасаған қылмыс ретінде қарауға болмайды. Олардың іс-әрекеттерін ҚК 28-бабы және ҚК 125-бабы бойынша саралау қажет.
Бірнеше рет жасалған адамды ұрлау (2-б. "б" тармағы) бұл қылмысты екінші рет немесе одан да көп рет жасауды болжайды. Бұл біліктілік белгісі адамның бірінші қылмысы үшін сотталғанына немесе сотталмағанына қарамастан орын алады. Ең бастысы, мұндай алғашқы қылмыс үшін соттылық жойылмауы немесе алынбауы керек. Егер адам алдыңғы қылмысы үшін сотталмаған болса, ҚК-нің 69 және 85-баптарында көзделген ескіру мерзімдері өтпегенін анықтау қажет.
Егер адам ұрлау процесінде кінәлі адам жәбірленушінің денсаулығына ауыр, орташа ауырлықтағы, жеңіл зиян келтіруге әкеп соққан физикалық зорлық-зомбылықты қолданса, адам ұрлау өмірге немесе денсаулыққа қауіпті зорлық-зомбылықты қолдану арқылы жасалған деп танылады (2-баптың "в" тармағы).
Жәбірленушінің денсаулығына зиян келтірілген жағдайларда кінәлінің іс-әрекетін ҚК-нің 125-бабы 2-бөлігінің "в" тармағының жиынтығы бойынша денсаулыққа зиян келтіргені үшін қосымша біліктіліксіз саралау керек, өйткені бұл зорлық-зомбылық ұғымымен қамтылады.
Қаралып отырған қылмысты жасау процесінде кісі өлтіру жағдайларында кінәлінің әрекеті қылмыстардың жиынтығы бойынша ҚК 125-бабының 2-бөлігінің "в" тармағы бойынша және 96-бабы бойынша сараланады.
Жәбірленушінің өмірі немесе денсаулығы үшін қауіпті, кінәлі адам ұрлау кезінде емес, басқа мақсатпен қолданған зорлық-зомбылық біліктілік белгісі болып саналмайды (ҚК 125-бабының 2-бөлігінің "з" тармағы).
Қару немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды ("г" Т. 2) қолдана отырып жасалған адамды ұрлау осы қылмысты жасау кезінде кез келген атыс, суық, газ қаруын, сондай-ақ өзге де заттарды (балта, металл құбыр, тас және т.б.) пайдалануды көздейді. Тек кінәлі қарудың немесе басқа заттардың болуы фактісі қарастырылып отырған тармақ бойынша біліктілік үшін жеткіліксіз, оларды ұрлау процесінде қолдану қажет, яғни.жәбірленушіге де, ұрлауға кедергі келтірген басқа адамдарға да оқ ату, соққы беру. Мен қару-жарақ немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолдану арқылы жәбірленушіге және басқаларға қолдану қаупі үшін оларды көрсетуді түсінетін авторлардың ұстанымымен бөліспеймін. Қаруға еліктейтін заттарды ҚК-нің 125-бабы 2-бөлігінің "г" т.бойынша саралауға болмайды.
Осы белгі бойынша жасалған әрекетті саралау үшін ұрлау кезінде кінәлі адам қару немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолдануы керек.
Кәмелетке толмаған адамды ұрлау (2-бөлімнің " д " тармағы) қылмыскер ұрлау басталғанға дейін жәбірленушінің кәмелетке толмағандығы туралы сенімді білетіндігін білдіреді.
Жүктіліктегі кінәлі әйелді ұрлау (2-б. "е" тармағы) жүктілік фактісі кінәлінің ниетімен қамтылған кезде орын алады.
Екі немесе одан да көп адамды ұрлау (2-Б. "ж" тармағы) бір уақытта кем дегенде екі адамды иемденуді (ұстап алуды) және жылжытуды қамтиды және бұл кінәлінің бірыңғай ниетімен қамтылады. Әр түрлі уақытта ұрлау, бірақ біртұтас ниетпен біріктірілген, сол тармақта қарастырылған қылмыстың құрамын құрайды. Егер кінәлі адамның бір адамды ұрлап әкету ниеті болса, ал абайсызда екеуін ұстап алып, оларды ұстауды жалғастырса, бұл әрекетті бір жәбірленушіні ұрлау және екіншісін заңсыз бас бостандығынан айыру деп санау керек (ҚК 126-бабы).
Өзімшіл ниетпен жасалған адамды ұрлау кінәлінің өзіне немесе басқа адамдарға заңсыз материалдық пайда табуға деген ұмтылысын білдіреді (мысалы, сатып алу мақсатында ақша және т. б.)
ҚК 125 бабының 3 бөлігінде адам ұрлаудың айрықша біліктілік құрамдары көзделген:
Ұйымдасқан топ жасаған ұрлау (3-б. "а" тармағы) бұл қылмысты адам ұрлау үшін (не өзге де қылмыстар жасау үшін) алдын ала біріккен адамдардың тұрақты және ұйымшыл тобы жүзеге асырғанын білдіреді.
Пайдалану мақсатында ұрлау деп (3-б. "б" тармағы) жәбірленушінің әртүрлі жұмыстарды орындауы нәтижесінде қандай да бір пайда алу ниетімен кінәлінің әрекеттері түсініледі.
Осы бапта және осы Кодекстің 126, 128, 133-баптарында адамды пайдалану деп кінәлілерге алынған кірістерді беру мақсатында мәжбүрлеп еңбекті пайдалану, жезөкшелікпен басқа адамның айналысуы немесе ол көрсететін өзге де қызметтер, сол сияқты өзіне байланысты емес себептер бойынша жұмыстарды немесе көрсетілетін қызметтерді орындаудан бас тарта алмайтын адамға қатысты меншік иесінің өкілеттіктерін жүзеге асыру түсініледі (ескерту. ҚК 125-бабына).
Жәбірленушінің абайсызда өліміне әкеп соққан адамды ұрлау (3 – б. "в" тармағы) немесе өзге де ауыр зардаптар субъективті жағынан кінәсінің екі түрімен сипатталады: ұрлау тікелей ниетпен, ал абайсызда өлімге немесе өзге де ауыр зардаптарға-абайсызда жасалады. Қылмыстық іс-әрекет пен көрсетілген салдарлар арасында себеп-салдарлық байланыс орнатылуы тиіс.
Басқа ауыр зардаптарға жәбірленушінің ауыр ауруы немесе өзін-өзі өлтіруі, қайтыс болуы және т. б. жақындарының психикалық бұзылуы, орындалмаған мәміле салдарынан үлкен мөлшердегі залал, мемлекеттік іс-шараның бұзылуы және т. б. денсаулығына ауыр зиян келтіру және жәбірленушінің өзін-өзі босату әрекеттері нәтижесінде қайтыс болуы (мысалы, оны алып бара жатқан көліктен секіріп кету) біліктілікке ие болуы керек ҚК 125-бабының 3-бөлігі бойынша.
Осы баптың ескертпесіне сәйкес "ұрланған адамды (ұрланған адамды) өз еркімен босатқан адам, егер оның әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады". Кінәлі жәбірленушіні одан әрі заңсыз ұстап қалуы мүмкін, бірақ оған еркіндік берген жағдайлар ерікті түрде босату деп танылады. Ұрланған адамды ерікті түрде босату бастамасы кінәлінің өзінен, оның туыстарынан немесе жақындарынан, сондай-ақ құқық қорғау органдарының қызметкерлерінен, жәбірленушінің таныстарынан және басқа адамдардан немесе ұйымдардан туындауы мүмкін. Ерікті түрде босатудың себептері әртүрлі сипатта болуы мүмкін, қылмыстық жауапкершіліктен қорқу, өкіну, жәбірленушіге аяушылық және т. б. кінәлі адамды қылмыстық жауапкершіліктен босатудың екінші негізі оның іс-әрекеттерінде басқа қылмыс құрамының болмауы, кез-келген басқа қылмыс емес, атап айтқанда адам ұрлаумен байланысты (мысалы, қару алып жүру, жәбірленушінің денсаулығына зиян келтіру, автокөлікті ұрлау адам ұрлау мақсатында және т. б.). Заң шығарушы бұл жағдайды ескертпеге енгізе отырып, ұрланған адамды күштеп босатуға жүгінбестен және ұрлаушыға жәбірленушіні өз еркімен босатуға қосымша мүмкіндік бермей, ұрлауға кінәлі адамдарға әсер етудің адамгершілік тәсілдеріне сүйенді.
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
