137-бапқа түсініктеме. ҚР Қылмыстық Кодексінің Кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу жөніндегі міндеттерін орындамау
Кәмелетке толмағанды тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді ата-анасының немесе осы міндеттер жүктелген өзге адамның, сол сияқты кәмелетке толмағанды қадағалауды жүзеге асыруға міндетті оқу, тәрбие, емдеу немесе өзге де мекеменің педагогінің немесе басқа қызметкерінің орындамауы немесе тиісінше орындамауы, егер бұл әрекет кәмелетке толмағанға қатыгездікпен қарауға байланысты болса, -
бір айға дейінгі кезең үшін елуден жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға немесе жүзден екі жүз сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына не белгілі бір айыппұл салу құқығынан айыра отырып, екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге жазаланады лауазымдар немесе белгілі бір қызметпен үш жылға дейін немесе онсыз айналысу.
Балаларға қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу ата-аналардың конституциялық құқығы және міндеті болып табылады, олар өз балаларын барлық басқа адамдардың алдында тәрбиелеуге басым құқығы бар.
1998 жылғы 17 желтоқсандағы" Неке және отбасы туралы " ҚР Заңы (ж. 20.12.2004 ж., 10.01.2006 Ж.) осы міндеттер жүктелген ата-аналар мен өзге де адамдарды балалардың денсаулығына, физикалық, психикалық, рухани және адамгершілік дамуына қамқорлық жасауға міндеттейді. Сонымен бірге, ол ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар мен балаларды тәрбиелеу жөніндегі міндет жүктелген өзге де адамдар балалардың физикалық және психикалық денсаулығына, олардың адамгершілік дамуына зиян келтірмеуі тиіс деп белгілейді. Балаларды тәрбиелеу тәсілдері балаларды қорлайтын, қатыгез, дөрекі, адамның қадір-қасиетін қорлайтын қарым-қатынасты, қорлауды немесе қанауды болдырмауы керек.
Қарастырылып отырған қылмыстың қоғамдық қауіптілігі-қатыгездікпен байланысты кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамау немесе тиісінше орындамау денсаулықтың нашарлауына, баланың қалыпты психикалық дамуының бұзылуына және оның жеке басының қалыптасуына әкелуі мүмкін.
ҚК-нің 137-бабында көзделген қылмыстың тікелей объектісі деп жеке алынған кәмелетке толмағанның мүдделерін қорғау жөніндегі мемлекет белгілеген кәмелетке толмағанның дені сау және психикалық тәрбиесіне қатысты қоғамдық қатынастарды түсіну керек.
Қылмыстың объективті жағы іс-әрекетте де, әрекетсіздікте де көрінеді және кәмелетке толмағанды тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді ата-аналарының (асырап алушыларының) немесе осы міндеттер жүктелген өзге де адамдардың, сол сияқты кәмелетке толмағандарды қадағалауды жүзеге асыруға міндетті оқу, тәрбие, емдеу немесе өзге де мекеменің педагогінің немесе басқа қызметкерінің кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу жөніндегі міндеттерін орындамауында немесе тиісінше орындамауында оған қатыгездік.
1959 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы бала құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын қабылдады, ол өз кезегінде 1989 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясын қабылдаудың құқықтық негізі болды. 1984 жылы Бейжіңде өткен БҰҰ-ның 11 Конгресі негізгі нормаларды – кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін жүзеге асырудың ең төменгі стандартты ережелерін қабылдайды.
1998 жылғы 17 желтоқсанда қабылданған "Неке және отбасы туралы" ҚР Заңы 60-66-бапта 10-тарауда ата-аналардың бала тәрбиесі жөніндегі құқықтары мен міндеттері көзделген. ҚР Заңына сәйкес ата-аналар балаларын тәрбиелеу мен дамытуға жауапты. Осы Ережені қамтамасыз етудің құқықтық құралдарының бірі ҚК-нің 137-бабы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы балаларға қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу ата-аналардың табиғи құқығы мен міндеті болып табылатынын белгілейді (27-баптың 2-бөлігі). Конституциялық міндеттерді орындаудың құқықтық кепілі ҚК-нің 137-бабы және 2002 жылғы 8 тамыздағы "Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы" ҚР Заңы болып табылады.
1998 жылғы 17 желтоқсандағы "Неке және отбасы туралы" ҚР Заңының 62-бабына сәйкес ата-аналар балаларын тәрбиелеуге, олардың денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті және баланың физикалық, психикалық, адамгершілік және рухани дамуы үшін қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз етуге негізгі жауапты болады.
Кәмелетке толмағанды тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамау немесе тиісінше орындамау оларға заңмен, оның ішінде заңға тәуелді ведомстволық нормативтік актілермен, ал мекемелерде не мекемелерде және ішкі тәртіп Ережелерімен жүктелген міндеттерді орындамаудан немесе абайсызда орындаудан тұрады. Аталған міндеттерді орындамау бұл адамдар оларды орындауға нақты мүмкіндігі болған, бірақ толық әрекетсіздік танытқан кезде орын алады.
Отбасындағы балалар мен жасөспірімдерді қараусыз қалдыру, тәрбиелеу процесі үнемі маңызды болып қала беретінін ескеріңіз, өйткені бұл кішкентай азаматтардың жан дүниесінде агрессивтілікті, кек пен менсінбеу сезімін тудыратын ата-аналардың жауапсыздығы, сүйіспеншілік, қамқорлық пен назардың жоқтығынан. Қолайсыз отбасылардың үнемі ішімдік ішуі материалдық байлықты сіңіреді, отбасы мүшелерін, соның ішінде балаларды, беделді заттарға ие болғысы келетіндігін айтпағанда, жақсы киіну, тамақтандыру мүмкіндігінен айырады. Әдептілік пен өз құрдастарынан кем емес көрінуге деген ұмтылыс кәмелетке толмағандарды қылмыстық жолға итермелейді: "кез-келген жолмен қалағаныңызға ие болыңыз..."- яғни, заңға қайшы.
Қылмыстық Кодекстің 137 - бабы бойынша кінәліні қылмыстық жауапкершілікке тартудың міндетті шарты-балалар мен жасөспірімдерге жасалған қатыгездік.
Кәмелетке толмағанға қатыгездік жасау деп оған ерекше азап пен азап келтіру, оны жою қаупі, ұрып-соғу, қозғалу бас бостандығынан айыру, тамақ, киім-кешек және т. б. бұл ретте кәмелетке толмағанға ата-аналары мен Заңда көрсетілген басқа да адамдар тарапынан жасалған қатыгездік зорлық-зомбылықтың үш түрін қамтуы тиіс: физикалық, жыныстық және психологиялық. Талданып отырған қылмыстық-құқықтық нормадағы қатыгездік белгісі суицидке жеткізген кездегі қатыгездіктің дәл осындай белгісімен сәйкес келеді (ҚК 102-бабы).
Қылмыстың тақырыбы - арнайы. Олар тек осы баптың диспозициясында тікелей көзделген адамдар (ата-аналар немесе бала асырап алушылар не міндеттері жүктелген өзге де адамдар, сол сияқты кәмелетке толмағандарды қадағалауды жүзеге асыруға міндетті педагогтер немесе оқу, тәрбие, емдеу немесе өзге де мекеменің басқа да қызметкерлері), физикалық тұрғыдан есі дұрыс, 16 жасқа толған адамдар бола алады.
Субъективті жағынан, кінәлінің ниеті балаға қатыгездікпен қарауға бағытталған және қылмыстың мәнін құрайды. Кінәлі өзінің қамқоршысына қатыгездік танытатынын түсінеді және өзін осылай ұстағысы келеді - тікелей ниет.
Егер мұндай өтініш арқылы кәмелетке толмағанды өзіне-өзі қол жұмсау мүмкіндігі саналы түрде қамтылса, онда суицидке әрекет болған кезде кінәлі адамға "өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу"ҚК-нің 102-бабы да есептелуі керек.
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
