141-бапқа түсініктеме. ҚР ҚК Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі азаматтарының тең құқығын бұзу

     1. Адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тегіне, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына немесе кез келген өзге де мән-жайларға байланысты тікелей немесе жанама шектеу —      

екі жүзден бір мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға немесе сотталған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде не үш айға дейінгі мерзімге қамауға алуға не бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.      

2. Адамның өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып не қоғамдық бірлестіктің басшысы жасаған дәл сол іс-әрекет, —      

бес жүзден екі мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде бес айдан сегіз айға дейінгі кезеңде айыппұл салуға не алты айға дейінгі мерзімге қамауға алуға не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады немесе онсыз.

     Адам құқықтары мен бостандықтарының жалпыға бірдей декларациясының 2-бабына сәйкес (1948 ж. 10 желтоқсан) әрбір адам нәсіліне, түсіне, жынысына, тіліне, дініне, саяси және өзге де сенімдеріне, ұлттық немесе діни көзқарастарына қатысты қандай да бір айырмашылықсыз осы Декларацияда жарияланған Барлық құқықтар мен барлық бостандықтарға ие болуы тиіс. әлеуметтік шығу тегі, мүліктік, таптық немесе өзге де жағдай. Сонымен қатар, бұл аумақ тәуелсіз, қамқорлыққа алынған, өзін-өзі басқара алмайтын немесе өз егемендігінде қандай да бір түрде шектелген болса да, елдің немесе адам тиесілі аумақтың саяси, құқықтық немесе халықаралық мәртебесі негізінде ешқандай айырмашылық жасалмауы керек.     

ҚР Конституциясының 14-бабында барлық азаматтардың сот пен заң алдындағы теңдігі бекітілген. Ешкімді шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе өзге де кез келген мән-жайларға байланысты қандай да бір кемсітуге болмайды. Мемлекет жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, тегіне, мүліктік және лауазымдық жағдайына, тұрғылықты жеріне, дінге көзқарасына, нанымына, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына, сондай-ақ басқа да жағдайларға қарамастан адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының теңдігіне кепілдік береді.      

ҚР ҚК 141-бабында көзделген қылмыстың қоғамдық қауіптілігі ҚР Конституциясымен кепілдік берілген азаматтардың тең құқығын бұзудан тұрады.      

Талданатын іс-әрекеттің объектісі теңдікке көрсетілген конституциялық құқық болып табылады. Азаматтардың тең құқығын бұзу өмірдің әртүрлі салаларында - саяси, әлеуметтік, экономикалық салаларда орын алуы мүмкін. Адамдарды нәсіліне, ұлтына және тіліне қарай ажырату әсіресе қазіргі ұлттық қатынастардың шиеленісуіне байланысты қауіпті. Өткеннің оралуы сенімге қатысты шектеулерге, жасырын цензураны енгізуге толы.      

Объективті тарап бір адамның (азаматтың) немесе адамдар тобының құқықтары мен бостандықтарын оның өзге ұлтқа, нәсілге, жынысқа, қоғамдық бірлестіктерге, өзге де дінге, тегіне, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайына қатыстылығы негіздері бойынша тікелей немесе жанама шектеуге бағытталған іс-әрекетте не әрекетсіздікте көрінеді. Жоғарыда көрсетілген негіздер бойынша адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тікелей шектеу азаматтарға оларды іске асыруға мүмкіндік бермеуінен көрінеді; құқықтар мен бостандықтарды жанама шектеу оларды іске асыру үшін кедергілер жасаумен байланысты. Мысал ретінде белгілі бір ұлтқа жататын негіздер бойынша заңсыз әкімшілік ұстау; сол негіздер бойынша тұрғылықты жері бойынша тіркеуден негізсіз бас тарту; осы баптың диспозициясында көрсетілген себептер бойынша жұмысқа қабылдаудан бас тарту не жұмыстан заңсыз босату, діни тиесілілік белгілері бойынша үй-жайды жалға беруден бас тарту және т. б. жатады.      

Қылмыс баптың диспозициясында көрсетілген себептер бойынша құқықтар мен бостандықтарды тікелей немесе жанама шектеу сәтінен бастап аяқталды деп танылады.      

Егер азаматтың тең құқығын бұзу оның денсаулығына зиян келтіруге әкеп соққан зорлық-зомбылықты қолданумен ұштасатын болса, жасалған іс тиісті баптармен (ҚК 103-105-баптары) жиынтық бойынша саралануға жатады. Қалған жағдайларда осы қылмысты жасау тәсілі ҚК-нің 141-бабының 1-бөлігі бойынша біліктілікке әсер етпейді.      

Азаматтардың тең құқығын бұзудың субъективті жағы тікелей немесе жанама ниетпен сипатталады. Кінәлі азаматтардың Конституциямен кепілдендірілген тең құқығын бұзатынын түсінеді, азаматтың құқықтары мен бостандықтарына зиян келтірудің сөзсіздігін немесе мүмкіндігін болжайды және оның басталуын тілейді немесе саналы түрде мойындайды.  

    Бұл әрекеттің құрамының субъективті жағының сындарлы белгісі-мотив. Мотивтер әр түрлі болуы мүмкін: шовинизм, діни фанатизм, ұлтшылдық және басқалар, бірақ олардың барлығы конституциялық құқықтарды елемеу арқылы елеулі қақтығыстар тудыруы мүмкін қоғамдағы тұлғааралық қатынастардың Конституциялық бекітілген принциптеріне қайшы келеді.    

16 жасқа толған кез келген есі дұрыс адам азаматтардың тең құқығын бұзу субъектісі бола алады.      

ҚК-нің 141-бабының 2-бөлігінде заң шығарушы өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып адамның не қоғамдық бірлестіктің басшысының осы қылмыстық әрекетті жасауын жатқызатын біліктілік белгісі көзделеді. Мұндай тұлға билік өкілінің функцияларын тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкілеттігі бойынша жүзеге асыратын не мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан Республикасының басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында ұйымдық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық функцияларды орындайтын адам деп танылатын лауазымды адам болуы мүмкін (Б. 3-Ескертпе. ҚК 307).     

ҚК 141-бабының 2-бөлігі бойынша субъектіге сондай-ақ оларға теңестірілген басқару функцияларын орындайтын адамдар, жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдар (ҚК 307-бабына 1, 2, 4-Ескертпе), сол сияқты коммерциялық немесе өзге де ұйымда басқару функцияларын орындайтын адамдар (ҚК 228-бабына ескерту) жатады.     

Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 31 мамырдағы № 3-I "қоғамдық бірлестіктер туралы" Заңына сәйкес және қосымша) Қазақстан Республикасындағы қоғамдық бірлестіктер деп заңдарға қайшы келмейтін ортақ мақсаттарға қол жеткізу үшін ерікті негізде құрылған Саяси партиялар, кәсіптік одақтар және азаматтардың басқа да бірлестіктері танылады. Қоғамдық бірлестіктер коммерциялық емес ұйымдар болып табылады. Олардың басшылары да ҚК-нің 141-бабының 2-бөлімінде көзделген қылмыс субъектілері болып табылады.   

  Демек, талданатын қылмыстың білікті құрамының субъектісі арнайы болып табылады. ҚК-нің 141-бабының 2-бөлігі бойынша іс-әрекетті саралау үшін кінәлі адам өзіне қызмет бабында берілген өкілеттіктерді пайдалана отырып, азаматтардың тең құқығын бұзуы қажет.      

ҚР ҚК 141-бабында сипатталған қылмыстарды ұлттық, нәсілдік немесе діни араздықты қоздырудан ажырату керек (ҚР ҚК 164-бабы). Бұл қылмыстар азаматтардың тең құқығын бұзумен сипатталады (ҚР ҚК 141-бабы) және ұлттық, нәсілдік немесе діни араздықты қоздыруға, ұлттық қадір-қасиетті қорлауға бағытталмайды.      Өнерде көзделген қылмыс. ҚР ҚК-нің 164-і жария іс-әрекеттер нәтижесінде немесе бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып, азаматтардың дінге, ұлттық немесе нәсілдік қатыстылығына байланысты олардың айрықша, артықшылығын не кемістігін насихаттау үшін жасалуы мүмкін.      ҚР ҚК 141-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмыс ауырлығы аз қылмыстарға жатады.    

 ҚР ҚК 141-бабының 2-бөлігінде көзделген қылмыс ауырлығы орташа қылмыстарға жатады.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы