148-бапқа түсініктеме. ҚР ҚК еңбек заңнамасын Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексін бұзу
1. Қызметкермен еңбек шартын заңсыз тоқтату, жұмыста қалпына келтіру туралы сот шешімін орындамау, сол сияқты азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеп соққан Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын өзге де бұзу, —
бір айдан екі айға дейінгі кезең үшін бір жүзден екі жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыруға жазаланады.
2. Әйелмен еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту немесе онымен жүктілігінің себептері бойынша еңбек шартын негізсіз тоқтату немесе үш жасқа дейінгі балалары бар әйелмен еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту немесе осы себептер бойынша еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту, сол сияқты еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту немесе үш жасқа дейінгі балалары бар әйелмен еңбек шартын негізсіз тоқтату мүгедектік себептері бойынша мүгедек не кәмелетке толмаған адамның кәмелетке толмағандығы себептері бойынша мүгедек —
екі жүзден бес жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе екі айдан бес айға дейінгі кезеңде сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару құқығынан айыруға не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарымен жазаланады.
3. Басқарушылық функцияларды орындайтын адамның жалақыны толық көлемде және белгіленген мерзімде басқа мақсаттарға ақшалай қаражатты пайдалануына байланысты бірнеше рет кідіртуі —
үш жүзден жеті жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе үш айдан жеті айға дейінгі кезеңде сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыруға жазаланады.
Әлеуметтік-экономикалық құқықтар жүйесінде халықаралық маңызы бар еңбек құқығы негіз болып табылады.
Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 23-бабы (1948 ж. 10 желтоқсан) әр адамның еңбек ету құқығын бекітеді:
- жұмысты еркін таңдау, әділ және қолайлы еңбек жағдайлары және жұмыссыздықтан қорғау құқығы;
-қандай да бір кемсітусіз тең еңбек үшін бірдей еңбекақы төлеу құқығы;
- адам мен оның отбасы үшін лайықты өмір сүруді қамтамасыз ететін және қажет болған жағдайда басқа да әлеуметтік қамсыздандыру құралдарымен толықтырылатын әділ және қанағаттанарлық сыйақы алу құқығы;
- өз мүдделерін қорғау үшін Кәсіптік одақтар құру және оларға кіру құқығы.
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіге сәйкес (1966 ж.) қатысушы мемлекеттер әр адамның өзі еркін таңдаған немесе еркін келісетін еңбекпен өмір сүру мүмкіндігін алу құқығын қамтитын еңбек ету құқығын мойындайды және осы құқықты қамтамасыз ету үшін тиісті қадамдар жасайды. Қатысушы мемлекеттер әркімнің әділ және қолайлы еңбек жағдайларына құқығын, соның ішінде:
а) кем дегенде барлық жұмысшыларға: әділ жалақыны және қандай да бір айырмашылықсыз тең құнды еңбек үшін тең сыйақыны қамтамасыз ететін сыйақы, атап айтқанда, әйелдерге тең еңбек үшін бірдей ақы төленетін ерлер пайдаланатын еңбек жағдайларынан кем емес кепілдік берілуі керек; олар үшін және олардың отбасылары үшін қанағаттанарлық өмір сүру. осы Пактінің қаулыларына сәйкес;
б) қауіпсіздік және гигиена талаптарына жауап беретін жұмыс жағдайлары;
в) еңбек өтілі мен біліктілігі негізінде ғана тиісті жоғары сатыларға жұмыста баршаның ілгерілеуі үшін бірдей мүмкіндік;
г) демалыс, бос уақыт және жұмыс уақытын ақылға қонымды шектеу және ақылы мерзімді демалыс, сондай-ақ мереке күндері сыйақы.
ҚР Конституциясының 24-бабы сондай-ақ әркімнің еңбек бостандығына, қызмет түрі мен мамандығын еркін таңдауға құқығы бар екенін белгілейді. Мәжбүрлі еңбекке тек сот үкімі бойынша не әскери немесе төтенше жағдай жағдайында ғана жол беріледі.
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек Кодексінің 3-бабына сәйкес ҚР еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерін қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төменгі кепілдіктерін белгілеуге бағытталған еңбек қатынастарын және еңбекке тікелей байланысты өзге де қатынастарды құқықтық реттеу болып табылады. ҚР еңбек заңнамасының міндеттері еңбек қатынастары тараптарының мүдделерінің теңгеріміне қол жеткізуге, экономикалық өсуге, өндіріс тиімділігі мен адамдардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған қажетті құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.
ҚР ҚК 148-бабында көзделген қылмыстың қоғамдық қауіптілігі ҚР Конституциясымен кепілдік берілген азаматтардың еңбек құқықтарын бұзудан тұрады.
Қарастырылып отырған іс-әрекеттің объектісі-әркімнің еңбек бостандығына конституциялық құқығы, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдау.
Қылмыстың объективті жағы келесі балама әрекеттерді жасауда көрінеді:
1. қызметкермен еңбек шартын заңсыз тоқтату;
2. жұмыста қалпына келтіру туралы сот шешімін орындамау;
3. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын өзге де бұзу.
Қызметкермен еңбек шартының тоқтатылуын заңды деп тану үшін мынадай мән жайлар жиынтығының болуы қажет:
1) еңбек шартын тоқтатуға ҚР Еңбек кодексінде көрсетілген негіздеме негіз болуға тиіс;
2) Осы негіз бойынша еңбек шартын тоқтату еңбек заңнамасында белгіленген тәртіппен жүргізілуге тиіс;
3) еңбек шартын тоқтату туралы заң актісінің болуы; 4) қызметкермен еңбек шарты тоқтатылған кезде еңбек заңнамасында көзделген барлық кепілдіктер сақталуға тиіс.
Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 51-бабына сәйкес еңбек шартын тоқтатуға негіз болып табылады:
1) тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу (ТК 52-бабы);
2) еңбек шартының мерзімінің аяқталуы (ТК 53-бабы); 3) жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу (ТК 54-56-бабы);
4) қызметкердің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу (57-бап); 5) тараптардың еркіне тәуелді емес мән-жайлар (ТК 58-бабы);
6) қызметкердің еңбек қатынастарын жалғастырудан бас тартуы (ТК 59-бабы);
7) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметкердің сайланбалы жұмысқа (лауазымға) ауысуы немесе оны еңбек қатынастарын жалғастыру мүмкіндігін болдырмайтын лауазымға тағайындауы (ТК-нің 60-бабы);
8) еңбек шартын жасасу талаптарын бұзу (ТК 61-бабы);
9) жұмыс берушінің атқарушы органының басшысымен жасалған еңбек шартында көзделген негіздер (ТК 252, 253-баптары).
Осылайша, егер: біріншіден, еңбек шартын тоқтату немесе бұзу үшін заңсыз заңды фактілер, яғни Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 51-бабында тікелей көрсетілмеген негіздер оған негіз болып табылса, ҚР ҚК 148-бабының 1-бөлігіне қатысты қызметкермен еңбек шартын заңсыз тоқтату орын алады. Екіншіден, еңбек шартын тоқтату немесе бұзу үшін негіз ретінде еңбек заңнамасында көзделген заңды фактілер көрсетілген, бірақ олар нақты оқиғаларға сәйкес келмейді. Еңбек қатынастары заңсыз тоқтатылған қызметкерді қалпына келтіру туралы сот шешімі дереу орындалуға жатады. Оның орындалмауы барлық жағдайларда қарастырылып отырған әрекеттің объективті жағын құрайды.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 21-бабының 1-бөлігіне сәйкес сот шешімі сот қабылдайтын азаматтық істер жөніндегі сот актісінің нысандарының бірі болып табылады. Заңды күшіне енген сот шешімдері барлық мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, қоғамдық бірлестіктер, басқа да заңды тұлғалар, лауазымды адамдар мен азаматтар үшін міндетті және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында мүлтіксіз орындалуға жатады (ҚР АК 21-бабының 2-бөлігі).
ҚР Азаматтық кодексінің 235-бабының 1-бөлігіне сәйкес, істердің бірінші сатысы бойынша шығарылған аудандық, облыстық және оларға теңестірілген соттардың шешімдері, егер олар шағымданбаса немесе наразылық білдірілмесе, апелляциялық шағымдану, наразылық білдіру мерзімі өткеннен кейін заңды күшіне енеді. Бірінші сатыда қаралған істер бойынша шығарылған ҚР Жоғарғы сотының шешімдері олар жария етілген күннен бастап заңды күшіне енеді (ҚР АК 235-бабының 2-бөлігі).
Сонымен қатар, ҚР Азаматтық кодексінің 237-бабына сәйкес жұмыста қалпына келтіру туралы шешімдер дереу орындалуға жатады.
Осылайша, егер сот қызметкермен еңбек шартын заңсыз тоқтату фактісі бойынша оны дереу орындауға жататын жұмысқа қалпына келтіру туралы шешім қабылдаса, онда бұл сот шешімін орындамау фактісі ҚР ҚК 148-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмыс құрамының объективті жағын құрайды.
Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын өзге де бұзу еңбек шартының талаптарын бұзатын, бұл ретте қызметкердің құқықтарына елеулі нұқсан келтіретін іс-әрекетті білдіреді.
ҚР ҚК-нің 148-бабының 1-бөлігі бойынша ҚР еңбек заңнамасын өзге де бұзу белгісі бойынша қылмыстық жауаптылықтың міндетті шарттарының бірі азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтіру болып табылады.
Маңызды зиян-бұл істің мән-жайларына сүйене отырып, әрбір нақты жағдайда белгіленетін бағалау тұжырымдамасы. Келтірілген зиянның елеулі болып табылатындығы туралы мәселені шешу кезінде құқыққа қарсы іс-әрекеттің жәбірленушінің, сондай-ақ оның отбасының қалыпты өміріне теріс әсер ету дәрежесі ескеріледі және назар аударуға лайық барлық мән-жайлар ескеріледі. Мәселен, мысалы, отбасының жалғыз асыраушысы болып табылатын немесе асырауында кәмелетке толмаған балалары, мүгедек балалары бар адамның бос жұмыс орындарының болмауы туралы ойдан шығарылған сылтаумен қызметкермен еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту оның өмір сүру қаражатынан айырады және оны маргиналды күйге ауыстырады. Сонымен бірге, әлеуметтік-экономикалық жағдайы анағұрлым қолайлы адамға қатысты бұл әрекеттердің салдары өзге сипатта болады.
Осылайша, қызметкермен еңбек шартын заңсыз тоқтату, жұмыста қалпына келтіру туралы сот шешімін орындамау көрсетілген әрекеттер (әрекетсіздік) жасалған сәттен бастап, ал ҚР еңбек заңнамасы өзге де бұзылған кезде - азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтірілген кезден бастап аяқталған қылмыс деп танылады.
Бұл ретте ҚР ҚК 148-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмыс құрамының объективті жағының міндетті белгісі болып табылатын зиянды салдарларды адамға айыппұл салу үшін еңбек заңнамасын өзге де бұзу белгісі бойынша еңбек заңнамасын бұзу мен азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтіру түріндегі туындаған салдарлар арасында себепті байланыстың болуы қажет.
Субъективті жағынан бұл әрекет тікелей ниетпен сипатталады, яғни адам жәбірленушінің еңбекке конституциялық құқығын бұзатынын, жәбірленушінің құқығы мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтіру мүмкіндігін немесе сөзсіз болатынын алдын ала білетінін және оның басталуын қалайтынын біледі.салдары.
Субъект-арнайы, яғни еңбек шартын жасасу және тоқтату бойынша ұйымдастырушылық-өкімдік функцияларды орындайтын жеке тұлға.
ҚР ҚК 148-бабының 2-бөлігінде заң шығарушы мынадай біліктілік белгілерін көздеді:
1) әйелмен жүктілігі немесе оның 3 жасқа дейінгі балалары болуы себептері бойынша еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту;
2) әйелмен оның жүктілігі немесе оның 3 жасқа дейінгі балалары болуы себептері бойынша еңбек шартын негізсіз тоқтату;
3) мүгедекпен оның мүгедектігі себептері бойынша еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту;
4) мүгедекпен оның мүгедектігі себептері бойынша еңбек шартын негізсіз тоқтату;
5) кәмелетке толмағандармен оның кәмелетке толмағандарының себептері бойынша еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту; 6) кәмелетке толмағандармен оның кәмелетке толмағандарының себептері бойынша еңбек шартын негізсіз тоқтату.
1979 жылғы 18 желтоқсандағы әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық Конвенция, оған Қазақстан 1998 жылы қосылды, ал 2001 жылы оған Факультативтік хаттаманы ратификациялады, Санкциялар қатерімен жүктілікке немесе жүктілікке және босануға байланысты демалысқа байланысты жұмыстан шығаруға немесе жұмыстан босату кезіндегі отбасылық жағдайға байланысты кемсітуге тыйым салады. Осы Конвенцияға сәйкес еңбек ету құқығы барлық адамдардың ажырамас құқығы болып табылады, ал оның қағидаттары ҚР Конституциясына сәйкес келеді. Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы Конвенцияның қағидаттары баппен келісіледі. Қазақстан Республикасында ана мен баланы мемлекеттік қорғауды қамтамасыз ететін Конституцияның 27-сі.
ҚР Конституциясының 14-бабына сәйкес заң мен сот алдында барлығы тең. Ешкімді тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез келген өзге мән-жайларға байланысты қандай да бір кемсітуге болмайды.
Осы конституциялық ереже негізінде кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу ҚР еңбек заңнамасының негізгі қағидаттарының бірі болып табылады (ҚР ЕК 4-бабы). ҚР ЕК-нің 7-бабына сәйкес әркімнің еңбек саласындағы өз құқықтары мен бостандықтарын іске асыруда тең мүмкіндіктері бар. Еңбек құқықтарын іске асыру кезінде жынысына, жасына, дене кемістігіне, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүліктік, әлеуметтік және лауазымдық жағдайына, тұрғылықты жеріне, дінге көзқарасына, саяси сенімдеріне, текке немесе текке, қоғамдық бірлестіктерге байланысты ешкімді кемсітуге болмайды. Еңбек кемсітушілігіне ұшырады деп санайтын адамдар сотқа тиісті өтінішпен жүгіне алады. 2 бөлім. ҚР ҚК-нің 148-і аталған конституциялық және халықаралық қағидаттарды қылмыстық-құқықтық құралдармен іске асырудың кепілі болып табылады.
Еңбек шартын жасасу, өзгерту және толықтыру тәртібі ҚР ЕК 32 - бабымен, ал еңбек шартын тоқтату тәртібі ҚР ЕК 62-бабымен регламенттеледі.
Еңбек шартын жасасудан бас тарту немесе оны ҚР ҚК 148-бабының 2-бөлігімен диспозицияда көрсетілген тұлғалармен тоқтату, егер олар онымен көрсетілген себептер бойынша жүзеге асырылса және жазбаша нысанда объективті дәлелдермен дәлелденбесе, негізсіз болып табылады.
Бұл әрекет жоғарыда аталған адамдардың көрсетілген себептері бойынша еңбек шартын жасасудан бас тартылған немесе тоқтатылған сәттен бастап аяқталды деп танылады.
ҚК-нің 148-бабының 3-бөлігі басқарушылық функцияларды орындайтын адамның жалақыны толық көлемде және басқа мақсаттарға ақшалай қаражатты пайдалануға байланысты белгіленген мерзімде бірнеше рет кідіртуі үшін жауапкершілікті көздейді. Еңбекақы төлеу тәртібі ҚР Еңбек кодексінің 10-тарауымен реттеледі.
Жалақы дегеніміз-жалақының барлық түрлері, сондай-ақ қаржыландыру көздеріне қарамастан ақшалай немесе заттай түрде есептелген түрлі сыйлықақылар, қосымша төлемдер, үстемеақылар және әлеуметтік жеңілдіктер. Заңнамаға сәйкес жұмыс істемеген уақыт үшін (жыл сайынғы демалыс, мереке күндері және т.б.) қызметкерлерге есептелген ақшалай сомаларды қоса алғанда.
Жалақыны толық көлемде төлемегендіктен, жалақыны оның бір бөлігі түрінде төлеу керек, яғни.еңбек, ұжымдық шарттарда белгіленген төлем мерзімі аяқталған кезде, қазірдің өзінде жасалған жұмыс үшін оның кез-келген ішінара төлемі. ҚР ЕК-нің 134-бабына сәйкес жалақы айына кемінде бір рет, келесі айдың бірінші онкүндігінен кешіктірмей ҚР ұлттық валютасында ақшалай нысанда төленеді. Төлем күндері еңбек, ұжымдық шарттарда да көзделеді.
Жалақы төлеу кезінде жұмыс беруші қызметкерге тиісті кезеңге тиесілі жалақының құрамдас бөліктері, ұсталған және аударылған міндетті зейнетақы жарналары туралы, сондай-ақ төлеуге жататын жалпы ақшалай сома туралы мәліметтерді қоса алғанда, жүргізілген ұстап қалулардың мөлшері мен негіздері туралы ай сайын жазбаша нысанда хабарлауға міндетті.
Жұмыс берушінің кінәсінен қызметкермен еңбек шартын бұзуға байланысты жалақы мен өзге де төлемдерді төлеу кешіктірілген кезде жұмыс беруші қызметкерге берешек пен өсімпұл төлейді. Өсімпұл мөлшері жалақы төлеу жөніндегі міндеттемелерді орындау күніне Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қайта қаржыландыру ставкасы негізге алына отырып есептеледі және төлемдер жүргізілуі тиіс келесі күннен бастап әрбір мерзімі өткен күнтізбелік күн үшін есептеледі және төлем жасалған күнмен аяқталады.
Еңбек шарты тоқтатылған кезде жұмыс берушіден қызметкерге тиесілі сомаларды төлеу тоқтатылғаннан кейін үш жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізіледі.
Авансты төлеу жалақыны толық төлемеу деп те танылады.
Жалақы төлеудің бірнеше рет кідірісімен оны бір адамға екі немесе одан да көп рет төлеудің кідірісі ғана емес, сонымен қатар бірнеше адамға бір рет төлеудің кідірісі де танылады.
Жалақыны төлеуге арналған ақшалай қаражатты басқа мақсаттарға пайдалану деп оларды кез-келген мақсатсыз пайдалану деп түсіну керек. Мысалы, жабдықтарды, материалдарды, шикізатты сатып алуға; өндірісті кеңейтуге; кредиторлық берешекті өтеуге; салық төлеуге; жеке мақсатта Көлік, Жылжымайтын мүлік сатып алуға және т. б.
Басқарушылық функцияларды, жалақыны толық көлемде және өзге мақсаттарға ақшалай қаражатты пайдалануға байланысты белгіленген мерзімде төлеуді орындайтын адам бірнеше рет кідірткен кезден бастап бұл әрекет аяқталды деп танылады.
ҚР ҚК 148-бабының 1, 2-бөлімдерінде және 3-бөлімдерінде көзделген қылмыстар ауырлығы аз қылмыстарға жатады.
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
