16-бапқа түсініктемелер. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің ішкі сенімі бойынша дәлелдемелерді бағалау

1. Судья дәлелдемелерді заң мен ар-ожданды басшылыққа ала отырып, істе бар дәлелдемелерді олардың жиынтығында бейтарап, жан-жақты және толық қарауға негізделген өзінің ішкі сенімі бойынша бағалайды.2. Сот үшін алдын-ала белгіленген күш жоқ.1. Дәлелдемелерді бағалау қарастырылып отырған дау бойынша заңды және негізделген шешім қабылдау үшін маңызды.Қолдану саласы бойынша түсініктеме берілген мақала судьяларға қолданылады және сотта іс қозғаудан бастап процестің барлық кезеңдерінде жүзеге асырылады. Судьяның істерді қарау кезінде іс жүргізу Заңын сақтауы дәлелдемелерді бағалау кезінде құрамдас бөлік болып табылады.Бұл заңды және әділ үкім шығару үшін дәлелдемелердің салыстырмалылығын, рұқсат етілуін, сенімділігі мен жеткіліктілігін анықтайтын сот. Дәлелдемелерді бағалаудың бұл категориялары сотты тек осы іске қатысты дәлелдерге жол беруге және зерттеуге міндеттейді, яғни. іске қатысушы тұлғалар сілтеме жасайтын мән-жайларды растай немесе жоққа шығара алады, тек заңда көзделген дәлелдемелерді және істердің жекелеген санаттары бойынша белгілі бір дәлелдеу құралдарын пайдалана алады (АІЖК-нің 64, 65-баптары). Осылайша, ауызша жасалған мәмілені бағалау кезінде сот АК-нің 153-бабының ережелерін басшылыққа алады, онда мәміленің қарапайым жазбаша нысанын сақтамау дау туындаған жағдайда оның жасалғанын, мазмұнын немесе айғақтардың орындалғанын растау құқығынан айырады. Дәлелдемелердің дұрыстығы осы дәлелдемелермен расталған мәліметтер шындыққа сәйкес келетіндігін білдіреді.Іс бойынша дәлелдемелерді зерттеудің жан-жақтылығы мен толықтығы дәлелдемелерді шынайы қорытынды жасау үшін жеткілікті болатындай көлемде алу және зерттеу қажеттілігін болжайды. Істі қарау кезінде сот іс бойынша дәлелдемелерді және өзге де мән-жайларды, оның ішінде бейнеконференцбайланысты пайдалана отырып, тікелей өзі зерттеуге міндетті, атап айтқанда: іске қатысушы тараптар мен басқа да адамдардың түсініктемелерін, куәгерлердің айғақтарын, сарапшылардың қорытындыларын тыңдауға, жазбаша дәлелдемелермен танысуға, заттай дәлелдемелерді қарап шығуға, дыбыс жазбаларын тыңдауға, бейнежазбаларды, киноны көруге -, фотоматериалдар, ақпаратты түрлендірудің басқа құралдарының материалдарымен танысу. Жазбаша дәлелдемелерді зерттеу кезінде қажетті жағдайларда сот маманның консультациялары мен түсіндірмелерін тыңдайды (АІЖК-нің 186-бабы). Сот отырысы залынан тыс процестік әрекеттерді жүзеге асыру кезінде (мысалы, жергілікті жерде қарау қажеттілігі) бұл әрекеттерді істі қарайтын сол судья жүзеге асырады. Ерекшелік-сот дәлелдемелерді сот тапсырмасы бойынша жинау қажет болған жағдайлар. Мұндай жағдайларда сот сот отырысында сот тапсырмасы тәртібімен жиналған материалдарды жария ету жолымен зерттейді, ал іске қатысатын адамдар осы дәлелдемелер бойынша түсініктеме беруге құқылы.Барлық дәлелдемелер жиынтықта бағалануы тиіс, оның жеткіліктілігін белгілі бір қорытындыны қабылдау үшін сот айқындайды (АІЖК-нің 68-бабы). Соттың ішкі сенімі бойынша дәлелдемелерді бағалау судья дауды заңмен және ар-ұжданмен шешуі керек. Судьяның іс-әрекеттерінің заңдылық санатына мыналар жатады: тек сот қандай дәлелдеменің дұрыс екендігін, оның ақиқаты бар-жоқтығын, осы дәлелдеме қаралып жатқан іске қатысты ма және ол белгілі бір қорытынды үшін жеткілікті ме, жоқ па, соны шешеді; сот ұсынылған дәлелдемелерді мәлімделген талаптардың негіздемесіне бейтарап бағалайды, оларды жауапкер немесе басқа қатысушы тұлғалар ұсынған дәлелдемелермен салыстырады істе; сот не кейбір дәлелдемелерді, не басқаларын өзінің ішкі сенімі негізінде қабылдайды; кеңесу бөлмесінде шешім шығару.Азаматтық іс жүргізу заңнамасында судьяның бейтараптық категориясы, оның ішкі сенімі бекітілмеген. Олар судьялардың дайындық деңгейіне, іске деген көзқарасына, судьяның кәсіби тәжірибесіне және т.б. байланысты судьяда қалыптасады. Бұған мыналар жатады: істі қарау кезінде ұсынылған барлық дәлелдемелерді есепке алу; оларды басқа факторлардың араласуынсыз заң талаптары тұрғысынан еркін бағалау; материалдық құқық нормаларын талап ету арқылы сендірудің негізділігі; судьяның жеке білімі және өмір тәжірибесі.Судьяның бейтараптығы шешімдер қабылдау және іс-әрекеттер жасау кезінде дәйектілікпен көрінеді, бұл бірдей жағдайларда әртүрлі адамдарға қатысты бірдей шешімдер мен әрекеттерде көрінеді. Орыс тілінің түсіндірме сөздіктеріндегі "сенім" сөзі дал В.И. және Ожегова С.и., Шведова Н. Ю. "кез-келген адам сенімді, сенімді, нық және ақылға қонымды сенетін нәрсе немесе берік қалыптасқан пікір, бір нәрсеге сенімді көзқарас, көзқарас"деп түсіндіріледі.

Осылайша, судьяның ішкі сенімі деп сотқа ұсынылған барлық дәлелдемелерді іс жүргізу заңының талаптарына дәл сәйкестікте және материалдық құқық нормаларын дұрыс қолданған кезде зерттеу негізінде судьяның нақты дау бойынша қалыптасқан пікірін түсіну керек.Жазбаша дәлелдемелерді (құжаттар, шарттар, хаттар және т.б.) бағалау кезінде ұсынылған құжаттардың түпнұсқамен көшірмелерде, ксерокөшірмелерде ұқсастығын тексеру қажет. Ұсынылған жазбаша дәлелдемені көшірмеде немесе ксерокөшірмеде тексеру үшін сот мұндай дәлелдеменің көшірмесінің түпнұсқасына сәйкестігін тексеріп, көшірменің немесе көшірменің қандай жағдайда жасалғанын, оның қалай сақталғанын анықтауы керек. Егер көшірме нотариалды куәландырылған болса, онда рәсімнің сақталуын және нотариустың жазбаша дәлелдемені ресімдеуін тексеру қажет. Жазбаша құжаттарды зерттеу кезінде сот құжаттың немесе өзге де жазбаша дәлелдеменің осындай дәлелдеме түрін ұсынуға уәкілеттік берілген адамнан келетініне, оған құқығы бар адам қол қойғанына, сондай-ақ жазбаша құжатты ресімдеу үшін қабылданған барлық басқа деректемелердің сақталғанына көз жеткізуі тиіс.Куәгерлердің айғақтарын бағалау кезінде куәнің түсініктемелерінің дәйектілігі, сот талқылайтын құқықтық қатынас туралы оның хабардар болуы, куәнің осы дауды шешуге мүдделілігі, куәнің талапкерге, жауапкерге, үшінші тұлғаларға қатынасы назарға алынады, егер соңғысы іске қатысса (туысы, достары, көршілері, жұмыс әріптестері), жағымсыз қарым-қатынастың болуы.2. Ешқандай дәлелдемелер сот үшін алдын-ала белгіленген күшке ие бола алмайды. "Сот шешімі туралы" Жоғарғы Соттың 2003 жылғы 11 шілдедегі № 5 нормативтік қаулысында сарапшының қорытындысының басқа дәлелдемелерден артықшылығы жоқ және сот үшін міндетті емес екендігі түсіндірілді, ол басқа дәлелдемелермен бірге бағалануы тиіс. Сарапшының қорытындысын бағалау кезінде сот шешімнің дәлелді бөлігінде сарапшының қорытындылары не негізделгенін, сараптамаға ұсынылған зерттелген материалдар толық ма, сарапшының тиісті талдау жасағанын көрсетуі тиіс.Қосымша түсініктеме1. Іс бойынша қабылданған шешімнің заңдылығы мен негізділігі соттың дәлелдемелерді объективті бағалау қағидатын сақтауына байланысты.2. Нақты нормада ешқандай дәлелдемелердің алдын ала белгіленген күші жоқ, осы баптың бірінші бөлігінің ережелерімен келісіледі және іс жүзінде іске асырылады деген қағидаларды белгілеу судьядан сот өз қалауы бойынша алдын ала белгіленген күші бар деп тани алмайтын әрбір дәлелдемені объективті бағалауды талап етеді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ КІТАПХАНАСЫ

Астана, 2016 жыл

УДК 347 (574)  

К 63

ISBN 978-601-236-042-4

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы