17-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК ақыл-есін жоққа шығармайтын психикалық ауытқуы бар адамдардың қылмыстық жауаптылығы
1. Психикасының бұзылуына байланысты қылмыс жасау кезінде өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) нақты сипаты мен қоғамдық қауіптілігін толық біле алмаған не оларға басшылық жасай алмаған есі дұрыс адам қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
2. Ақыл-ойдың бұзылуын жоққа шығармайтын психикалық бұзылуды сот жаза тағайындау кезінде жеңілдететін мән-жай ретінде ескереді және осы Кодексте көзделген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тағайындау үшін негіз бола алады.
Ақыл-ойдың бұзылуын жоққа шығармайтын психикалық бұзылыс деп адамның психикалық бұзылуына байланысты өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) нақты сипаты мен қоғамдық қауіптілігін толық түсіне алмайтын не оларға басшылық жасай алмайтын жағдайды түсіну ұсынылады. Сонымен қатар, психикалық процестердің әсерімен байланысты сана мен ерік-жігердің кемшілігі толығымен негізделген, бұл туралы "күшпен"үстеу айтады. Психиканың ауытқулары субъектіге не болып жатқанын толық түсінуге мүмкіндік бермейді, нәтижесінде эмоционалды шиеленісті шешудің заңсыз әдісі ол үшін әлдеқайда ықтимал және қол жетімді.
Заң шығарушы шектеулі ақыл-ойдың мазмұнын, сондай-ақ ақылсыздықты заңдық және медициналық критерийлердің болуымен байланыстырады. Бұл ретте, есінің кемуінің құқықтық өлшемінің зияткерлік белгісіне мыналар жатқызылуы тиіс: адамның өз іс - әрекетінің (әрекетсіздігінің) нақты сипаты мен қоғамдық қауіптілігін ұғыну қабілетінің шектелуі; ерікті белгіге-өз іс-әрекеттерін басқару қабілетінің шектелуі.
Ақыл-есі шектеулі адамдар психикалық бұзылулардан зардап шегеді, бірақ айтарлықтай төмендегенімен, олардың іс-әрекеттерінің (әрекетсіздігінің) нақты сипаты мен әлеуметтік қауіптілігін сезіну және оларды басқару қабілетін сақтайды (ақыл-есінің төмендеуінің заңды критерийі).
Ақыл-ойдың төмендеуінің психологиялық (құқықтық) критерийі өз іс-әрекеттерін білу және оларды басқару қабілеті жоғалмаса да, әлсіреген (төмендеген) кезде айқын көрінеді.
Осылайша, ақыл-ойдың төмендеуінің заңды критерийі болуы үшін адамның іс-әрекеттің нақты сипаты мен оның әлеуметтік қауіптілігі туралы хабардар болу дәрежесін, сондай-ақ психикасы қалыпты емес адамның өз іс-әрекеттерін басқаруға қабілеттілігін анықтау қажет.
Ақыл-ойдың төмендеуінің интеллектуалды критерийі адамның өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) нақты сипатын, нақты жағын толық түсіне алмайтындығын білдіреді, сонымен қатар, адамның өзінің қоғамдық мағынасын, атап айтқанда, іс-әрекеттің қоғамдық қауіптілігін толық түсіне алмайтындығын анықтау қажет. Қылмыс жасаған адам зардап шеккен психикалық бұзылыс олардың іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) нақты сипаты мен әлеуметтік қауіптілігі туралы хабардар болуына әсер етті, сондықтан хабардар болу бұл толық емес.
Ақыл-ойдың төмендеуінің ерікті критерийі-бұл адамның орындалатын әрекеттерді басқаруға қабілеттілігінің шектелуі.
Ақыл-ойдың төмендеуінің медициналық критерийі психикалық ауытқулардың тізімімен ұсынылған, яғни мінез-құлыққа ғана әсер ететін, бірақ адамның іс-әрекеттің нақты сипаты мен әлеуметтік қауіптілігін сезіну, сондай-ақ оны басқару қабілетін жоққа шығармайтын психикалық бұзылулар.
Олигофрения сияқты психикалық бұзылулар; бас ми жарақаттарының қалдық құбылыстары; орталық жүйке жүйесінің органикалық аурулары; психопатиялар, эпилепсия; тұрақты ремиссия жағдайындағы шизофрения; психикалық өзгерістері бар тамырлы аурулар, көбінесе шектеулі ақыл-ойдың медициналық критерийін негіздеуде кездеседі.
Есі шектеулі деп танылған адам қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Алайда, адамның психикалық бұзылуына байланысты қылмыс жасау кезінде өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) нақты сипаты мен қоғамдық қауіптілігін толық түсіне алмауы не оларға басшылық жасай алмауы фактісін ҚР ҚК 17-бабының 2-бөлігі негізінде сот жаза тағайындау кезінде жеңілдететін мән-жай ретінде ескереді және медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тағайындау үшін негіз бола алады осы Кодексте көзделген (ҚР ҚК VII бөліміне түсініктемені қараңыз).
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
