172-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК мемлекеттік құпияларын заңсыз алу, жария ету

     1. Мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді құжаттарды ұрлау, мемлекеттік құпияларды меңгерген адамдарға немесе олардың жақындарына қатысты пара беру немесе қорқыту, байланыс құралдарында ұстап алу, компьютерлік жүйеге немесе желіге заңсыз кіру, арнаулы техникалық құралдарды пайдалану, сол сияқты мемлекеттік сатқындық немесе тыңшылық белгілері болмаған кезде өзге де заңсыз тәсілмен жинау -      

белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып немесе онсыз төрт айдан алты айға дейін қамауға алуға немесе бес жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланады.      

2. Мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтерді осы құпия сеніп тапсырылған немесе қызметі немесе жұмысы бойынша белгілі болған адамның мемлекеттік сатқындық белгілері болмаған кезде жария етуі -      

үш айдан алты айға дейінгі мерзімге қамауға алуға немесе үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға, белгілі бір лауазымдарды лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге немесе онсыз айыруға жазаланады.      

3. Қызметтік құпияны құрайтын мәліметтерді, егер ол ауыр зардаптардың туындауына әкеп соқтырса, мемлекеттік опасыздық белгілері болмаған кезде, ол сеніп тапсырылған немесе қызметі немесе жұмысы бойынша белгілі болған адамның жария етуі, -      

екі жүзден бес жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе екі айдан бес айға дейінгі кезеңде сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не төрт айға дейінгі мерзімге қамауға алуға не белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан екі жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға онсыз.    

4. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген іс-әрекеттер, егер олар ауыр зардаптардың туындауына әкеп соқтырса -      

үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

     Бұл қылмыстың қоғамдық қауіптілігі мемлекеттік құпияларды құрайтын заңсыз жиналған немесе жария етілген мәліметтер шетелдік арнаулы қызметтердің игілігіне айналуы және Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне нұқсан келтіруі мүмкін.      

Мемлекеттік құпиялардың сақталуын қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастар қылмыстың тікелей объектісі болып табылады.     

Мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтер қылмыстың мәні болып табылады.      

Мемлекеттік құпиялармен жұмыс істеу тәртібі 1999 жылғы 15 наурыздағы "Мемлекеттік құпиялар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына (кейіннен өзгертулер мен толықтырулармен) сәйкес жүзеге асырылады.      

Қылмыстың объективті жағы келесі әрекеттердің бірін жасаумен сипатталады:     

1. мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді жинау;      

2. мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтерді жария ету;      

3. қызметтік құпияны құрайтын мәліметтерді жария ету.      

Егер кінәлінің іс-әрекетінде мемлекеттік опасыздық немесе тыңшылық белгілері болмаса, мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді жинау осы бап бойынша жауаптылыққа әкеп соғады. Бұл кінәлінің мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді жинау кезінде ҚР сыртқы қауіпсіздігі мен егемендігіне нұқсан келтіру немесе әлсірету мақсатының немесе аталған мәліметтерді шет мемлекетке, шетелдік ұйымға немесе олардың өкілдеріне беру мақсатының болуы белгіленбейтінін білдіреді.     

Құпия мәліметтері бар құжаттармен және заттармен жұмыс істеу тәртібі 1999 жылғы 15 наурыздағы "Мемлекеттік құпиялар туралы" ҚР Заңына сәйкес жүзеге асырылады. изм. және қосымша) және 1993 жылғы 24 наурыздағы ҚР-дағы құпиялылық режимін қамтамасыз ету жөніндегі нұсқаулықпен регламенттеледі.     

Мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді жинау деп осы мәліметтерді заңсыз алуға бағытталған әрекеттер түсініледі. ҚК-нің 172-бабының 1-бөлігінде мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді жинаудың неғұрлым кең таралған тәсілдері келтірілген:      

- құжаттарды ұрлау;      

- мемлекеттік құпияларды иеленетін адамдарға немесе олардың жақындарына пара беру немесе оларға қауіп төндіру;      

- байланыс құралдарында ұстау;      

- компьютерлік жүйеге немесе желіге заңсыз кіру;      

- арнайы техникалық құралдарды пайдалану.      

Мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді жинау тәсілдерінің бұл тізбесі толық болып табылмайды, өйткені заң көрсетілген мәліметтерді жинаудың кез келген өзге тәсілдерін пайдалануға мүмкіндік береді. Мысалы, ақпарат алмасу, сенімге қиянат жасау арқылы осы мәліметтерді алу және т. б.      

Қылмыстық кодекстің 172-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмыс кінәлі мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді алған сәттен бастап аяқталған болып есептеледі.      

Субъективті жағынан ҚР ҚК 172-бабының 1-бөлігі тікелей ниет түріндегі кінәсімен сипатталады, яғни кінәлі адам жасалған іс-әрекеттердің нәтижесінде мемлекеттік құпияларды құрайтын, оған заңды түрде қол жеткізе алмайтын мәліметтердің иесі болатынын түсінеді.      

ҚР ҚК-нің 172-бабының 2-бөлігінде "мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтерді өзіне сеніп тапсырылған немесе қызметі немесе жұмысы бойынша белгілі болған адамның мемлекеттік сатқындық белгілері болмаған кезде жария етуіне"жауапкершілік көзделген.      ҚР ҚК 172-бабының 2-бөлігінің мәні мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтер болып табылады. Сәйкес "мемлекеттік құпиялар туралы" Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 15 наурыздағы Заңы (ж. 16.03.2001 ж., 10.07.2002 Ж.) мемлекеттік құпия деп " жария етілуі немесе жоғалуы Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін немесе келтіретін әскери, экономикалық, саяси және өзге де сипаттағы мәліметтер "түсініледі.      ҚК-нің 172-бабының 2-бөлігі мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтерді жария еткені үшін жауапкершілікті көздейді. Жариялау "бір нәрсе туралы хабарлама"ретінде анықталады. ҚР "Мемлекеттік құпиялар туралы" Заңында 1-бапта Мемлекеттік құпияларды жария ету деп олармен танысу құқығы берілмеген заңды және жеке тұлғаларға мемлекеттік құпияларды хабарлау, беру, беру, жіберу, жариялау немесе кез келген басқа тәсілдермен жеткізу түсінілетіні көрсетілген. Осылайша, жария ету деп Мемлекеттік құпияларды құрайтын, олар бөгде адамдардың игілігіне айналатын мәліметтерді жариялауға құқыққа қайшы беру түсініледі.      

Мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді жария етудің міндетті белгісі олармен танысуға құқығы жоқ бөгде адамдардың аталған мәліметтерді қабылдауы болып табылады. Орындалатын жұмыстың немесе қызметтік міндеттердің сипаты бойынша мемлекеттік құпияны құрайтын осы мәліметтерге қол жеткізе алмайтын кез келген адам бөгде адам деп танылады. Мемлекеттік құпия деп жария етілуі немесе жоғалуы ҚР ұлттық қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін немесе келтіретін әскери, экономикалық, саяси және өзге де сипаттағы мәліметтер түсініледі. Бұл ретте, егер олардың осы мәліметтерге рұқсаты болмаса, жақын туыстары да бөгде адамдар деп танылады. Құпия мәліметтерге рұқсат құпиялылық режимін қамтамасыз ету жөніндегі Нұсқаулықта белгіленген тәртіппен ресімделеді.      

Жария ету әрекетпен де, әрекетсіздікпен де жасалуы мүмкін.      

Іс-әрекет арқылы жария ету, мысалы, сенімгерлік әңгімеде, көпшілік алдында сөз сөйлеуде, мемлекеттік құпияны және сол сияқтыларды қамтитын құжаттардан үзінді көшірмелері бар есепке алынбаған дәптерлер мен дәптерлердің жоғалуында жасалады.      

Әрекетсіздік жолымен жария ету, мысалы, режимдік объектіні бүркемелеу шараларын қолданбау, құжаттарды, бұйымдарды, кестелерді, схемаларды бөгде адамдар таныса алатын жағдайларда кінәлі етіп қалдыру; құжаттарды, жүктерді, бұйымдарды, материалдарды және т.б. сақтау, беру, жөнелту, тасымалдау жөніндегі талаптарды сақтамау кезінде жасалуы мүмкін.     

Қылмыс жарияланған ақпарат жалпы мағынаны қабылдаған және түсінген бөгде адамдардың меншігіне айналған сәтте аяқталды деп саналады.      

Бұл жағдайда жария етілген ақпараттың барлық жиынтығын қабылдау талап етілмейді, бірақ жария етілген ақпараттың мағынасын жалпы түсіну жеткілікті.      

Мәліметтерді жария етудің субъективті жағы тікелей және жанама ниет түріндегі кінәмен сипатталады.      

Тікелей ниетпен қылмыс жасаған кезде кінәлі адам өзінің іс-әрекетінің қоғамдық қауіптілігін түсінеді, нәтижесінде мемлекеттік құпияны құрайтын ақпарат бөгде адамдардың меншігіне айналады деп болжайды және оны қалайды (мысалы, баспасөзде жариялау).      

Мемлекеттік құпияны жанама ниетпен жария ету кезінде кінәлі адам өзінің мемлекеттік құпияны жария ету жөніндегі іс-әрекеттерінің қоғамдық қауіптілігін түсінеді, оның іс-әрекеттерінің нәтижесінде аталған мәліметтер бөгде адамдарға белгілі болуы мүмкін екенін алдын ала болжайды және бөгде адамдардың мемлекеттік құпиямен танысу фактісіне саналы түрде жол береді (мысалы, қоғамдық орында әңгімелесу барысында).      

Қасақана жария етудің себебі көбінесе бөтен адамға өзінің хабардарлығын, құзыреттілігін және сол сияқтыларды көрсету мақсатында мақтаныш болып табылады.    

 Қылмыстың субъектісі арнайы субъект болып табылады-мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтер сеніп тапсырылған немесе қызмет немесе жұмыс арқылы белгілі болған 16 жасқа толған жеке тұлға.      

ҚР ҚК-нің 172-бабының 3-бөлігінде "қызметтік құпияны құрайтын мәліметтерді, егер ол ауыр зардаптардың туындауына әкеп соқтырса, мемлекеттік опасыздық белгілері болмаған кезде, ол сеніп тапсырылған немесе қызметі немесе жұмысы бойынша белгілі болған адамның жария етуі"үшін жауапкершілік көзделген.      

1999 жылғы 15 наурыздағы "Мемлекеттік құпиялар туралы" ҚР Заңының негізінде қызметтік құпия деп "жария етілуі немесе жоғалуы мемлекеттің ұлттық мүдделеріне, Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары мен ұйымдарының мүдделеріне нұқсан келтіруі мүмкін мемлекеттік құпияның құрамына кіруі мүмкін жекелеген деректердің сипаты бар мәліметтер"түсініледі.      

ҚР ҚК 172-бабының 3-бөлімінде көзделген қылмыс құрамы ауыр зардаптар келтірілген сәттен бастап аяқталған болып есептеледі. Бұл белгі бағалау сипатына ие және істің барлық мән-жайларын ескере отырып, сот белгілейді.

    Мемлекеттік немесе қызметтік құпияны құрайтын мәліметтерді жария ету ҚР ҚК 172-бабының 2-бөлігі немесе 3-бөлігі бойынша іс-әрекетте ҚР ҚК 165-бабында сипатталған мемлекеттік сатқындық белгілері болмаған жағдайда ғана тыңшылық немесе мемлекеттік құпияны беру нысанында сараланады.      

ҚР ҚК 172-бабының 4-бөлігінде "егер олар ауыр зардаптардың туындауына әкеп соқтырса, осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген іс-әрекеттер"үшін жауапкершілік көзделген.      

Ауыр зардаптар-бағалау категориясы. Олар жария ету нәтижесінде болған мәліметтерді шет мемлекеттің иелігіне беру, жаһандық ғылыми зерттеулер бағдарламасының бұзылуы, арнайы қызмет қызметкерлерінің қамауға алынуы немесе қаза табуы деп түсінілуі мүмкін.      

Мемлекеттік құпияны жариялауды сатқындықтан ажырату керек. Жария ету кезінде кінәлі адамның мәліметтерді шет мемлекетке, ұйымға немесе олардың өкілдеріне беру арқылы елдің сыртқы қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге ұмтылысы болмайды. Сонымен қатар, мемлекеттік құпияны беру адресатының түсінігі түсініктеме берілген баптың мағынасында сатқындық құрамына қарағанда кеңірек. Мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтер кез келген бөгде адамға жария етілуі мүмкін.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы