18-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерін қарауға уәкілетті соттың (судьяның) және органның (лауазымды адамның) тәуелсіздігі  

     Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті соттар (судьялар) мен органдар (лауазымды адамдар) оларға бөгде әсер етуді болдырмайтын жағдайларда оларды шешеді. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілеттік берілген соттың (судьяның) және органның (лауазымды адамның) қызметіне қандай да бір араласуға жол берілмейді және заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

     Баптың диспозициясы әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарау кезінде соттың (судьяның) ғана емес, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органдардың лауазымды адамдарының да тәуелсіздігін көздейді.  

     2015 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданыста болған әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексте судьялардың тәуелсіздігі ғана көзделгенін атап өткен жөн.

     Соттан (судьялардан) басқа, басқа органдардың лауазымды тұлғаларына әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша шешім қабылдауға юрисдикциялық өкілеттіктер берілгендіктен, талданатын қағида олар үшін де өзекті.

     Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті соттың (судьялардың) тәуелсіздігі Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабының ережелерінен туындайды. Судья сот төрелігін жүзеге асыруда тәуелсіз және тек Конституция мен заңға бағынады. Соттың сот төрелігін іске асыру жөніндегі қызметіне қандай да бір араласуға жол берілмейді және заң бойынша жауаптылыққа әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді.

     "Қазақстан Республикасы судьяларының сот жүйесі мен мәртебесі туралы" 2000 жылғы 25 желтоқсандағы ҚР Конституциялық заңының 1-бабының 3-тармағына сәйкес судьялар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек Конституция мен заңға бағынады. Судьялардың мәртебесі мен тәуелсіздігіне нұқсан келтіретін заңдар немесе өзге де нормативтік құқықтық актілер қабылдауға жол берілмейді. Соттың сот төрелігін іске асыру жөніндегі қызметіне қандай да бір араласуға жол берілмейді және заң бойынша жауаптылыққа әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді. Сот ісін жүргізудің белгіленген тәртібіне қарамастан, сондай-ақ сот құзыретіне кірмейтін мәселелер бойынша берілген сот істері бойынша өтініштерді сот қараусыз қалдырады немесе тиісті органдарға жібереді.  

     Осы Конституциялық заңның 25-бабы судьяның тәуелсіздігін көздейді. Судьяның тәуелсіздігі Конституциямен және заңмен қорғалады. Сот төрелігін жүзеге асыру кезінде судьялар тәуелсіз және тек Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңға бағынады. Ешкімнің сот төрелігін жүзеге асыруға араласуға және судья мен алқабилерге қандай да бір ықпал етуге құқығы жоқ. Мұндай әрекеттер заң бойынша қудаланады. Судья қаралған немесе іс жүргізіліп жатқан сот істерінің мәні бойынша қандай да бір түсініктеме беруге міндетті емес.  

     Белгіленген Конституциялық заңның 26-бабы негізінде судьяның тәуелсіздігі қамтамасыз етіледі:  

     1) заңда көзделген сот төрелігін жүзеге асыру рәсімімен;

     2) судьяның сот төрелігін іске асыру жөніндегі қызметіне араласуды жүзеге асырғаны үшін, сондай-ақ Сотқа және судьяларға құрметсіздік көрсеткені үшін заңмен жауапкершілік белгілеу арқылы жүзеге асырылады;

     3) судьяның қол сұғылмаушылығы;

     4) Конституцияда, "Қазақстан Республикасы судьяларының сот жүйесі мен мәртебесі туралы" ҚР Конституциялық заңында және "Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы" ҚР Заңында белгіленген судьяны сайлау, лауазымға тағайындау, өкілеттігін тоқтату және тоқтата тұру тәртібімен, судьяның орнынан түсу құқығымен;  

     5) судьяларға мемлекет есебінен олардың мәртебесіне сәйкес материалдық мазмұн мен әлеуметтік қамсыздандыруды беру, сондай-ақ оның нашарлауына тыйым салу арқылы жүзеге асырылады.

     Судьялар, олардың отбасы мүшелері және мүлкі мемлекеттің қорғауында. Егер судьядан тиісті өтініш келіп түссе, ішкі істер органдары судья мен оның отбасы мүшелерінің қауіпсіздігін, оларға тиесілі мүліктің сақталуын қамтамасыз ету үшін уақтылы және толық шаралар қабылдауға міндетті. Судьяға және оның мүлкіне кәсіби қызметіне байланысты келтірілген зиян республикалық бюджет қаражаты есебінен өтеледі.

     Жоғарыда атап өткеніміздей, зерттелетін қағидат соттан (судьялардан) басқа Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органдарға (лауазымды адамдарға) қолданылады. Бұл қағидат ӘҚБтК-нің 36-тарауында аталған органдарға ғана қолданылады, яғни әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс қозғауға және қамтамасыз ету шараларын қолдануға өкілеттігі бар уәкілетті органдардың лауазымды адамдарына Тәуелсіздік қағидаты қолданылмайды.

     Өкінішке орай, Тәуелсіздік қағидаты тек судьялар үшін конституциялық болып табылады, ал басқа органдар үшін ол тек кодификацияланған әкімшілік заңнама деңгейінде көзделген.

     Тәуелсіздік қағидатын бұзу әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға құқығы бар судьялар мен лауазымды адамдардың қызметіне араласудан тұрады. Біздің жағдайда араласу деп Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша шешімнің дұрыс қолданылуына кедергі келтіретін заңсыз әрекеттерді жасау деп түсіну керек. Араласу әсер етудің әртүрлі формаларында көрінуі мүмкін: жоғары лауазымды тұлғаның тікелей нұсқауын беру, өтініш, бопсалау, сендіру, қандай да бір қызмет көрсетуге уәде беру, патронат және т. б. Араласу нысаны жазбаша, сондай-ақ ауызша болуы мүмкін (жеке нұсқау, басқа тұлға арқылы, телефон арқылы және т.б.).

     Заңсыз араласуды мойындау үшін әкімшілік құқық бұзушылық туралы істің дұрыс шешілуіне әсер ететін адамның оған құқығы жоқ екенін анықтау қажет.

     Мысалы, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің 2013 жылғы 13 желтоқсандағы №713 Бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдарында әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді жүргізу жөніндегі нұсқаулықтың негізінде Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша қабылданған шешімнің дұрыстығын тексеру тәртібі көзделген. Осы Нұсқаулықтың 8-тармағында әкімшілік істер жасалғаннан кейін сегіз сағат ішінде ІІО құрылымдық бөлімшесінің басшысына, ал саптық бөлімшелерде – взвод командиріне берілетіні, ол хаттама жасаудың дұрыстығы мен негізділігін, қысқартылған іс жүргізуді қолдануды, шығарылған қаулының заңдылығын, әкімшілік іс бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шараларын қабылдауды тексеретіні айтылған.  

     Яғни, бұл жағдайда взвод командирінің іс-әрекетін әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қараған лауазымды тұлғаның қызметіне араласу ретінде қарастыруға болмайды, өйткені оған әкімшілік іс жүргізудің кемшіліктерін жоюға заңнамада көзделген құқығы бар.

     Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті соттың(судьялардың) немесе лауазымды адамдардың қызметіне араласқаны үшін кодификацияланған заңнамада жауапкершілік көзделмеген. Бірақ егер құқық бұзушының іс-әрекетінде қылмыстық жазаланатын іс-әрекеттің белгілері болса, онда сот төрелігін жүзеге асыру немесе сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізу процесіне араласқаны үшін жауапкершілік ҚК-нің 407-бабына сәйкес келеді. Аталған баптың 2-бөлігі сотқа дейінгі жан-жақты, толық және объективті тергеп-тексеруге кедергі жасау мақсатында прокурордың немесе сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның қызметіне қандай да бір нысанда араласқаны үшін жауаптылықты көздейді.

     Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді шешу процесіне араласудың сипатына байланысты заңды жауапкершілік тәртіптік тәртіппен туындауы мүмкін. Мысалы, "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" 2015 жылғы 23 қарашадағы ҚР Заңының 50-бабында Мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылықтар көзделген:

     1) басқа мемлекеттік органдардың, ұйымдардың қызметіне заңсыз араласу;

     2) өзінің материалдық мүдделерін не жақын туыстары мен жекжаттарын қанағаттандыруға байланысты мәселелерді шешу кезінде өзінің лауазымдық өкілеттіктерін пайдалану және т. б.  

     Мемлекеттік органдардың қызметіне заңсыз араласу ҚР Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 153 Жарлығымен бекітілген Әдеп кодексінің ережелері негізінде де туындауы мүмкін. Онда мемлекеттік қызметшінің қызметтік және қызметтен тыс уақыттағы мінез-құлық стандарттары қарастырылған.

Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:

     Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);

     Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;

     Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);  

     Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);

     Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;

     Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;

     Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;

     Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);

     Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);  

     Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;

     Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;

Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);

     Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;

     Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;  

     Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);  

     Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;

     Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.  

     Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).

Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus  

Назар аударыңыз!  

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.  

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.    

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы