2-бапқа түсініктемелер. Азаматтық сот ісін жүргізуде Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің басым күші бар құқықтық нормаларды қолдану

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы жоғары заңдық күшке ие және республиканың бүкіл аумағында тікелей қолданылады. Осы Кодекстің және Қазақстан Республикасы Конституциясының нормалары арасында қайшылық болған жағдайда Конституцияның ережелері қолданылады.

2. Осы Кодекстің нормалары мен Қазақстан Республикасының конституциялық заңы арасында қайшылық болған жағдайда Конституциялық заңның ережелері қолданылады. Осы Кодекстің нормалары мен өзге де заңдар арасында қайшылық болған жағдайда осы Кодекстің ережелері қолданылады.

3. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар осы Кодекстің алдында басымдыққа ие болады және халықаралық шарттан оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайларды қоспағанда, тікелей қолданылады.

1. Конституция Қазақстан Республикасында сот ісін жүргізудің маңызды қағидаттарын бекітті. Негізгі Заңда сот жүйесін ұйымдастырудың және оның қызметінің негізгі принциптерін, сот төрелігінің кейбір функционалдық принциптерін, сондай-ақ сот арқылы қорғалу құқығын анықтайтын ең Жалпы сипаттағы нормалар бар. Конституцияда барлығының заң мен сот алдындағы теңдігі принципі, судьялардың тәуелсіздігі мен тұрақтылығы және олардың заңға бағынуы принципі, жариялылық принципі, тараптардың бәсекелестігі көрініс табады. Конституцияның 4-бабының екінші бөлігінде Конституцияның республиканың бүкіл аумағында ең жоғары заңды күші бар екендігі туралы маңызды конституциялық ереже қамтылған.

Конституцияда бекітілген Жоғары заңды күш пен тікелей әрекет туралы ереже барлық конституциялық нормалардың заңдар мен заңға тәуелді актілерден үстемдігі бар екенін білдіреді, соған байланысты соттар істерді сотта қарау кезінде Конституцияны басшылыққа алуы керек. Конституцияның АІЖК нормалары қайшы келген жағдайда Конституцияның ережелері қолданылады.

2. Сот ісін жүргізудің жекелеген қағидаттары, сот жүйесінің құрылысы, судьялардың мәртебесі туралы конституциялық ережелерді егжей-тегжейлі баяндайтын, сондай-ақ материалдық және әлеуметтік қамсыздандыру мәселелерін реттейтін нормалар бекітілген "Қазақстан Республикасы судьяларының сот жүйесі мен мәртебесі туралы" Конституциялық заң заңдық маңыздылығы бойынша мынадай болып табылады. АІЖК нормалары мен Конституциялық заң арасында қайшылық болған жағдайда Конституциялық заңның ережелері қолданылады.

Азаматтық істер бойынша сот төрелігін іске асыру процесін егжей-тегжейлі регламенттеу АІЖК-де бар, сондықтан заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің нормалары АІЖК нормаларына қайшы келген жағдайда заңдық күшке ие болмайды және салдарға әкеп соқпайды.

3. Қазақстан Республикасы ратификациялаған көпжақты және екі жақты халықаралық шарттардың, конвенциялардың, құқықтық көмек көрсету туралы келісімдердің қатысушысы болып табылады. Конституцияға сәйкес олар Республиканың құқықтық жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Сондықтан, егер осы шарттарда сот ісін жүргізудің өзге ережелері белгіленсе, халықаралық шарттан оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайларды қоспағанда, халықаралық шарттың ережелері қолданылады.

Іс жүзінде Конституциялық Кеңес пен Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларында қамтылған ережелерді қолдану туралы сұрақтар туындайды. Конституцияның 4-бабына сәйкес Конституциялық Кеңес пен Жоғарғы Соттың нормативтік қаулылары Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген құқық болып табылады. "Құқықтық актілер туралы" Заңға сәйкес Конституциялық Кеңес пен Жоғарғы Соттың нормативтік қаулылары осы Заңда белгіленген нормативтік құқықтық актілер иерархиясынан тыс болады.

"Құқықтық актілер туралы" Заңның мәні бойынша Конституциялық Кеңес пен Жоғарғы Соттың нормативтік қаулылары жекелеген құқықтық қатынастарды реттейтін дербес нормативтік құқықтық актілер болып табылмайды. Олар Конституциялық Кеңес пен Жоғарғы Сот Қазақстан Республикасы заңнамасының жекелеген нормаларын түсіндіретін қолданыстағы құқықтық актілер ретінде қаралуға тиіс.

Демек, олар Конституциялық Кеңес пен Жоғарғы соттың қызметінде нақтылау, нақтылау және нақтылау объектісі болып табылатын тиісті нормативтік құқықтық актімен бірге қолданылуы керек. Қосымша түсініктеме АІЖК-нің 1-бабында азаматтық сот ісін жүргізудегі құқықтық нормалардың басымдығы регламенттелген. Конституциялық заңдар тікелей Конституцияда көзделген нормаларды іске асыру мақсатында қабылданады. Конституция нормалары мен конституциялық заңдардың халықаралық шарттар нормаларына қарағанда Үстемдігі Конституцияда белгіленген.

Конституциялық нормалардың халықаралық шарттар алдындағы басымдығы "Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының нормаларын қолдану туралы"Жоғарғы Соттың 2008 жылғы 10 шілдедегі № 1 нормативтік қаулысында түсіндіріледі. Осы қаулыға сәйкес конституциялық ережелер мен Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын ратификацияланған (немесе ратификацияланбаған) халықаралық шарттар арасында қайшылық туындаған кезде қолданудағы басымдық конституциялық нормаларға жатады.

Конституциялық Кеңестің бірқатар қаулыларында Конституцияның басымдығына қатысты түсіндірмелер берілген. "Қызылорда облыстық сотының "Байқоңыр" кешенін жалға алу шартының 6-бабы 6.12-тармағының екінші бөлігін, "Байқоңыр" кешенінің аумағында құқықтық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқық қорғау органдарының өзара іс-қимылы туралы Келісімнің 5 және 11-баптарын конституциялық емес деп тану туралы ұсынысы туралы " 2001 жылғы 7 мамырдағы № 6/2 қаулысында Республика аумағында Конституцияның үстемдігі қағидаты расталады, Қазақстан Республикасы Конституциясының оған халықаралық шарттардың сәйкестігі. "Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабының 7) тармақшасын ресми түсіндіру туралы" 2006 жылғы 18 мамырдағы № 2 қаулысында (2008 жылғы 24.09. өзгерістермен) Қазақстан Республикасының халықаралық шарты немесе оның жекелеген ережелері белгіленген тәртіппен Негізгі Заңның 4-бабының 2-тармағына сәйкес жоғары заң күші бар Конституцияға қайшы деп танылған жағдайда, ол көрсетілген республика аумағында мұндай шарт толық немесе Конституцияға сәйкес емес деп танылған бөлігінде орындалуға жатпайды.

Конституцияның үстемдігі қағидатын Конституциялық Кеңес халықаралық құқық пен қазақстандық заңнама нормаларының арақатынасының жекелеген аспектілері бойынша құқықтық ұстанымдарды, қолданыстағы құқық жүйесіндегі халықаралық шарттардың орнын, оларды жасасу және қолдану тәртібін айқындайтын басқа да қаулыларда нақтылаған. Оларға: "Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабы 1-тармағын және 12-бабы 2-тармағын ресми түсіндіру туралы" 1996 жылғы 28 қазандағы № 6/2, "4-бабы 1-тармағын, 14-бабы 1-тармағын, 77-бабы 3-тармағы 3) тармақшасын ресми түсіндіру туралы" 1997 жылғы 6 наурыздағы № 3 қаулылар жатады Қазақстан Республикасы Конституциясының 79-бабы 1-тармағы және 83-бабы 1-тармағы " (2004 жылғы 18 маусымдағы № 7, 2007 жылғы 8 қарашадағы № 9 өзгерістермен), "Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 4 ақпанда Қазақстан Республикасының Парламенті қабылдаған Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне (ерекше бөлігіне) қол қоюға ұсынылған Республика Конституциясына сәйкестігі туралы "1998 жылғы 27 наурыздағы № 1/2," Қазақстан Республикасы Конституциясының 92-бабының 4-тармағын ресми түсіндіру туралы "2000 жылғы 15 маусымдағы № 8/2 өтініші туралы, "Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 3-тармағын ресми түсіндіру туралы" 2000 жылғы 11 қазандағы № 18/2, "Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабының 7) тармақшасын ресми түсіндіру туралы" 2001 жылғы 13 желтоқсандағы № 16-17/3 (2008 жылғы 24.09.өзгерістермен), "Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабының 7) тармақшасын ресми түсіндіру туралы" 2006 жылғы 18 мамырдағы № 2 (2008 жылғы 24.09. өзгерістермен).

"Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабының 7) тармақшасын ресми түсіндіру туралы" Конституциялық Кеңестің 2006 жылғы 18 мамырдағы № 2 қаулысында (2008 жылғы 24.09.өзгерістермен) мыналар көрсетілген:1). өтініш нысанасына қатысты Конституцияның 54-бабының 7) тармақшасы Республиканың Негізгі Заңы ол үшін халықаралық шарттың міндеттілігіне мемлекеттің келісімін білдіру тәсілі ретінде ратификациялауға ерекше мән беретінін білдіреді;2). халықаралық шарттарды ратификациялау туралы Қазақстан Республикасының актілері және халықаралық шарттарға қосылу туралы Қазақстан Республикасының актілері өзінің заңдық күші мен құқықтық салдары бойынша бірдей болып табылады. Осыған байланысты, Қазақстан үшін міндеттілігі заңнамалық функцияларды жүзеге асыратын Республиканың жоғары өкілді органы (Жоғарғы Кеңес, Парламент) қабылдаған халықаралық шарттарға қосылу туралы Нормативтік құқықтық актілерде және Заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарында белгіленген халықаралық шарттар Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарға теңестіріледі;3). Қазақстан Республикасының ратификацияланбаған халықаралық шарттары Республика заңдары алдында басымдыққа ие болмайды және олар республика заңдарына қайшы келмейтін шамада орындалуға тиіс. Олардың арасында коллизия болған жағдайда шарттардың тараптары " Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы "2005 жылғы 30 мамырдағы № 54-III Заңға, сондай-ақ халықаралық құқық нормаларына сәйкес оны келісу рәсімдері және коллизияны еңсеру жөнінде өзге де шаралар қабылдау арқылы шешуге мүмкіндік алады. Заң шығарушы Конституцияның 3-бабының 3-тармағына, 61-бабының 3-тармағына және 62-бабының 8-тармағына сәйкес заң қабылдау арқылы Қазақстан Республикасының заңдары мен ратификацияланбаған халықаралық шарттарының қолданылу арақатынасын айқындай отырып, республика өзіне алған халықаралық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін тәртіп белгілеуге құқылы; 4). Қазақстан Республикасының халықаралық шарты немесе оның жекелеген ережелері белгіленген тәртіппен Конституцияға қайшы деп танылған жағдайда, мұндай шарт немесе оның тиісті ережелері орындалуға жатпайды.

Конституцияның 4 - бабының 3-тармағын ресми түсіндіру туралы Конституциялық Кеңестің 2000 жылғы 11 қазандағы № 18/2 қаулысында: 1) Конституцияның 4-бабының 3-тармағын Республика заңнамасының алдында заңдарда белгіленген тәртіппен Конституцияға сәйкес жасасқан және ратификацияланған халықаралық шарттар басым заңды күшке ие болатындай етіп түсіну керек 2) 1995 жылғы Конституция қабылданғанға дейін жасалған күшіне ену шарттары ретінде ратификациялауды көздемеген халықаралық шарттар, егер осы халықаралық шарттар үшін мұндай басымдық құқықтық қатынастардың тиісті салаларын реттейтін Республика заңдарында тікелей көзделсе, Республика заңнамасының алдында қолданыста болып табылады және басымдықты сақтайды.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ КІТАПХАНАСЫ

Астана, 2016 жыл

УДК 347 (574)  

К 63

ISBN 978-601-236-042-4

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.    

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы