2 параграфтың 27 тараудың тұрақты рента Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне тәуелді Рента және өмір бойы ұстау баптарына түсініктеме
Тұрақты рентаға арналған (§2 түсіндірме тарау). Бұл абзацта нормалардың төрт тобын ажыратуға болады: тұрақты рента алушы (523-бап), Тұрақты рента төлеудің нысаны, мөлшері мен мерзімі, оны сатып алу ( 526-528-бап) және тұрақты рента төлеуге берілген мүліктің кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ зақымдану қаупі туралы. Әрине, тұрақты жалдау міндеттемесіне түсініктеме берілген тараудың § 1-де орналастырылған Жалпы ережелер де қолданылады.
АК 523-бабының 2-тармағына сәйкес тұрақты рента шарты бойынша рента алушының құқықтары, егер рента шартына оның алушы ретінде қатысуы олардың қызметінің мақсаттарына сәйкес келсе, азаматтарға және коммерциялық емес ұйымдарға берілуі мүмкін. Талаптарды беру тәртібі мен шарттары АК 345-347-баптарында айқындалған. Заңды тұлғаларды қайта ұйымдастыру кезіндегі құқықтық мирасқорлық тәртібі АК-нің 46-бабында белгіленген, ал мұрагерлік тәртібі мен шарттары "мұрагерлік құқық"АК-нің 6-бөлімінде көзделген. Рента алушының құқықтарын мұрагерлік тәртібімен ауыстыру мүмкіндігі тек тұрақты рента үшін ғана көзделеді, бірақ өмір бойы рента немесе өмір бойы асырауында ұстау үшін емес. Соңғы екі жағдайда рента алушыдан кейінгі мұрагерлік рента алушыны өмір бойы ұстауға бағытталған міндеттеменің мәніне қайшы келеді.
АК 524-бабының 1-тармағының жалпы ережесі бойынша тұрақты рента ақшамен төленеді. АК - нің 127-бабына сәйкес ол Қазақстан валютасымен-теңгемен есептелуі және төленуі тиіс. Шетел мемлекеттерінің валютасында рента төлеу валюталық реттеу туралы заңнамада рұқсат етілген жағдайларда ғана мүмкін болады. Рента шартында төлем ақшамен емес, рента төлеушінің оны алушыға қандай да бір заттарды беруі, жұмыстарды орындауы немесе құны бойынша рента ақшалай сомасына сәйкес келетін қызметтер көрсетуі арқылы көзделуі мүмкін, оның мөлшері төлем кезеңдері бойынша Шартта айқындалуы тиіс (тармақ). 2 Б. 524 АК). Тараптардың келісімі бойынша әр түрлі жалдау төлемдерінің үйлесуі мүмкін.
АК-нің 525-бабына сәйкес тұрақты рента әр күнтізбелік тоқсан аяқталғаннан кейін төленеді. Азаматтық кодекстің 525-бабы диспозитивті болып табылады және шартта жалдау ақысының басқа мерзімдері белгіленуі мүмкін. Мерзімдерді есептеу тәртібі АК 6-тарауында айқындалған. Бұл ережелер төлемдердің нақты күнін анықтау үшін, демек, АК-нің 522-бабында қарастырылған жалдау ақысын кешіктіргені үшін жауапкершілік мөлшерін есептеу үшін маңызды. Сонымен қатар, шартта төлемдердің нақты мерзімдері белгіленуі мүмкін, мысалы, төлем жүзеге асырылатын тоқсаннан кейінгі бірінші айдың оныншы күніне дейін.
Тұрақты рента шарты бойынша төлемнің ұзақ сипатын және ақшаның нақты құнын өзгерту мүмкіндігін ескере отырып, ак 524-бабының 3-тармағы төленетін рента мөлшері заңнамалық актілерде белгіленген есептік көрсеткіштің өзгеруіне барабар өзгеретінін белгілейді.
Әр жылға арналған есептік көрсеткіштердің мөлшері жыл сайын қабылданатын "мемлекеттік бюджет туралы" заңдармен айқындалады және әдетте тоқсан сайын сараланады.
Тұрақты жалдау мерзімі өте ұзақ болуы мүмкін. Өйткені, тұрақты жалдау тұрақты деп аталады, сондықтан оны төлеудің соңғы мерзімі белгіленбейді, тек мерзімді төлем мерзімдері қарастырылады. Уақыт өте келе, рента төлеу кезеңінде Тараптардың экономикалық жағдайы және рента төлеушінің шартты орындау мүмкіндігі айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Сондықтан АК тараптардың мүдделерін қорғау мақсатында рента міндеттемесі бойынша Тараптардың әрқайсысының бастамасы бойынша оны тоқтату мүмкіндігін көздейді. Бұл міндеттемені тоқтату рента сатып алу арқылы жүзеге асырылуы мүмкін (ст. 526-528 АК). Рента сатып алу деп рента төлеушінің белгілі бір ақшалай соманы алушыға төлеуі арқылы міндеттемені тоқтату негіздемесі түсініледі. Сатып алу-бұл Қазақстан заңнамасы бойынша рента міндеттемесіне тән міндеттемені тоқтатудың нақты негізі. АК-нің 367-бабының 1-тармағында міндеттемелерді тоқтату негіздерін тізімдейтін мұндай негіздер арасында сатып алу тікелей көзделмеген. Бірақ АК-нің 367-бабының 3-тармағында осы баптың 1-тармағында көрсетілгендерден басқа, заңнамада және шартта міндеттемелерді тоқтатудың өзге де негіздері көзделуі мүмкін ереже белгіленген. Мұндай негіз, атап айтқанда, түсініктеме берілген тараудың нормаларында көзделген рента сатып алу болып табылады. Міндеттемелерді тоқтату негізі ретінде сатып алу АК-нің 369-бабында көзделген шегінуге жақын. Алайда, Азаматтық кодекстің 369-бабы бойынша шегіну тараптардың келісімінде қарастырылған, ал тұрақты рента сатып алу Заңның императивті нормаларында қарастырылған. АК-нің 526-бабының 3-тармағына сәйкес тұрақты рента төлеушінің оны сатып алу құқығынан бас тарту туралы шарттың талаптары жарамсыз.
Тұрақты рента сатып алуды оны төлеуші төлеушінің қалауы бойынша да (АК 527-бабының 1-тармағы), сондай-ақ рента алушының талабы бойынша (АК 526-бабы) жүзеге асыра алады.
Заңда шарт жасалған сәттен бастап төлеуші өз бастамасы бойынша рента сатып ала алатын мерзім көзделмеген. Бірақ шартта рента алушының мүддесі үшін тұрақты рента сатып алу құқығы рента алушының көзі тірісінде не шарт жасалған сәттен бастап отыз жылдан аспайтын өзге мерзім ішінде жүзеге асырыла алмайтыны көзделуі мүмкін.
Рента алушының талабы бойынша тұрақты рента сатып алу Заңның императивті немесе диспозитивті нормаларында көзделген жағдайларда (АК 527-бабының 1-4-тармақшалары), мысалы, рента төлеуші рента төлеуді қамтамасыз ету жөніндегі өз міндеттемелерін бұзған жағдайда, сондай-ақ шартта көзделген өзге де жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін (АК 527-бабының 4-тармақшасы).
АК-нің 528-бабында аннуитеттің сатып алу бағасы реттеледі. АК-нің 528-бабы 1-тармағының жалпы ережесі бойынша тұрақты рента төлеушінің бастамасы бойынша да, алушының талабы бойынша да сатып алынған кезде сатып алу бағасы рента шартымен айқындалады. Егер рента сатып алынатын баға туралы шарт шартта айқындалмаса, ол АК-нің 528-бабымен, рента төлеушіге оның алушысы мүлікті төлем үшін рента төлеуге немесе тегін бергеніне байланысты әр түрлі анықталады. Егер мүлік ақыға берілсе, онда сатып алу бағасы рента төлемдерінің жылдық сомасына тең болады (АК 528-бабының 2-тармағы). Мүлікті рента төлеуге тегін беру кезінде сатып алу бағасы рента төлемдерінің жылдық сомасынан және берілген мүліктің бағасынан есептеледі.
Рента төлеуге берілген мүліктің кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ зақымдану қаупі АК-нің 529-бабымен реттеледі.
Азаматтық кодекстің 190-бабы 1-тармағының жалпы ережесі бойынша, егер заң актілерінде немесе шарттарда өзгеше белгіленбесе, иеліктен шығарылған заттардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүліну қаупі сатып алушыға меншік құқығының пайда болуымен бір мезгілде ауысады.
АК-нің 529-бабы рента төлеуге меншікке берілген мүліктің кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ зақымдану қаупі туралы арнайы ережелерді белгілей отырып, мүліктің тегін немесе ақылы түрде берілуіне байланысты осындай тәуекел туралы ережелерді саралайды. Егер бұл мүлік тегін берілсе, онда оның кездейсоқ жойылу немесе бүліну қаупін рента төлеуші көтереді және мүліктің жойылуына немесе бүлінуіне қарамастан, рента төлеушінің оны алушы алдындағы міндеттері толығымен сақталады. Бұл заңда немесе шартта белгіленген шарттарда рента сатып алуға кедергі болмайды. Төлем үшін рента төлеуге берілген мүлік кездейсоқ жойылған немесе бүлінген кезде рента төлеуші барлық мүлік жойылған кезде міндеттеменің тоқтатылуын, ал мүліктің бір бөлігі жойылған немесе бүлінген кезде - рента төлеу шарттарының өзгеруін талап етуге құқылы(АК 529-бабының 2-тармағы).
Өмір бойы жалдау және өмір бойы асырауында ұстау
АК-нің 530-539-баптары өмір бойы рента мен өмір бойы асырауында ұстауға арналған. Өмір бойы асырауында ұстау-бұл өмір бойы жалдау түрі. Сондықтан 3 (өмір бойы жалдау) және 4 (өмір бойы асырауында ұстау) параграфтарының нормалары бір-біріне жақын. Сонымен қатар, АК-нің 535-бабының 2-тармағы бойынша, егер асырауында өмір бойы ұстау туралы 4-параграфта өзгеше көзделмесе, асырауында өмір бойы ұстау шартына өмір бойы жалдау туралы ереже қолданылады. Әрине, жоғарыда аталған екі рента қатынастарына "жалпы ережелер"28-тарауының бірінші абзацының нормалары да қолданылады.
Өмір бойғы жалдау мен өмір бойы асырауындағы мазмұн арасындағы айырмашылық мынада: өмір бойғы жалдау-бұл рента алушыға өмір бойы мезгіл-мезгіл төленетін ақша сомасы (АК-нің 531-бабының 1-тармағы), ал өмір бойы асырауында болған кезде рента төлеушінің міндеті тұрғын үйге, тамақтануға, киімге, күтімге және қажетті қажеттіліктерді қамтамасыз етуді қамтуы мүмкін көмек. Өмір бойы асырауында болған кезде белгілі бір ақша сомаларын қосымша төлеу алынып тасталмайды. Бұл жағдайда шартта мұндай мазмұнның ақшалай бағасы тұтастай анықталуы керек, яғни. аннуитетті төлеудің белгілі бір уақыт кезеңдеріне қатысты ұстаудың жалпы көлемінің құны (АК 531-бабының 1-тармағы және 536-бабының 2-тармағы).
Өмір бойы рента және өмір бойы асырауында ұстау мүлікті рента төлеуге берген азаматтың өмір сүру кезеңінде де белгіленуі мүмкін, бұл жағдайда ол рента алушы ретінде де, ол көрсеткен басқа азаматтың өмір сүру кезеңінде де әрекет етеді. Соңғы жағдайда рента қатынастарына үш адам қатысады: мүлікті рента төлеуге беретін тұлға, рента төлеуші және рента алушы ретінде үшінші тұлға (АК 530-бабының 1-тармағы).
Бір емес, бірнеше азаматтың, оның ішінде мүлікті рента төлеуге берген адамның және олардың әрқайсысының өмір сүру кезеңінде ол көрсеткен азаматтардың пайдасына өмір бойы рента белгілеуге жол беріледі.
Егер шарт мүлікті рента төлеуге беретін азамат пен рента төлеуші арасында рента төлеу шартымен үшінші тұлғаға немесе соңғы адамдардың өмір сүру кезеңінде жасалған жағдайда, мұндай шарт АК-нің 530-бабының мағынасы бойынша үшінші тұлғаның пайдасына шартқа айналады.
Шарт бойынша Тараптардың үшінші тұлғаның пайдасына қатынастары АК-нің 391-бабында айқындалған. Азаматтық кодекстің осы бабы нормаларының мәні бойынша өмір бойы рента шартында және өмір бойы асырауында ұстау шартында үшінші тұлға пайдасына және өмір сүру кезеңінде рента немесе асырауында ұстау белгіленетін азамат (немесе азаматтар) болып табылады. Бұл азамат немесе азаматтар рента төлеушіге өз құқығын пайдалану ниетін білдірген сәттен бастап рента шартында келісілген мөлшерде рента төлеушіге талап қоюдың дербес құқығын алады. Бұл ретте рента төлеуші және мүлікті бір-бірімен жасалған шарт негізінде рента бойынша берген тұлға үшінші тұлғаның келісімінсіз Шартты бұзуға немесе өзгертуге құқылы емес. Егер бірнеше үшінші тұлғалар болса, онда олардың әрқайсысы өз құқығын пайдалану ниетін білдіргеннен кейін шартпен келісілген рента бөлігіне тәуелсіз талап ету құқығына ие болады.
Үшінші тұлға мүлікті рента төлеуге берген тұлғамен бірге өмір бойы рента алушы ретінде көрсетілген жағдайда, үшінші тұлғаның құқығымен қиындатылған өмір бойы рента (өмір бойы асырауында ұстау) шарты орын алады. Бұл жағдайда рента алушы шарттың тарабы ретінде және өз құқығын пайдалануға ниет білдірген үшінші тұлға ретінде шартпен келісілген рента төлемдерінің бөліктеріне талап қоюдың дербес құқықтарына ие болады.
Үшінші тұлғаның пайдасына рента шарты АК-нің 518-бабына сәйкес оның нысанына қойылатын талаптарға сәйкес жасалуы керек. Алайда, формаға қатысты бұл талаптар тек Шарттың өзіне қатысты, бірақ үшінші тұлғаның өз құқығын пайдалану ниетін білдіру нысаны емес. Мұндай ниет кез-келген нысанда, атап айтқанда, жалдау ақысын қабылдау арқылы білдірілуі мүмкін.
Бірнеше рента алушылардың үлесі тең деп болжанады. Бірақ рента шартымен рента алатын әрбір адамның үлесінің мөлшері айқындалуы мүмкін. Бұл ретте бірнеше рента алушылардың бірі қайтыс болған жағдайда, егер шартта өзгеше көзделмесе, оның үлесі басқа алушыларға өтеді (АК 530-бабының 2-тармағы).
Өмір бойы рента мен өмір бойы асырауында ұстаудың мөлшері мен нысандары АК-нің 531, 536 және 537-баптарына сәйкес шартпен айқындалады. Рента шарты бойынша төленетін ақшалай сомалардың мөлшері және асырауындағы өмірлік қамту шарты бойынша заттай қамтамасыз етудің сипаты мен түрлері, Егер шарттарда өзгеше көзделмесе, төлем кезеңіне, атап айтқанда бір айға есептегенде шартпен айқындалады (АК 531-бабының 2-тармағы). Бұл ретте бір айға есептегенде өмір бойғы рента мөлшері мен заттай қамтамасыз ету құны есептік көрсеткіштен кем болмауы тиіс. Есептік көрсеткіш шамасы ұлғайған кезде рента бойынша төлемдер мөлшері пропорционалды түрде ұлғаюы тиіс.
Егер шартта өзгеше көзделмесе, өмірлік аннуитет әр күнтізбелік айдың соңында төленуі тиіс. Асырауындағы өмір бойы ұстау шарты бойынша ұсыныстарға келетін болсақ, олардың мерзімдері шартпен және қамтамасыз етудің мәнімен анықталады. Әрине, мысалы, рента алушыға күтім жасау және оған қажетті көмек көрсету айдың соңында емес, тұрақты негізде жүргізілуі керек. Сондықтан, асырауындағы мазмұн көлемі туралы дау туындаған кезде сот адалдық пен парасаттылық қағидаттарын негізге алуы керек (АК 536-бабының 3-тармағы). Бұл ретте шартта ақшамен мерзімді төлемдер төлеумен заттай асырауындағы мазмұн беруді ауыстыру көзделуі мүмкін (АК-нің 537-бабы).
Аннуитет алушылардың мүдделерін қорғау мақсатында АК-нің 538-бабы өмір бойы асырауында ұстауды қамтамасыз ету үшін берілген мүлікті иеліктен шығаруға және пайдалануға шектеулер көзделген. Азаматтық кодекстің 520-бабы жылжымайтын мүлікке жалдау ауыртпалығы туралы, ол өмір бойы жалдау және өмір бойы асырау шарттарына жатады. 538-бап 28-тарауға тәуелді өмір бойы ұстау туралы параграфта орналастырылғанымен, осы Шарттың өмірлік аннуитет шартымен жақындығын ескере отырып, АК-нің 520-бабының нормалары соңғы шартқа да қатысты екенін мойындау керек.
28-тараудың 3 және 4-параграфтарында өмір бойы рента және өмір бойы асырауында ұстау шарттарына қатысты рента Төлеуші Шартты елеулі түрде бұзған жағдайда рента алушының бастамасы бойынша көрсетілген міндеттемелерді тоқтату тәртібі туралы арнайы нормалар қамтылады (АК 535 және 539-баптары).
Шартты елеулі бұзу ұғымы шарттарды өзгерту мен бұзудың жалпы негіздерін айқындайтын АК 401-бабының 2-тармағының 2-тармақшасында берілген. Аталған бап екінші Тарапқа осындай залал келтіретін бұзушылықтарды Елеулі деп түсінеді, ол шарт жасасу кезінде сенуге құқылы нәрседен едәуір дәрежеде айырылады. Өмірлік аннуитет шартында бұл, ең алдымен, шартта белгіленген төлемдердің мерзімі мен мөлшерін бұзуға, ал рента төлеуші ұсынатын мүліктің құны мен сапасына, сондай-ақ шартты көмек пен күтімге тәуелді өмір бойы ұстау міндеттемесіне қатысты болуы мүмкін.
Рента алушы шартты едәуір бұзған кезде рента төлеуші өз таңдауы бойынша не рента сатып алуды не шартты бұзуды талап етуге құқылы. Бұл ретте аннуитетті сатып алу тәртібі АК 528-бабымен айқындалады. АК-нің 533-бабының 2-тармағында көзделген оның ерекшелігі, егер рента немесе асырауындағы ұстауды төлеуге тұрғын үй немесе өзге мүлік берілсе, рента алушы, егер, әрине, бұл мүлік рента төлеушіде сақталған болса, оның құнын ескере отырып, осы мүлікті рента сатып алу бағасының есебіне қайтаруды талап етуге құқылы. Бұл, ең алдымен, жылжымайтын мүлікке қатысты болуы мүмкін.
АК-нің 28-тарауында өмір бойы рента және өмір бойы асырауында ұстау шарттарын бұзу тәртібі мен салдары егжей-тегжейлі анықталмаған. Мұнда Азаматтық кодекстің 24-тарауында қарастырылған жалпы тәртіп қолданылады. Өмір бойы рента және өмір бойы асырауында ұстау шарттарына қатысты арнайы нормаларға келетін болсақ, олар тиісінше АК 533-бабының 2-тармағында және 539-бабының 2-тармағында қамтылады.
Азаматтық кодекстің 534-бабында төлеушіге өмірлік аннуитет төлеуге берілген мүліктің кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүліну қаупі туралы айтылады. Бірақ бұл мақала өмір бойы асырау шартына да қатысты. Рента төлеуге берілген мүліктің кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүліну қаупін оның меншік иесі - рента төлеуші мүліктің тегін немесе ақылы түрде берілгеніне қарамастан көтереді. Сондықтан аталған мүліктің кездейсоқ жойылуы немесе бүлінуі төлеушіні шартта көзделген талаптармен рента төлеу жөніндегі міндеттемелерден босатпайды.
Азаматтық кодекстің 534-бабы тұрақты аннуитетке қатысты тиісті нормадан өзгеше (Азаматтық кодекстің 529-бабы).
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
Түсініктеме Қазақ мемлекеттік заң университетінің Жеке құқық ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми-практикалық зерттеулер бағдарламасы аясында дайындалды.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жобасын дайындау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі, профессор М. К. Сүлейменов
Басшының орынбасары профессор Басин Ю. г.
