217-бапқа түсініктеме. Тергеу судьясының жәбірленушіден, куәдан (айғақтарды депозитке салу) Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінен жауап алу ерекшеліктері
Прокурор, қорғаушы ретінде іске қатысатын күдікті немесе оның адвокаты, егер сотқа дейінгі тергеп-тексеру не сот отырысы барысында одан кейінгі жауап алу объективті себептерге байланысты (республикадан тыс жерде тұрақты тұру) мүмкін емес болуы мүмкін деп пайымдауға негіздер болған жағдайда, жәбірленуші, куә болып табылатын адамнан тергеу судьясының жауап алуы туралы өтініш жасауға құқылы Қазақстан, шетелге шығу, денсаулығының ауыр жағдайы, қауіпсіздік шараларын қолдану), сондай-ақ психотравматикалық әсерді болдырмау үшін кәмелетке толмаған куәгерлер мен жәбірленушілерден кейінгі жауап алуды болдырмау мақсатында.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам прокурордың алдында тергеу судьясына айғақтарды депозитке салу туралы өтінішхат жіберу туралы мәселеге бастамашылық жасауға құқылы. Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам өтінішке жәбірленушінің, куәның айғақтарын депозитке салу қажеттігін растайтын қылмыстық іс материалдарын қоса береді.
Ұсынылған материалдарды қарап шыққаннан кейін прокурор бір тәулік ішінде тергеу судьясына айғақтарды депозитке салу туралы өтініш жолдау туралы мәселені шешеді.
Тергеу судьясы өтінішті алған сәттен бастап үш тәулік ішінде қарайды және нәтижелері бойынша өтінішті қанағаттандыру не оны қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелді қаулы шығарады. Өтініш қанағаттандырылған жағдайда тергеу судьясы жауап алу уақытын бірінші мүмкіндік болған кезде тағайындайды, бұл туралы прокурорға, күдіктіге және іске қорғаушы ретінде қатысатын оның адвокатына хабарланады. Тергеу судьясының өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулысына осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен шағым жасалады және наразылық келтіріледі. Тергеу судьясының өтінішхатты қанағаттандырудан бас тартуы айғақтарды депозитке салу туралы өтінішхатты сотқа жіберу үшін негіздердің бар екендігін көрсететін мән-жайлар туындаған жағдайда, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген адамдардың қайта өтініш жасауына кедергі келтірмейді.
Тергеу судьясы жәбірленуші мен куәдан жауап алуды прокурордың, күдіктінің (ол болған кезде), қорғаушы ретінде қатысатын оның адвокатының, ал қажет болған жағдайларда процестің басқа да қатысушыларының қатысуымен жүргізеді. Егер күдіктінің жауап алуға қатысуы жәбірленушінің, куәның қауіпсіздігіне қауіп төндірсе, күдікті жауап алуға шақырылмайды. Айғақтарды депозитке салу кезінде сот отырысына қатысу үшін адамдардың келуін қамтамасыз ету тергеу судьясына өтінішхат мәлімдеген адамдарға жүктеледі. Күдіктінің қорғаушысы адамды шақыру үшін тергеу судьясының алдына адамның жауап алуға келуін қамтамасыз етуде көмек көрсету туралы өтініш жасай алады.
Дәлелді себептермен прокурордың, қорғаушының, күдіктінің келмеуіне байланысты, егер осы баптың бірінші бөлігінің бірінші абзацында санамаланған мән-жайлар бұған кедергі келтірмесе, жауап алуды жүргізу кейінге қалдырылуы мүмкін.
Тергеу судьясынан жауап алу және жауап алу хаттамасын жүргізу осы Кодекстің 347, 369, 370, 371-баптарының қағидаларын сақтай отырып жүргізіледі.
Тергеу судьясы депозитке салған жауап алынатын адамның айғақтары жазылған сот отырысының хаттамасына судья мен сот отырысының хатшысы қол қояды. Айғақтарды сақтау кезінде қатысып отырған процеске қатысушылар сот отырысы хаттамасының көшірмесін алуға және оған қол қойылғаннан кейін бес тәулік ішінде өз ескертулерін әкелуге құқылы. Хаттамаға ескертулерді тергеу судьясы келіп түскен күні оларды қабылдау немесе қабылдамау туралы қаулы шығара отырып қарайды. Осыдан кейін сот отырысының хаттамасы, егер олар әкелінген болса, оған ескертулер және судьяның оларды қарау туралы қаулысы қылмыстық іс материалдарына қосу үшін прокурорға жіберіледі.
Айғақтарды сот депозитіне салудың мақсаты-объективті себептерге байланысты куәдан, жәбірленушіден кейінірек жауап алу мүмкін емес болуы мүмкін деп болжауға жеткілікті негіздер болған кезде сотқа дейінгі тергеу сатысында дәлелдемелерді қалыптастырудың тиісті процесін сот арқылы қамтамасыз ету.
Тергеу судьясының айғақтарды депозитке салуға тараптардың (прокурордың, күдіктінің не оның қорғаушысының) өтінішхаты себеп болып табылады. Бұл ретте прокурор депозитке салу қажеттігін растайтын қылмыстық іс материалдарын ұсына отырып, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның өтініші негізінде өтініш енгізеді. Түсініктеме берілген норма мұндай өтінішті кию керек процедуралық форманы көрсетпейді. Өтініштің іс жүргізу нысаны тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның қаулысы болуға тиіс, онда қаулыға қылмыстық істің тиісті материалдарын қоса бере отырып, айғақтарды депозитке салудың негіздері көрсетілуге тиіс. Өтінішті қарау нәтижелері бойынша прокурор тәулік ішінде: 1) айғақтарды депозитке салу үшін негіздер болмаған кезде в тергеу судьясына өтінішхатқа бастамашылық жасаудан бас тарту туралы; 2) айғақтарды депозитке салу туралы өтінішхатты тергеу судьясына жіберу туралы шешім қабылдайды.
Айғақтарды сақтауға негіздемелердің қатарына мынадай мән жайлар жатады:
1) Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты тұру, ол тиісті құжаттармен расталуы тиіс (мысалы, осындай тұруды тіркеу туралы);
2) шетелге шығу, бұл сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімінен тыс шығатын Қазақстаннан тыс жерде болу ұзақтығын растайтын тиісті құжаттармен расталуы тиіс (мысалы, іссапар туралы бұйрық, оқуда болғаны туралы анықтама, жол жүру билеттерінің (авиа /теміржол)болуы және т. б.);
3) тиісті медициналық қорытындымен расталуы тиіс ауыр денсаулық жағдайы;
4) қауіпсіздік шарасын қолдану, оны қолдану туралы қаулымен расталуға тиіс. Айғақтарды депозитке салу қауіпсіз жерге уақытша орналастыру, басқа тұрғылықты жерге көшіру сияқты шаралар қолданылған кезде жүргізілуі мүмкін. Басқа жағдайларда, өздеріне қатысты өзге де қауіпсіздік шаралары қабылданған адамдардан жауап алу олардың танылуын болдырмайтын жағдайларда не айғақтарды депозитке салу кезінде сот талқылауына басқа қатысушылардың көзбен шолып байқауынсыз жүзеге асырылуға тиіс;
5) психотравматикалық әсерді болдырмау үшін кәмелетке толмаған куәгерлер мен жәбірленушілерден бірнеше рет жауап алуды болдырмау.
Судья айғақтарды депозитке салудың алдында сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүргізетін адам жауап алмауы тиіс сияқты.
Кейіннен, қылмыстық істі мәні бойынша қарау кезінде бас сот талқылауы барысында, егер жауап алу ҚІЖК талаптарын елеулі бұза отырып жүргізілген жағдайда, қорғау тарабы болмаған не айғақтарды нақтылау қажеттілігі туындаған немесе тергеу судьясы жауап алған жағдайда, ҚІЖК-нің 217-бабында көзделген тәртіппен жауап алынған куәдан, жәбірленушіден жауап алуға құқылы іс үшін маңызы бар мән-жайлар анықталмады немесе олар айғақтарды сақтау кезінде белгілі болмады.
Прокурордың өтінішхатын қарау нәтижелері бойынша судья оны алған кезден бастап үш тәулік ішінде өтінішхатты қанағаттандыру не оны қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелді қаулы шығарады. Судьяның қаулысы өтінішхатты қанағаттандыру үшін, ҚІЖК-нің 107-бабының 3-бөлігінен көрініп тұрғандай, осы қаулы шығарылған сот арқылы облыстық немесе оған теңестірілген сотқа жарияланған кезден бастап үш тәулік ішінде шағымдануы/наразылық білдірілуі мүмкін. Бұл ретте, егер кейіннен айғақтарды депозитке салу үшін негіздердің бар екендігін көрсететін мән-жайлар пайда болса, Тараптар қайтадан соттан жауап алу туралы өтінішхатпен жүгінуге құқылы.
Өтініш қанағаттандырылған жағдайда судья: 1) Жауап алу уақытын белгілейді; 2) бұл туралы прокурорға, күдіктіге және оның қорғаушысына хабарлайды.
Адамдарды олардың айғақтарын сақтауға шақыруды осындай жауап алу қажеттілігін бастамашы болған тарап ұйымдастырады. Қорғаушыға сотта жауап алуға жататын адамның келуін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін заңда билік өкілеттіктері берілмегендіктен, ол адамдарды жауап алуға шақыруға жәрдемдесу туралы тергеу судьясына өтініш жасауға құқылы.
Егер оның жауап алуға қатысуы жәбірленушінің, куәның қауіпсіздігіне қатер төндірсе, күдіктіні жауап алуға шақырмау мүмкіндігіне заңмен жол беріледі. Бұл норма әрбір айыпталушының "оған қарсы куәгерлерден жауап алу" құқығы көзделген азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің (бұдан әрі - МПМПП) 14-бабы 3-тармағының "е"тармақшасымен/тармағымен соқтығысқан сияқты. ҚІЖК-нің 2-бабының 3-бөлігіне сәйкес Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар ҚІЖК-дан басым болады және тікелей қолданылады. Осыған байланысты, аталған норманың басымдығына байланысты күдіктінің оған қарсы куәгерлерден жауап алу кезінде сотқа қатысуы барлық жағдайларда қамтамасыз етілуі тиіс. Егер күдіктінің жауап алуды депозитке салу кезінде қатысуы жауап алынатын адамның қауіпсіздігіне қатер төндіреді деп пайымдауға негіз беретін мән-жайлар болса, онда ҚІЖК-нің 97-98-баптарында көзделген тәртіппен жәбірленушіге қатысты қауіпсіздік шаралары қабылдануға тиіс.
Жәбірленушіден, куәдан жауап алуды судья сотқа дейінгі іс жүргізу орны бойынша немесе ауыр науқас жәбірленушінің болған жері бойынша сот отырысында, айғақтарды депозитке салу туралы өтініш білдірген адамдардың қатысуымен жәбірленушіден, куәдан жауап алуға қойылатын қағидаларды сақтай отырып, кәмелетке толмаған жәбірленушіден, куәдан жауап алудың ерекшеліктерін ескере отырып, куәдан (ҚІЖК-нің 369 және 370-баптары) жүргізеді (ҚІЖК-нің 371-бабы), сондай-ақ бас сот талқылауының хаттамасын жүргізуге (ҚІЖК-нің 347-бабы),
Егер жауап алу кезінде бірде-бір адам ұсталмаса не осы қылмыстық іс бойынша күдікті ретінде тартылмаса, жәбірленушіден, куәдан жауап алу қорғаушы тарап болмаған кезде түсініктеме берілген баптың қағидалары бойынша жүргізілуі мүмкін. Осыған байланысты, кейіннен бас сот талқылауы барысында, қорғаушы тарап, егер оның айғақтарын депозитке салу кезінде іс үшін елеулі маңызы бар мән-жайлар анықталмаса, жәбірленушіні шақыру және жауап алу туралы өтінішхат мәлімдеуге құқылы болып көрінеді.
Түсініктеме берілген баптың мазмұнынан тергеу судьясының жауап алынып отырған адамның депозитке салынған айғақтары жазылған сот отырысының хаттамасы қағаз жеткізгіште орындалуға тиіс екендігі шығады. Хаттаманы төрағалық етуші мен хатшы сот отырысы аяқталғаннан кейін бес тәуліктен кешіктірмей дайындауы және қол қоюы тиіс, ол туралы тараптарға хабарлануға және онымен танысуға және оның көшірмесін алуға мүмкіндік берілуі тиіс (ҚІЖК-нің 347-бабының 4 және 6-бөлімдері). Айғақтарды сақтауға қатысушы процеске қатысушылар хаттамаға (ст.) ескертулер келтіруге құқылы. 348 ҚІЖК), олар ҚІЖК-нің 349-бабында көзделген тәртіппен қаралуға жатады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіне дереккөзден түсініктеме: "ПАРАГРАФ" ақпараттық жүйесі құжат: ҚР ҚПК-нің 26-тарауына "жауап алу және күндізгі ставка" түсініктемесі (г. Ж. Сүлейменова профессор, Алматы қалалық адвокаттар алқасының мүшесі)
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
