228-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК өкілеттіктерін теріс пайдалану

     Коммерциялық немесе өзге ұйымда басқарушылық функцияларды орындайтын адамның өз өкілеттіктерін осы ұйымның заңды мүдделеріне қайшы және өзіне немесе басқа адамдарға немесе ұйымдарға пайда мен артықшылықтар алу не егер бұл азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе ұйымдардың заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеп соқтырса, басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсатында пайдалануы мемлекет, —      

екі жүзден бес жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде екі айдан бес айға дейінгі кезеңде айыппұл салуға не қоғамдық жұмыстарға жүз сексеннен екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге тартуға не бір жылдан екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарымен не сотталған адамның жалақысынан немесе өзге де табысынан үш айдан алты айға дейін немесе екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру.

     Ескерту. Осы Кодекстің баптарында коммерциялық немесе өзге ұйымда басқару функцияларын орындаушы деп Мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы не мемлекеттің үлесі кемінде отыз бес пайызды құрайтын ұйым болып табылмайтын ұйымда ұйымдық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық міндеттерді тұрақты, уақытша не арнайы өкілеттік бойынша орындайтын адам танылады.

     Өкілеттіктерді теріс пайдаланудың қоғамдық қауіптілігі коммерциялық қызметті басқару тәртібін бұзудан, азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне, қоғам мен мемлекеттің мүдделеріне зиян келтіруден тұрады.      Қарастырылып отырған қылмыстың тікелей объектісі коммерциялық немесе басқа ұйымның қалыпты жұмысының белгіленген тәртібі болып табылады. Азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделері, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделері қосымша объект болып табылады.      

Объективті жағынан өкілеттіктерді теріс пайдалану үш міндетті белгінің жиынтығы кезінде қылмыс деп танылады:      

1) іс - әрекет-коммерциялық немесе өзге де ұйымда басқару функцияларын орындайтын адамның осы ұйымның заңды мүдделеріне қайшы келетін өз өкілеттіктерін пайдалануы;      

2) қоғамдық қауіпті салдарлар - яғни азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіру;      

3) жасалған іс-әрекет пен заңда көзделген салдарлар арасында себептік байланыстың болуы.      

ҚР Азаматтық кодексінің 34-бабына сәйкес коммерциялық ұйымдар деп өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда табуды көздейтін заңды тұлғалар түсініледі.      

Коммерциялық ұйымдарға мыналар жатады: Акционерлік қоғамдар, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер және лицензиясы бар басқа несиелік ұйымдар. Коммерциялық ұйымдар өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда табуды көздейді.     

2001 жылғы 16 қаңтардағы "коммерциялық емес ұйымдар туралы" ҚР Заңының 2-бабына сәйкес (елшісінен бастап). изм. және қосымша) коммерциялық емес ұйым деп негізгі мақсаты ретінде кіріс алу жоқ және алынған таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін заңды тұлға танылады.      

Осы Заңның 4-бабына сәйкес коммерциялық емес ұйымдар әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру, қайырымдылық, басқару мақсаттарына қол жеткізу; азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау; даулар мен жанжалдарды шешу; азаматтардың рухани және өзге де қажеттіліктерін қанағаттандыру; азаматтардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, дене шынықтыру мен спортты дамыту үшін құрылуы мүмкін; заң көмегін көрсету, сондай-ақ өз мүшелерінің (қатысушыларының) қоғамдық игіліктері мен игіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған басқа да мақсаттарда.      

Жарғылық мақсаттарды жүзеге асыру үшін коммерциялық емес ұйымдардың құқығы бар:      

- заңнамада белгіленген тәртіппен банктерде шоттар ашу;      

- мемлекеттік және орыс тілдерінде ұйымның толық атауы бар мөр, мөртабандар мен бланкілердің, сондай-ақ белгіленген тәртіппен тіркелген эмблеманың (символиканың) болуы;      

- меншікте немесе жедел басқаруда оқшауланған мүліктің, сондай-ақ дербес баланстың немесе сметаның болуы; — мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды сатып алу және жүзеге асыру;      

- егер заңнамалық актілерде өзгеше көзделмесе, басқа заңды тұлғалар құруға;      

- филиалдар мен өкілдіктер ашу;      

- қауымдастықтар мен одақтарға кіру, сондай-ақ олардың қызметіне қатысу;      

- қаражатты Жарғыда көзделген мақсаттарды жүзеге асыруға пайдалану;      

- сотта талапкер және жауапкер болу;      

- ҚР заңнамасына қайшы келмейтін өзге де құқықтарды жүзеге асыру (5-бап).      

Коммерциялық емес ұйымдар: - ҚР заңнамасын сақтауға міндетті;      

- белгіленген тәртіппен салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге;      

- өз міндеттемелері бойынша өздеріне тиесілі барлық мүлікке жауап беру (мекемелерді қоспағанда);      

- ҚР заңнамалық актілеріне сәйкес жауапкершілікке тартылсын.      

Коммерциялық емес ұйым өз қызметі туралы ақпаратты мемлекеттік статистика органдарына және салық органдарына, құрылтайшыларға және өзге де тұлғаларға ҚР заңнамасына және осы ұйымның құрылтай құжаттарына сәйкес ұсынады.     

Қылмыстық кодекстің 228-бабы "өкілеттіктерді теріс пайдалану" коммерциялық немесе басқа ұйымда басқару функцияларын орындайтын адамның осы ұйымның заңды мүдделеріне қайшы келетін өз өкілеттіктерін пайдалануын көрсетеді. Бұл дегеніміз, мұндай адам ұйымды басқару бойынша өзіне жүктелген міндеттемелерді жосықсыз орындайды, бұл оның іскерлік беделіне нұқсан келтіруге, бақылаушы органдар тарапынан санкциялар салуға, оның экономикалық дамуын тоқтата тұруға, контрагенттермен қарым-қатынасты үзуге, әлеуетті клиенттер тарапынан сенімсіздікке әкеледі. Сонымен бірге, егер осы лауазымды адам жұмыс істейтін коммерциялық немесе басқа ұйымның заңды мүдделері бұзылса, қызметтің мүдделерін бұзу пайда болады, сондықтан мұндай жағдайларда бұл ұйымдардың дұрыс, қалыпты қызметіне қол сұғу орын алады.

Коммерциялық немесе өзге ұйымның заңды мүдделері деп жария құқық саласындағы заңнамаға қайшы келмейтін және тіркелген жарғылық қызметке және өзге де нормативтік құқықтық актілерге сәйкес заңды тұлғаның белгілі бір қызметін басқа ұйымдарға зиян келтірмейтін ұғыну керек. Бұл ұйымның заңды мүдделеріне қайшы әрекет оған материалдық немесе моральдық зиян келтіруді білдіреді. Осылайша, өкілеттіктерді теріс пайдалану белгілі бір коммерциялық немесе басқа ұйымның заңды мүдделеріне сәйкес келмейтін адамның әрекетін қамтиды.      

Өкілеттіктерді теріс пайдаланудың салдары ретінде "елеулі зиян" келтіру көзделген. Маңызды зиян-бағалау категориясы. Заңда "Елеулі зиянның" белгілері нақтыланбаған. Заң зиянды салдарды жалпыланған түрде анықтайды. Осы тарауға кіретін қылмыстардың мұндай дизайны өте дұрыс, өйткені "зиянды салдарлар әр түрлі болуы мүмкін және оларды заңда тізімдеуге мүмкіндік жоқ".      

Мәселен, мысалы, Б. "МММ" акционерлік қоғамының бас директоры бола отырып, өзі үшін осы қоғамның қызметінен материалдық пайда алуға шешім қабылдады. Бас бухгалтер С. - ның шектен тыс жалақысын белгілеу нәтижесінде Б. заңсыз алған сыйлықақылардың үлкен сомасы есептелді. Б. - ның әрекеттері ҚК-нің 228-бабы бойынша дұрыс сараланған, алайда бұл жағдайда бас бухгалтер С. - ның іс-әрекетіне тиісті құқықтық баға табылған жоқ.      

Қарастырылып отырған қылмыс жасалған кезде салдары материалдық және материалдық емес болып бөлінеді. Бұл ұйымдарға нақты зиян келтіру тікелей материалдық залал ретінде көрінуі мүмкін (ұйымның үлкен шығындарын келтіру, жұмыс орындарының қысқаруы, мүліктің жоғалуы, мүліктің мақсатсыз жұмсалуы, қоғамдық маңызы бар өнімдерді өндіруді тоқтату, әртүрлі қорлардың азаюы және т.б.). Материалдық залал жоғалған пайда түрінде де болуы мүмкін, яғни. егер өкілеттіктерді теріс пайдалану орын алмаса (мысалы, осы ұйымның лауазымды адамының мүлікті, ақшалай қаражатты және т. б. уақытша иемденуі) коммерциялық немесе өзге ұйымның олар алатын мүліктік игіліктерді немесе түсімдерді алмауы.      

Жәбірленушілердің экономикалық күйреуінде, ірі аварияларда, өлімге немесе денсаулыққа ауыр зиян келтіруде, қоғамдық ұйымдардың қоғам үшін экономикалық, әлеуметтік және басқа да маңызды функцияларды жүзеге асыруына кедергі келтіретін салдарлар Елеулі деп танылуы мүмкін.      

Материалдық емес сипаттағы елеулі зиянға мыналар жатады: кадрларды дұрыс таңдамау; әуре-сарсаңға салу; коммерциялық ұйым өкілдерінің беделіне нұқсан келтіру; осы ұйымға заңсыз жұмысқа орналасуға жәрдемдесу және т. б.      

Бұл қылмыс азаматтардың немесе ұйымдардың өкілеттіктерін теріс пайдалану, құқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіру нәтижесінде басталған кезден бастап аяқталған болып есептеледі.      

Қылмыстың субъектісі коммерциялық немесе басқа ұйымда басқару функцияларын орындайтын адамдар болып табылады. Коммерциялық немесе өзге де ұйымда басқару функцияларын орындайтын ҚК-нің 228-бабына ескертпеге сәйкес мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы болып табылмайтын ұйымда не мемлекеттің үлесі кемінде 35% -. құрайтын ұйымда ұйымдық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық міндеттерді тұрақты, уақытша не арнайы өкілеттік бойынша орындайтын адам танылады.      

Ұйымдастырушылық-өкімдік функцияларға еңбек ұжымын ұйымдастыру және басқару (жалдау, жұмыстан шығару, міндеттерді бөлу, еңбекті ұйымдастыру және т.б.) функциялары жатады.      

Әкімшілік-шаруашылық-мүлікті басқару функциялары (оның есебі, түсуі, әкімшілік ғимараттарды жөндеу жұмыстары, мүліктің сақталуы, шаруашылық жұмыстары және т.б.).      

Субъективті жағынан талданатын қылмыс тікелей ниет пен арнайы мақсат түрінде кінәнің болуын болжайды. Кінәлі өзінің функцияларын осы ұйымның заңды мүдделеріне қайшы қолданатынын түсінеді және оны өзіне, басқа адамдарға немесе ұйымдарға пайда мен артықшылықтар алу немесе басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсатында қалайды. Кінәліні басшылыққа алатын себептер, әдетте, өзімшілдік сипатқа ие және бұл қылмыстың біліктілігі үшін маңызы жоқ.      

Қылмыстық заңды біркелкі қолдану мақсатында ҚР Жоғарғы Соты ҚР қолданыстағы қылмыстық заңнамасына қатысты коммерциялық және өзге де ұйымдарда қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстарды саралау мәселелерін, оның ішінде мемлекеттің үлесі кемінде 35% -. құрайтын ұйымдарды белгілеу жөніндегі түсіндірмелерді түсіндіретін тиісті қаулы қабылдауы тиіс.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы