4-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі уақытында әкімшілік құқық бұзушылық үшін жауапкершілік туралы Қазақстан Республикасы заңнамасының қолданылуы
1. Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адам осы құқық бұзушылық жасау кезінде қолданылған заңнама негізінде жауапқа тартылады.
2. Әкімшілік құқық бұзушылықты жасау уақыты салдардың басталу уақытына қарамастан, осы Кодекстің Ерекше бөлігінде көзделген іс-әрекетті жүзеге асыру уақыты деп танылады.
Уақыт өте келе әкімшілік санкциясы бар актінің әрекеті туралы мәселе үлкен практикалық маңызға ие. Жалпы ереже бойынша құқық бұзушыларға қатысты осы іс-әрекет үшін оны жасау кезінде қолданылып жүрген құқықтық актімен белгіленген мәжбүрлеу шарасы қолданылуы тиіс. Бұл өркениетті елдерде кең таралған тәсіл.
Біздің елімізде заңның уақыт бойынша әрекет етуінің негізгі қағидасы-Заңның дереу қолданылуы. Жедел әрекет деп заң күшіне енген сәттен бастап (күшіне енгеннен гөрі) ол барлық қолданыстағы қатынастарға таралады және ескі заңның осы қатынастарға қолданылуын тоқтатады деп түсініледі. Сондықтан осы екі анықтаманы ажырату қажет. ҚР Конституциясының 62-бабының 2-тармағына сәйкес заңдар Мемлекет басшысы қол қойғаннан кейін күшіне енеді. Заңның заңды күшке ие болу фактісі оның белгілі бір қоғамдық қатынастарды реттей бастағанын білдірмейді. Бұл "құқықтық актілер туралы"2016 жылғы 6 сәуірдегі ҚР салалық Заңында көрсетілген бірқатар маңызды жағдайларға байланысты. Заң күшіне енген сәттен бастап ғана қоғамдық қатынастарды реттей бастайды және құқықтық салдарларды тудырады.
Заңды қолданысқа енгізу тәртібі деп оған заңның өзінде (әдетте, мұндай тәртіп Заңның соңғы бабымен реттеледі) немесе арнайы (ілеспе) заңда көрсетілген мерзімдерде заңдық күш беру түсініледі. Дәл осы мағынада заңның күшіне енуі оның кеңістікте, уақытта, құқықтық қатынастар субъектілерінің шеңберінде таралуын білдіреді.
Егер актілерде немесе оларды қолданысқа енгізу туралы актілерде өзге мерзімдер көрсетілмесе, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Бұл ретте бұрын мұндай жауапкершілікке әкеп соқпаған іс-әрекеттер (әрекетсіздіктер) үшін заңды жауапкершілікті көздейтін не бұрынғыға қарағанда неғұрлым қатаң жауапкершілікті белгілейтін заң алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін он күндік мерзім өткенге дейін қолданысқа енгізілмейді.
Мысалы, қолданыстағы ӘҚБтК 2014 жылғы 5 шілдеде қабылданды (Мемлекет басшысы қол қойды), ал 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді. ӘҚБтК-нің бірқатар нормалары қолданысқа енгізудің өзге тәртібіне ие болды, ол ӘҚБтК-нің 920-бабында бекітілген. Әрине, бұл мағынада, кез-келген ереже сияқты, ерекшеліктер бар. Олардың барлығы, сондай-ақ нормативтік құқықтық актілерге, оның ішінде заңдарға қойылатын басқа да талаптар "құқықтық актілер туралы" 2016 жылғы 6 сәуірдегі ҚР Заңында, сондай-ақ ҚР Парламентінің 1996 жылғы 20 мамырдағы қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Парламентінің регламентінде, сондай-ақ Парламент Мәжілісі мен Сенатының регламенттерінде қамтылған ҚР (көрсетілген құжаттардың заң күші бар).
Түсініктеме берілген баптың 1-бөлігіне сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық жасалған кезде заңдық күші бар нормативтік құқықтық акт қолданылуы тиіс.
Бұл жерде аталған Ереженің ӘҚБтК-нің 3-бабының талаптарымен арақатынасына қатысты сұрақ туындауы мүмкін, өйткені әкімшілік құқық бұзушылықтардың құрамы тек ресми және қысқартылған ғана емес, сонымен қатар материалдық болуы мүмкін. Қарама-қайшылықтар қарастырылмайды. Егер әкімшілік азаптау ескі, жұмсақ Заңның күшінде болса және оның салдары жаңа, қатаң Заңның күшінде болса, онда жаңа, қатаң заң бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартуды бірқатар себептер бойынша әділ деп тануға болмайды. Олардың ішіндегі ең бастысы, құқық бұзушы заңмен тыйым салынған әрекеттерді (әрекетсіздіктерді) жасаған, ал осы әрекеттермен себептік байланыста болатын салдардың басталуы құқық бұзушының санасы мен еркіне байланысты (бақылануы) мүмкін емес.
Егер әкімшілік азаптау ескі, неғұрлым қатаң заң қолданылған кезде жасалса және оның салдары жаңа, жұмсақ заң қолданылған кезде пайда болса, онда бұл жағдайда ӘҚБтК-нің 5-бабында көзделген Заңның кері күші туралы айту қажет.
Бұл әкімшілік азаптау жасалған кезде оның заңсыздығы заңда көзделмеген жағдайларда, сондай-ақ оның салдары жасалған әкімшілік азаптау үшін жауапкершілікті жоятын заң күшіне енген кезде де қолданылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамға қатысты қолдануға жататын әкімшілік заңнама деп Кодекстің Ерекше бөлігінің нормаларын да, Жалпы бөлігінің нормаларын да түсіну керек, өйткені олар әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның жауапкершілігі туралы мәселені шешуге де әсер етеді. ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігі диспозицияда құқық бұзушылық құрамының белгілерін және оны жасағаны үшін қолданылуы мүмкін санкцияларды сипаттайды. Кодекстің жалпы бөлігінде, атап айтқанда, жаза тағайындау қағидаттары келтірілген. Бұл мақалада біз тек материалдық (азаптау) Заңнаманың (әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік туралы) уақытында әрекет ету туралы айтып отырғанымызды есте ұстауымыз керек.
Түсініктеме берілген баптың 2-бөлігі салдарлардың басталу уақытына қарамастан, құқыққа қайшы әрекетті (әрекетсіздікті) жүзеге асыру сәті іс-әрекетті жасау уақыты деп танылатынын белгілейді.
Ғылымда аталған мәселе бойынша "бұл құрылым, әдетте, объективті сипатта болатын және енді кінәлінің еркімен бақыланбайтын салдарларға емес, құқық бұзушылық жасау кезінде қолданылатын заңға сәйкес адамның өзінің мінез-құлқына субъективті көзқарасына назар аудару қажеттілігіне байланысты. Бұл норма іс-әрекет ескі заң кезінде жасалған және құқық бұзушылық құрамының қажетті белгісі болып табылатын бұл әрекеттің салдары жаңа Заңның қолданылу кезеңінде болған жағдайда, құқық бұзушылық жасаған адамға қатысты жаңа заңға қарағанда онша қатаң емес ескі заң қолданылуы керек дегенді білдіреді".
Шынында да, әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның құқықтарын бұзуға, оған заңды күші жойылған заң негізінде әкімшілік жаза қолдануға әкелетін заңдылық талаптарынан өрескел ауытқу болар еді. Белгіленген тәртіппен күшіне енген және қолданысқа енгізілген қолданыстағы заң ғана әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамға осындай заңда көзделген әкімшілік жауаптылық шараларын қолдану үшін нақты заңды негіз бола алады. Заңның кері күші болған жағдайда ғана басқаша болуы мүмкін, бұл ӘҚБтК-нің 5-бабына түсініктемеде сипатталған.
Сот практикасынан шолу.
2017 жылғы 3 шілдеде гр. Б.бұл күні Қарағанды қаласында жол полициясы қызметкерлері көлік құралын тоқтатқан кезде хаттама жасады. Б. салоннан олардың рұқсатынсыз кетті, яғни пп талаптарын бұзды. 1) ҚР Үкіметінің 2014 жылғы 13 қарашадағы № 1196 қаулысымен бекітілген Жол жүрісі қағидаларының (бұдан әрі - ЖҚЕ) 4.1-тармағы.
ӘҚБтК-нің 613-бабының 12-бөлігі жүргізуші мен жолаушылардың көлік құралының кабинасын (салонын) тоқтатқан жағдайда оның рұқсатынсыз қалдыруы, сондай-ақ олардың көлік құралының кабинасынан (салонынан) шығу туралы талаптарды орындамауы үшін жауапкершілікті белгіледі. Алайда, "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жол қозғалысы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2017 жылғы 3 шілдедегі ҚР Заңымен ӘҚБтК 613-бабының 12-бөлігінен "жолаушылар (жолаушы)" және "жолаушылар (жолаушы)" деген сөздер алынып тасталды.
ӘҚБтК-нің 5-бабының 1-бөлігіне сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылықты жеңілдететін немесе жоятын не әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның жағдайын өзге де жолмен жақсартатын заңның кері күші болады, яғни ол осы Заң қолданысқа енгізілгенге дейін және әкімшілік жаза қолдану туралы қаулы қолданысқа енгізілмеген құқық бұзушылыққа қолданылады заңды күші.
Мұндай жағдайларда Қарағанды қаласының СМАЖ іс бойынша іс жүргізуді негізді түрде тоқтатты. ӘҚБтК-нің 613-бабының 12-бөлігі бойынша Б. 3) ӘҚБтК 741-бабының 1-бөлігі.
Тағы бір мысал. Ақмола облысы Бурабай аудандық сотының 2018 жылғы 8 ақпандағы қаулысымен " БТ " ЖШС қатысты ӘҚБтК 281-бабының 1-бөлігі бойынша іс жүргізу тоқтатылды.
2017 жылғы 29 тамызда ҚР Қаржы министрінің 2015 жылғы 27 ақпандағы № 138 бұйрығымен бекітілген мұнай өнімдеріне ілеспе жүкқұжаттарды ресімдеу, алу, беру, есепке алу, сақтау және ұсыну қағидаларының 11-тармағын бұзғаны үшін ЖШС-ге қатысты ӘҚБтК 281-бабының 1-бөлігі бойынша Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасалды. Хаттамаға сәйкес, "БТ" ЖШС жеткізушісі "К" ЖШС алушысына жазған ілеспе жүкқұжатында "операция коды" бағанында "түпкілікті тұтынушының" орнына "көтерме саудагерлерге сату"қате көрсетілген.
Сонымен қатар, "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне салық салу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2017 жылғы 25 желтоқсандағы ҚР Заңында жоғарыда көрсетілген нормаға ӘҚБтК 281-бабының 1-бөлігінің мынадай редакциясы 2020 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданыста болғандығы туралы өзгерістер енгізілді: "ілеспе жүкқұжаттарды, мұнай өнімдеріне декларацияларды ұсынбау немесе уақтылы ұсынбау. темекі өнімдеріне, сол сияқты мониторингті жүзеге асыру үшін қажетті мәліметтерді ұсынбау не уақтылы ұсынбау". Яғни, операция кодындағы қатені айыпталған ЖШС-нің объективті жағы қамтымайды.
Осыған байланысты "БТ" ЖШС әкімшілік жауапкершілікті белгілейтін заңның немесе оның жекелеген ережелерінің күшін жоюға байланысты жауапқа тартылуға Жатпады.
Бұл әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершілік туралы заңнаманың (олар бойынша іс жүргізуді қоса алғанда) уақыт бойынша қолданылуы.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:
Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);
Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;
Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);
Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;
Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;
Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;
Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);
Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);
Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;
Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;
Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;
Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;
Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);
Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;
Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.
Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).
Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
