5-бапқа түсініктеме. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Заңның Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің кері күші
1. Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылықты жеңілдететін немесе жоятын не әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның жағдайын өзге де жолмен жақсартатын заңның кері күші болады, яғни ол осы Заң қолданысқа енгізілгенге дейін жасалған және оған қатысты әкімшілік жаза қолдану туралы қаулы орындалмаған құқық бұзушылыққа қолданылады.
2. Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін немесе адамның жағдайын басқаша нашарлататын Заңның кері күші болмайды.
Түсіндірме мақала PP-ден шығады. 5) Конституцияның 77-бабының 3-тармағы, оған сәйкес жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері күші болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейін ол үшін жауапкершілік заңмен жойылса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады.
1 бөлім. Құқық бұзушылық жасау мен әкімшілік заңнамада көзделген шараларды қолдану арасында, сондай-ақ әкімшілік жаза қолдану туралы қаулы шығару мен оны орындау арасында жаңа құқықтық акт күшіне енуі мүмкін белгілі бір уақыт өтеді.
Сұрақ туындайды: жаңа заң шығарылғанға дейін жасалған әрекетке қолданылуы мүмкін бе? Жаңа заң ескі заң негізінде шығарылған әкімшілік жаза қолдану туралы қаулының орындалуына қандай әсер етеді? Түсініктеме берілген мақала көрсетілген сұрақтарға жауап береді.
Ең алдымен, жаңа ӘҚБтК кері күш туралы Ережелерді қолдану жағдайларын кеңейткенін атап өткен жөн. Егер 2001 жылғы ӘҚБтК осындай заң қолданысқа енгізілгенге дейін жасалған құқық бұзушылыққа қатысты әкімшілік құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті жоятын немесе жеңілдететін заң туралы ғана айтқан болса, онда жаңа Кодекс Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның жағдайын басқаша жақсартатын заңға сәйкес және оған қатысты әкімшілік жаза қолдану туралы қаулы қолданылмайтын нормамен толықтырылған орындалды, сонымен қатар кері күшке ие. Соңғы жағдайда бұл ӘҚБтК-нің 919-бабының ережесі туралы.
Осылайша, түсініктеме берілген мақаланың 1-бөлігі келесідей. Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылықты жеңілдететін немесе жоятын не әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның жағдайын өзге де жолмен жақсартатын заңның кері күші болады, яғни ол осы Заң қолданысқа енгізілгенге дейін жасалған және оған қатысты әкімшілік жаза қолдану туралы қаулы орындалмаған құқық бұзушылыққа қолданылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті жеңілдететін заң деп санкциядан неғұрлым қатаң жазаны алып тастаған, неғұрлым қатаң жазаны аз қатаң жазаға ауыстырған, жаза мөлшерін азайтқан немесе қосымша жазаны алып тастаған заң түсінілуі керек. Мысалы, бұрын 50 АЕК (120 250 теңге) мөлшерінде айыппұл көзделген мүгедектердің көлік құралдарын тоқтату немесе тұраққа қою үшін бөлінген орындарда көлік құралдарын тоқтату немесе тұраққа қою қағидаларын бұзғаны үшін ӘҚБтК 597-бабының 4-бөлігінің санкциясы 10 АЕК (24 050 теңге) дейін төмендетілді. Тағы бір мысал ретінде ӘҚБтК-нің 246-бабының 4 және 5-бөліктерінің санкцияларын көрсетуге болады, онда аудиторлық қызметті жүзеге асыруға лицензияның қолданылуын тоқтата тұру және одан айыру түріндегі жазаның қосымша түрлері алынып тасталады.
Әкімшілік құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті жоятын заң деп ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігіндегі баптарды немесе оның бөліктерін алып тастайтын заң түсініледі. Мысалы, "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне салық салу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2017 жылғы 25 желтоқсандағы ҚР Заңы шеңберінде ӘҚБтК-нен алып тасталған ӘҚБтК-нің 282-бабының 8 және 9-бөліктері.
"Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның жағдайын басқаша жақсартатын" деген сөзбен мұндай адамдардың жауапкершілігін жеңілдететін, соның ішінде әкімшілік айыппұлды азайтуды және т. б. заңның кез келген нұсқауларын түсіну керек.
Мысалы, ӘҚБтК кейбір санкцияларда баламалы негізде айыппұлмен қатар ескертуді де қарастырады, алайда іс жүзінде уәкілетті органдар көбінесе ескерту институтын қолданбады, бірақ бірден әкімшілік айыппұл салды. Сонымен қатар, ӘҚБтК-нің 43-бабы ауырлататын мән-жайлар болмаған кезде уәкілетті орган не әкімшілік жаза қолданатын сот ескерту институтын қолдануға міндетті болатын ережемен толықтырылды.
Заңға кері күш беру мүмкіндігі туралы мәселені шешкен кезде кодекстердің Ерекше бөлігінің салыстырылатын баптарының санкцияларын ғана емес, олардың жалпы бөліктерінің ережелерін де ескеру қажет. Әрбір нақты жағдайда жалпы бөлікке норма (лар), мысалы, әкімшілік жауапкершілікті жеңілдететін немесе босататын жағдай түрінде жалпы бөлікке енгізілетін жағдай болуы мүмкін. Немесе, мысалы, ӘҚБтК-нің 741-бабы әкімшілік іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын мән-жаймен толықтырылуы мүмкін.
Жауапкершілікті жеңілдететін немесе жоятын заңдар оларды әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізудің кез келген сатысында қолдану кезінде ескерілетінін атап өткен жөн.
2 бөлім. Пп. 5) Конституцияның 77-бабының 3-тармағы жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері күші жоқ деп бекітеді.
Түсініктеме берілген бөліктің ережелерін түсіндіру кезінде Конституциялық Кеңестің "Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабының 1 және 2-тармақтарын, 24-бабының 2-тармағын, 77-бабының 3-тармағының 5) тармақшасын ресми түсіндіру туралы"1999 жылғы 10 наурыздағы № 2/2 Қаулысында баяндалған ұстанымдарын ескеру қажет. Атап айтқанда, ол конституциялық норманың мазмұнын "азаматтардың құқық бұзушылықтар үшін заңды жауапкершілігін реттейтін және жауапкершіліктің жаңа түрлерін белгілейтін немесе жаңа санкциялар енгізу арқылы күшейтетін заңдар кері күшке ие болмайтындай етіп нақтылады. Бұл конституциялық норма судьяларға, мемлекеттік органдарға және құқық қолдану қызметін жүзеге асыратын лауазымды адамдарға қолданылады".
Осылайша, жауапкершілікті белгілейтін заң деп жаңа құқық бұзушылықты және ол үшін өндіріп алуды көздейтін заңды да, оған енгізілген Әкімшілік құқық бұзушылықтарды жаңа құрамдармен толықтыратын қолданыстағы заңды да түсіну керек.
Мысалы, ӘҚБтК "энергия беруші ұйымдардың электрмен жабдықтау сенімділігі көрсеткіштерінің бекітілген нормативтік мәндерін асыруы" 300-1-бабымен толықтырылды, оған сәйкес энергия беруші ұйымның электрмен жабдықтау сенімділігі көрсеткіштерінің нормативтік мәндерін асырғаны үшін осы ұйымның лауазымды адамдарына жүз жиырма бес АЕК мөлшерінде айыппұл көзделеді. Тағы бір мысал: ст. 597 "Көлік құралдарын тоқтату немесе тұраққа қою қағидаларын бұзу" ӘҚБтК 2015 жылғы 5 мамырдағы "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңымен арнайы сертификатталған құрылғылармен жабдықталған орындарда тұрақ үшін ақы төлеуден жалтарғаны үшін әкімшілік жауаптылықты белгілейтін жаңа құрамдармен толықтырылды облыстардың жергілікті атқарушы органдары айқындаған көлік құралдарының тұрағы үшін ақы алу және тұрақ уақытын есепке алу үшін, Республикалық маңызы бар қалалар мен Астананың (4-1 және 4-2 бөліктер).
Әкімшілік құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті күшейтетін заң деп санкцияға жаңа, неғұрлым қатаң жазаны қамтитын немесе бұрыннан бар жазаның мөлшерін ұлғайтатын, не қосымша жазаны қамтитын не оның мөлшерін ұлғайтатын заңды түсіну керек. Мысалы, ӘҚБтК-нің 283-бабының санкциясы өндіруші немесе импорттаушы акцизделетін тауарларды акциздік және (немесе) есепке алу-бақылау таңбаларымен таңбалауға жататын таңбалау ережелерін бұзғаны үшін тиісті қызмет түріне лицензияның қолданылуын тоқтата тұра отырып айыппұл салуды көздеді. "Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2014 жылғы 29 желтоқсандағы ҚР Заңымен осы бапқа шарап материалын, сыра мен сыра сусынын, есепке алу-бақылау маркаларын және темекі өнімдерін акциздік маркалармен қоспағанда, өндіруші немесе импорттаушы алкоголь өнімін таңбалау (қайта таңбалау) қағидаларын бұзғаны үшін түзетулер енгізілді маркалармен айыппұлмен қатар құқық бұзушылықтың тікелей нысанасы болып табылған акцизделетін тауарларды тәркілеу, сондай-ақ лицензиядан айыру түріндегі жазаның қосымша түрлері белгіленеді.
"Адамның жағдайын басқаша нашарлататын" тұжырымдамасына, атап айтқанда, айыппұл санкциясының мөлшерін ұлғайту, әкімшілік жазаны орындау тәртібін күшейту және т.б. мұндай жағдайларда оған кері күш принципі қолданылмайды.
Сонымен қатар, практикалық қызмет барысында көбінесе процестік тәртіп нормаларына (ӘҚБтК-нің процестік бөлігі) қатысты заңның кері күші туралы сұрақтар туындайды. Мұнда Конституциялық Кеңестің 2007 жылғы 18 сәуірдегі "Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабының 2-тармағын, 62-бабының 2 және 8-тармақтарын, 76-бабының 1-тармағын, 77-бабының 3-тармағының 3) және 5) тармақшаларын ресми түсіндіру туралы"N 4 нормативтік қаулысының ережесін ескеру қажет. Конституциялық Кеңес жоғарыда келтірілген тезисті (материалдық нормалардың кері күшіне қатысты) "адамның іс жүргізу құқығын белгілейтін немесе кеңейтетін заңға кері күш беру мәселелері Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 5) тармақшасымен реттелмейді"деген ұстаныммен нақтылады.
Осылайша, Конституциялық Кеңес пп-ның іс жүргізу-құқықтық кепілдіктерін төмендетіп жіберді. 5) іс жүргізу нормаларына қатысты Конституцияның 77-бабының 3-тармағы (қылмыстық іс жүргізу заңнамасы (ҚІЖК) мысалында).
Сонымен бірге, кейінірек заң шығарушы "құқықтық актілер туралы" 2016 жылғы 6 сәуірдегі ҚР Заңын қабылдады, оның 43-бабы түсініктеме берілген баптың мәнмәтінінде іргелі және шешуші мәнге ие. Атап айтқанда, ол былай дейді:
"1. Нормативтік құқықтық актінің күші ол қолданысқа енгізілгенге дейін туындаған қатынастарға қолданылмайды.
2. Осы баптың 1-тармағының ережесінен ерекшеліктер нормативтік құқықтық актінің немесе оның бір бөлігінің кері күші өзі немесе нормативтік құқықтық актіні қолданысқа енгізу туралы актімен көзделген, сондай-ақ соңғысы азаматтарға жүктелген міндеттерді алып тастаған немесе олардың жағдайын жақсартқан жағдайларды білдіреді.
3. Азаматтарға жаңа міндеттер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын нормативтік құқықтық актілердің кері күші болмайды.
4. Жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңнамалық актілердің кері күші болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейін ол үшін жауапкершілік заңмен жойылса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады".
Мәтіннен азаматтарға жаңа міндеттер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын нормативтік құқықтық актілердің кері күші жоқ екендігі шығады. Ал азаматтарға жүктелген міндеттерді жоққа шығаратын немесе олардың жағдайын жақсартатын нормативтік құқықтық актілер оның қолданысқа енгізілгенге дейін туындаған қатынастарға қолданылады.
Тағы бір назар аударарлық мәселе-бұл норманың ӘҚБтК 919-бабымен арақатынасы.
Аталған баптың ерекшелігі, ол жаңа заң бойынша жауапкершілік жеңілдетілген немесе жойылған не әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның жағдайы өзгеше түрде жақсартылған істерге қатысты, шығарылған, бірақ орындалмаған әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулылармен ғана қайта қарауды шектейді.
Бұл ереже ӘҚБтК-нің жаңа редакцияда қабылдануына және, тиісінше, ерекше бөлімнің көптеген баптарының диспозициялары мен санкцияларының өзгеруіне байланысты өзекті болды. Алайда, бұл нормаға уақытша сипат берілмеді және ол қазіргі уақытқа дейін өз әрекетін сақтайды.
Бұл норманың екінші ерекшелігі-оның екінші бөлігі процедуралық нормаларға қатысты бұрын қолданылған қатынастарға кері күш қолдануға мүмкіндік береді. Бұл жаңа ӘҚБтК қабылданған кезде әкімшілік құқықтық қатынастарға қатысушылар үшін жойылғаннан гөрі үлкен іс жүргізу кепілдіктері мен мүмкіндіктерін қамтығандығына байланысты.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:
Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);
Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;
Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);
Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;
Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;
Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;
Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);
Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);
Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;
Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;
Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;
Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;
Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);
Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;
Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.
Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).
Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
