5-бапқа түсініктеме. ҚР ҚК қылмыстық заңының Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің кері күші
1. Қылмысты немесе іс-әрекеттің жазалануын жоятын, жауапкершілікті немесе жазаны жеңілдететін немесе қылмыс жасаған адамның жағдайын басқаша жақсартатын заңның кері күші болады, яғни мұндай заң күшіне енгенге дейін тиісті іс-әрекет жасаған адамдарға, оның ішінде жазасын өтеп жүрген немесе жазасын өтеген, бірақ соттылығы бар адамдарға қолданылады.
2. Егер жаңа қылмыстық заң адам жазасын өтеп жатқан әрекеттің жазалануын жеңілдетсе, онда тағайындалған жаза жаңадан шығарылған қылмыстық заңның санкциясы шегінде қысқартылуға жатады.
3. Әрекеттің қылмыстылығын немесе жазалануын белгілейтін, жауапкершілікті немесе жазаны күшейтетін немесе осы әрекетті жасаған адамның жағдайын басқаша түрде нашарлататын Заңның кері күші болмайды.
ҚР ҚК 5-бабында қылмыстық заңның кері күші деп аталатын уақыт бойынша қылмыстық заңның қолданылу ережесінен (ҚР ҚК 4-бабы) алып тастау көзделеді. Қылмыстық заңның кері күші-мұндай заң күшіне енгенге дейін тиісті іс-әрекет жасаған адамдарға, оның ішінде жазасын өтеп жатқан немесе жазасын өтеген, бірақ соттылығы бар адамдарға жаңадан қабылданған Заңның қолданылуын кеңейту.
ҚР ҚК-нің 5-бабына сәйкес, біріншіден, әрекеттің қылмыстылығы мен жазалануын жоятын; екіншіден, жауапкершілікті немесе жазалануды жеңілдететін; үшіншіден, қылмыс жасаған адамның жағдайын басқаша жақсартатын заң кері күшке ие. Осыған ұқсас Ереже "Нормативтік құқықтық актілер туралы" Заңның 37-бабында қамтылған. Бұл қағида Конституциялық болып табылады. Мәселен, ҚР Конституциясының 77-бабының 5-тармағында " жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері күші болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейін ол үшін жауапкершілік заңмен жойылса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады".
Қылмысты және іс-әрекеттің жазалануын жоятын заң қылмыстық іс-әрекеттер шеңберінен бұрын қылмыс деп танылған жеке іс-әрекет алынып тасталатын заң деп танылады. 2004 жылғы 9 желтоқсандағы "ҚР Қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, Қылмыстық-атқару кодекстеріне және ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне қылмыстық істерді тергеу рәсімдерін оңайлату, қылмыстардың кейбір құрамдарын қылмыссыздандыру және әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР Заңымен. Ұрып-соғу үшін жауапкершілікті көздейтін ҚР ҚК-нің 106-сы ҚР ҚК-нен алынып тасталды. Диспозицияға қосымша белгілерді қосу арқылы әрекетті ішінара декриминализациялау мүмкін. ҚР ҚК 186-бабының 1-бөлігі бойынша Қоғамның немесе мемлекеттің құқықтарына немесе заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеп соққан бөтен жер учаскесіне заңсыз кіргені үшін адам қылмыстық жауаптылыққа тартылды. Жасалған әрекетті қылмыс деп тану үшін 2004 жылғы 9 желтоқсандағы ҚР Заңымен енгізілген өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес 1-бап бойынша. ҚР ҚК-нің 186-сы жоғарыда көрсетілген әрекеттерді "зорлық-зомбылық қолданумен не оны қолдану қаупімен немесе адамдар тобымен ұштастыруды немесе заңсыз тінту жүргізумен, сол сияқты бөтен жер учаскесін заңсыз басып алумен ұштастыруды талап етеді.
Менің ойымша, Кодекстің жалпы бөлігінің баптарын өзгерту арқылы ішінара декриминализация да мүмкін. Мәселен, ҚР ҚК 24-бабының 2-бөлігіндегі "қылмыстық жауапкершілік тек ауыр немесе аса ауыр қылмысқа дайындалғаны үшін туындайды" деген нұсқаумен заң шығарушы ауырлығы аз және орташа қылмыстарға дайындықты қылмыссыздандырды. Осы баптың 4-бөлігіндегі "қылмыстық жауапкершілік тек ауырлығы орташа қылмысқа, ауыр және аса ауыр қылмысқа жасалған қастандық үшін келеді" деген нұсқаумен заң шығарушы ауырлығы аз қылмысқа жасалған қастандықты қылмыссыздандырды. Қылмысты жоятын заң күшіне енген сәттен бастап анықтау, алдын ала тергеу органдарында немесе соттарда болған қылмыстық істер тоқтатылуға, ал оларды жасағаны үшін сотталған адамдар жазадан босатылуға жатады.
Жауапкершілікті немесе жазаны жеңілдететін заң осы әрекетті жасағаны үшін бұрын қолданыста болған заң бойынша тағайындалатын жазаның қандай да бір түрінің ең жоғары және (немесе) ең төменгі шегін төмендететін заң немесе сотқа неғұрлым жеңіл жаза тағайындауға мүмкіндік беретін балама санкция белгілейтін заң болып саналады.
Мәселен, 2004 жылғы 9 желтоқсандағы "ҚР Қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, Қылмыстық-атқару кодекстеріне және ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне қылмыстық істерді тергеу рәсімдерін оңайлату, қылмыстардың кейбір құрамдарын қылмыссыздандыру және әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР Заңымен: ҚК 175-бабының 2-бөлігі; ҚК 177-бабының 2-бөлігі; ҚК 182-бабының 3-бөлігі "екіден" бас бостандығынан айырудың төменгі шегін алып тастады, ал ҚК 183-бабында, ҚК 185-бабында заң шығарушы "үштен"нұсқауын алып тастады. Демек, 3-бөлімге сәйкес. ҚР ҚК 48 көрсетілген қылмыстарды жасағаны үшін бас бостандығынан айырудың ең аз мерзімі алты ай болып белгіленеді. Осы Заңмен ҚК 175-бабының 1-бөлігі; ҚК 185-бабының 2-бөлігі; ҚК 187-бабының 1 және 2-бөлігі жазаның жаңа түрімен толықтырылды - "бостандықты шектеу"".
Қылмыстық заң, сондай-ақ санкцияның тең немесе әртүрлі төменгі шектерінде жаңа заңдағы санкцияның ең жоғары шегі бұрынғыға қарағанда төмен болған жағдайда, кері күші бар неғұрлым жұмсақ деп танылады. Негізгі жазаның максимумы бірдей болған жағдайда, жазаның ең төменгі минимумын белгілейтін заң неғұрлым жеңіл деп танылады.
Егер заң санкция шегінің бірінде жазаны күшейтсе және екіншісінде жеңілдетсе (мысалы, төменгі шегі көтеріліп, жоғарғы шегі төмендетілген), санкциясы жазаның төменгі жоғарғы шегін көздейтін бапты неғұрлым жұмсақ деп санаған жөн, өйткені қылмыстарды санаттаудың негізі (ҚК-нің 10-бабы) санкциялардың жоғарғы шегі болып табылады. Кінәлі жасаған қылмысты сол немесе басқа санатқа жатқызу мазмұны жағынан әртүрлі салдарға әкеп соғады.
ҚР қылмыстық заңнамасында ҚК-нің 5-бабына енгізілген новелла іс-әрекеттің қылмыстылығын жоятын немесе жазаны жеңілдететін қылмыстық заңдармен қатар, "қылмыс жасаған адамның жағдайын басқаша түрде жақсартатын" заңдардың да кері күші бар екендігі болып табылады. белгілі бір қылмыстар үшін жазаларды қарастыратын, сонымен қатар Қылмыстық кодекстің жалпы бөлігінің нормалары, ескіру, соттылық және т. б. сияқты жалпы ережелерді анықтайды.
Қылмыс жасаған адамның жағдайын басқаша түрде жақсартуға болады, мысалы, жазаны орындау режимін, белсенді өкінуге байланысты қылмыстық жауапкершіліктен босату шарттарын өзгерту, жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату, жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру және т. б.
Қылмыс жасалғаннан кейін және адамды жауапқа тартқанға дейін заң бірнеше рет өзгерген жағдайларда қылмыстық заңның кері күші туралы мәселені шешу белгілі бір күрделілікті білдіреді. "Аралық" заңды қолдану туралы мәселе осы заң қылмыс жасау кезінде қолданылған заңмен және адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту немесе үкім шығару кезінде қолданылатын заңмен салыстырғанда жұмсақ болған жағдайларда туындайды.
Менің ойымша, егер қылмыс жасау мен үкім шығару арасында қылмыстық заң бірнеше рет өзгертілген болса, кінәлі үшін ең қолайлы заң, оның ішінде "аралық" заң қолданылады. Әйтпесе, кінәліні жазалау қылмыстың сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесіне, оны жасау мән-жайларына және кінәлінің жеке басына ғана емес, адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту уақытына да байланысты болар еді.
Сол сияқты, ГФР Қылмыстық кодексінде "аралық" Заңның қолданылуы туралы мәселе шешілді. ГФР - дағы уақыт бойынша қылмыстық заңның қолданылуы: а) nullum crimen sine lege принципін белгілейтін ҚК-нің а 1, оның уақытпен байланысын ерекше атап көрсете отырып (заң қабылдау); б) простран 2" уақыт бойынша әрекет", ол ұзақ мәтінде қылмыстық заңның нақты әрекетін уақыт бойынша анықтайды,яғни. жағдайлар, заң мен шарттар қашан және қай жерде жарамды деп саналады; в) $ 8, бұл әрекеттің орындалу уақыты.
Бұл ретте 1 $ 2 жалпы түрде жаза мен оның қосымша салдары іс-әрекет жасау кезінде қолданылатын заңмен анықталатынын белгілейді. Әрі қарай, 2-4-бөлімде қылмыстық заңның уақыт бойынша қолданылу ережелері егжей-тегжейлі берілген. Мәселен, 2 - бөлім бойынша, егер іс-әрекет жасау кезінде жаза қаупі өзгертілсе, онда іс-әрекет аяқталған кезде қолданылатын заң қолданылады, 3-бөлім бойынша-егер іс-әрекет аяқталған кезде қолданыста болған заң сот шешімі қабылданған сәтке дейін өзгертілсе, онда неғұрлым жұмсақ заң қолданылады.
Заң әдебиеттеріндегі "аралық" Заңның қолданылу мәселесі бойынша қарама-қарсы көзқарастар айтылды. Сонымен, Н. Д.Дурманов, Я. М. Брайнин, А. и. Бойцов, а. м. Медведев, А. Е. Якубов "аралық" заңды қолданудың пайдасына сөйледі, А. А. Тилле қарсы болды.
Қылмыстық заңның кері күші туралы ҚК ережелерінде қылмыстық саясат пен қылмыстық құқықтың гуманизм принципі көрініс табады.
Осы мәселені қарау қорытындысында мынаны атап өткім келеді: революцияға дейінгі ресейлік ғалымдар қылмыстық заңдардың кері күші туралы қарама-қарсы көзқарастарды білдірді. В. Спасович, А. Кистяковский, П.Калмыков және басқалар жұмсақ заңдардың кері күші бар деп есептеді. Н. Таганцев, Н. Сергеевский және басқалар бұл ұстаныммен бөліспеді, олар жаңа қылмыстық заң шығарылғанға дейін қылмыстық деп танылған барлық әрекеттерге қолданылады деп сенді.
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
