6-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасының міндеттері
1. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманың міндеті адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, денсаулығын, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын, қоршаған ортаны, қоғамдық имандылықты, меншікті, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, мемлекеттік билік пен мемлекеттік басқаруды жүзеге асырудың белгіленген тәртібін, ұйымдардың әкімшілік құқық бұзушылықтардан заңмен қорғалатын құқықтары мен мүдделерін қорғау, сондай-ақ олардың істері.
2. Осы міндетті жүзеге асыру үшін әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнама әкімшілік жауаптылықтың негіздері мен қағидаттарын белгілейді, қандай іс-әрекеттер әкімшілік құқық бұзушылық болып табылатынын және оларды жасағаны үшін салынатын жаза түрлерін, сондай-ақ қандай әкімшілік жаза, қандай Мемлекеттік орган (лауазымды адам) және қандай тәртіппен әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамға қолданылуы мүмкін екенін айқындайды.
Түсініктеме берілген бап Қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларында бекітілген қағидаттарды негізге ала отырып, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманың міндеттері айқындалатын екі бөлімнен тұрады.
Түсініктеме берілген мақаланың 1-бөлігі өзіне екі негізгі міндет қояды: күзет және ескерту.
Қорғау міндеті ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінде көзделген қоғамдық қатынастарды әкімшілік-құқықтық қорғау белгілері бойынша тұжырымдалған.
Алдын алу міндеті әкімшілік құқық бұзушылықтардың одан әрі жасалуын болдырмау және әкімшілік құқық бұзушылықтың жасалуына ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау болып табылады.
Мысалы, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша шешімдер қабылдау процесінде ӘҚБтК-нің 826-бабының негізінде ішкі істер органдарының (полицияның) лауазымды адамдары әкімшілік құқық бұзушылықтар жасаудың себептері мен шарттары туралы ұсыныс жасауға құқығым бар. Егер құқық бұзушылық субъектісі дәлелсіз себептермен ұсынуды елемейтін болса, онда оларға қатысты ӘҚБтК-нің 804-бабының негізінде ӘҚБтК-нің лауазымды адамдары осы бапта көзделген әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғауға тиіс. 479 ӘҚБтК"құқық бұзушылық жасауға ықпал еткен себептер мен жағдайларды жою бойынша қабылданған шаралар туралы хабарламау".
Әкімшілік-құқықтық қорғау объектілері ретінде ӘҚБтК адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, халықтың денсаулығын, санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын, қоршаған ортаны, қоғамдық имандылықты, меншікті, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, мемлекеттік билік пен мемлекеттік басқаруды жүзеге асырудың белгіленген тәртібін, ұйымдардың заңмен қорғалатын құқықтары мен мүдделерін көрсетеді.
Адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті қорғау міндеттерін жүзеге асыру үшін және басқа да баптың 1-бөлімінде көрсетілген. 6 ӘҚБтК әкімшілік құқық бұзушылықтардан, сондай-ақ олардың жасалуының алдын алудан әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы заңнама әкімшілік жауаптылықтың негіздері мен қағидаттарын белгілейді, оларды бұзу сипаты мен маңыздылығына қарай іс бойынша жүргізілген іс жүргізуді жарамсыз деп тануға, осындай іс жүргізу барысында шығарылған шешімдердің күшін жоюға не бұл ретте жиналған дәлелдемелер күші жоқ материалдарды тануға әкеп соғады.
ҚР Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 22 желтоқсандағы №12 нормативтік қаулысының 2-тармағында "ӘҚБтК-нің іс жүргізу ережелерінде олқылықтар болған кезде соттар сот төрелігі қағидаттары туралы және адам мен азаматтың құқықтары туралы конституциялық нормаларды, әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнама қағидаттарын басшылыққа алуы тиіс"делінген.
Қарастырылып отырған баптың 1-бөлігінің мазмұнына сүйене отырып, келесі міндеттер негізді түрде тұжырымдалған:
1) адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау. Республика Конституциясының 12-бабына сәйкес " Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адамның құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі. Адамның құқықтары мен бостандықтары әркімге туғаннан тиесілі, абсолютті және бөлінбейтін деп танылады, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуын айқындайды";
2) азаматтардың денсаулығын, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қорғау. Республика Конституциясының 29-бабының 1-бөлімінде "Қазақстан Республикасының азаматтарының денсаулығын қорғауға құқығы бар"делінген;
3) қоршаған ортаны қорғау. Республика Конституциясының 31-бабының 1 және 2-бөлімдерінің негізінде " мемлекет адам өмірі мен денсаулығына қолайлы қоршаған ортаны қорғауды мақсат етеді. Шенеуніктердің адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін фактілер мен мән-жайларды жасыруы заңға сәйкес жауапкершілікке әкеп соғады";
4) қоғамдық адамгершілікті қорғау. Республика Конституциясының 12-бабының 5-бөлігі " адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауы, конституциялық құрылысқа және қоғамдық имандылыққа қол сұғылмауы тиіс "деп көздейді;
5) меншікті қорғау. Республика Конституциясының 26-бабының 1 және 2-бөліктерінің негізінде " Қазақстан Республикасының азаматтарының заңды түрде сатып алынған кез келген мүлкі жеке меншікте болуы мүмкін. Меншік, оның ішінде мұрагерлік құқығы заңмен кепілдендірілген";
6) қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті қорғау. "Қазақстан Республикасының Ішкі істер органдары туралы" 2014 жылғы 23 сәуірдегі ҚР Заңының 1-бабы негізінде бұл міндет ПОЛИЦИЯ үшін негізгі міндет болып табылады;
7) мемлекеттік билік пен мемлекеттік басқаруды жүзеге асырудың белгіленген тәртібін қорғау. Конституцияның 3-бабының 4-бөлігінде "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік біртұтас, Конституция мен заңдар негізінде оны заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлу және тежеу мен тепе-теңдік жүйесін пайдалана отырып өзара іс-қимыл жасау қағидатына сәйкес жүзеге асырылады"делінген;
8) ұйымдардың заңмен қорғалатын құқықтары мен мүдделерін қорғау. Ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің көлемі заңды тұлғаның түріне байланысты және 1994 жылғы 27 желтоқсандағы АК (Жалпы бөлім) екінші параграфымен регламенттелген;
9) әкімшілік құқық бұзушылықтардың алдын алу. ӘҚБтК-нің 40-бабының 2-бөлігіне сәйкес "әкімшілік жаза құқық бұзушылық жасаған адамды заңнама талаптарын сақтау және құқықтық тәртіпті құрметтеу рухында тәрбиелеу, сондай-ақ құқық бұзушының өзі де, басқа да адамдар да жаңа құқық бұзушылықтар жасауының алдын алу мақсатында қолданылады".
Түсіндірілетін баптың 2-бөлігі түсіндірілетін баптың 1-бөлімінде көрсетілген міндеттерді іске асыру үшін қажетті әкімшілік заңнаманың мазмұнын айқындайды. Зерттелетін норманың негізгі сипаттамаларын анықтау үшін келесі сұрақтарға жауап беру керек:
1) әкімшілік жауапкершіліктің құқықтық негізі қандай?
2) құқық бұзушыны әкімшілік жауапкершілікке тарту кезінде қандай қағидаттар сақталуы тиіс?
3) қандай әрекеттер әкімшілік құқық бұзушылық болып табылады?
4) Әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін қандай жаза түрлері қолданылуы тиіс?
5) Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамға қандай әкімшілік жаза қолданылуы мүмкін?
6) Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамға қандай Мемлекеттік орган (лауазымды адам) жаза қолдануы мүмкін?
7) Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамға қандай тәртіппен жаза қолданылуы мүмкін?
1. Жауапкершіліктің негіздері-бұл заңнамада жауапкершіліктің болуы мүмкін (қажет) және олардың болмауы оны жоққа шығаратын жағдайлар. "Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің жалпы бөлігінің нормаларын соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы" ҚР Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 22 желтоқсандағы №12 нормативтік қаулысының 1-тармағымен әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманың көлемі (құрамы) түсіндірілді. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнама Қазақстан Республикасының Конституциясына, халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормаларына негізделетін Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінен тұрады. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелері Республика Конституциясының 4-бабының 1-тармағына сәйкес оның қолданыстағы құқығының құрамдас бөлігі болып табылады. Істі қарау кезінде соттар мен соған уәкілеттік берілген лауазымды адамдар, егер Қазақстан Республикасы үшін міндеттілігіне келісу туралы шешім ратификациялау немесе қосылу арқылы қабылданған халықаралық шартта өзгеше ережелер белгіленсе, Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасының нормаларын қолдануға құқылы емес. Мұндай жағдайларда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Елдің егемендігі туралы Конституцияның ережелерін бұзатын, Конституцияда белгіленген мемлекеттің біртұтастығы мен аумақтық тұтастығын, Республиканы басқару нысандарын өзгертуге жол бермейтін, сондай-ақ адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қысым жасайтын халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының шешімдері Қазақстан үшін міндетті деп таныла алмайды.
2. Әкімшілік жауапкершілік қағидаттары ӘҚБтК-нің 8-24-баптарында келтірілген.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнама қағидаттарының маңыздылығы олардың бұзылуы, оның сипаты мен маңыздылығына байланысты, іс бойынша жүргізілген іс жүргізуді жарамсыз деп тануға, осындай іс жүргізу барысында шығарылған шешімдердің күшін жоюға не бұл ретте жиналған дәлелдемелер күші жоқ материалдарды тануға әкеп соғады (ӘҚБтК 7-бабы).
3. Кодексте әкімшілік жауапкершілік көзделген жеке тұлғаның құқыққа қарсы, кінәлі (қасақана немесе абайсызда) әрекеті не әрекетсіздігі немесе заңды тұлғаның құқыққа қарсы әрекеті не әрекетсіздігі әкімшілік құқық бұзушылық деп танылады (ӘҚБтК 25-бабы).
4. Әкімшілік жазалардың түсінігі мен құқықтық сипаттамалары ӘҚБтК-нің 43-51-баптарында баяндалған.
5. Әкімшілік жаза әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін заңмен уәкілеттік берілген сот, органдар (лауазымды адамдар) қолданатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы болып табылады және ӘҚБтК-де көзделген осындай құқық бұзушылық жасаған адамның құқықтары мен бостандықтарынан айыру немесе шектеу болып табылады. ӘҚБтК-нің 42-бабы негізінде әкімшілік жазалар негізгі және қосымша ретінде жинақталған.
Әкімшілік жазаның түрі мен мөлшері ӘҚБтК-нің Ерекше бөлігінің баптарының санкцияларында көзделген. Әкімшілік жазаларды қолдану ерекшеліктері құқық бұзушылар әкімшілік жауапкершіліктің арнайы субъектілері болып табылатын немесе әкімшілік жауаптылықтан артықшылықтары және (немесе) иммунитеті бар ӘҚБтК-нің жалпы және рәсімдік бөліктерінің нормаларында көзделген. Мысалы, ӘҚБтК-нің 66-бабында кәмелетке толмағандарға әкімшілік жазаларды қолдану ерекшеліктері қарастырылған.
6. Соттың және лауазымды адамдардың әкімшілік жаза қолдану жөніндегі юрисдикциялық өкілеттіктері ӘҚБтК-нің 36-тарауында айқындалған, ол осы адамдардың құзыретін, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға ведомстволық бағыныстылығы мен соттылығын нақты бөледі. Қазіргі уақытта 57 уәкілетті органға әкімшілік құқық бұзушылық туралы істердің ведомстволық бағыныстылығына қарай әкімшілік жаза қолдануға өкілеттік берілген.
7. Әкімшілік жаза қолдану тәртібін "уәкілетті органдардың (лауазымды адамдардың) әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауы" 43-тарауы және "әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді соттардың қарауы, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша қаулыларға, айыппұл төлеу қажеттігі туралы нұсқамаларға, шағым, наразылық бойынша жоғары тұрған органның (лауазымды адамның) қаулыларына сотта шағымдану, наразылық білдіру" ӘҚБтК 44-1-тарауы регламенттеген".
Әкімшілік құқық бұзушылық сертификатталған арнайы бақылау-өлшеу техникалық құралының немесе автоматты режимде жұмыс істейтін аспаптың көмегімен анықталған кезде әкімшілік құқық бұзушылық туралы қаулының орнына құқық бұзушыға айыппұл төлеу қажеттігі туралы нұсқама жіберіледі (ӘҚБтК 822-1-бабы).
Аталған тәртіпке балама әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қысқартылған тәртіппен (іс жүргізу) қарау болып табылады, оның тетігі ӘҚБтК-нің 42-тарауында көзделген.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:
Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);
Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;
Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);
Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;
Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;
Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;
Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);
Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);
Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;
Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;
Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;
Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;
Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);
Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;
Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.
Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).
Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
