8-бапқа түсініктеме Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК қылмыс жасаған адамдарды ұстап беру

     1. Басқа мемлекеттің аумағында қылмыс жасаған Қазақстан Республикасының азаматтары, егер халықаралық шартта өзгеше белгіленбесе, осы мемлекетке беруге жатпайды.      

2. Қазақстан Республикасынан тыс жерде қылмыс жасаған және Қазақстан Республикасының аумағында жүрген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасының халықаралық шартына сәйкес қылмыстық жауапкершілікке тарту немесе жазасын өтеу үшін шет мемлекетке берілуі мүмкін.      

ҚК-нің 8-бабында қылмыс жасаған адамдарды ұстап берудің халықаралық принципі көрініс тапты. Қылмыс жасаған адамдарды ұстап беру-бұл халықаралық шарттарға және Ұлттық қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасына сәйкес жүзеге асырылатын сот талқылауы немесе шығарылған үкімді орындау үшін оны басқа мемлекетке беру.       Экстрадициялау (экстрадициялау) қандай да бір құқық бұзушылық емес, қылмыс жасалған жағдайда ғана мүмкін болады.       1-тармаққа сәйкес. 11 "Егер Республиканың халықаралық шарттарында өзгеше белгіленбесе, ҚР азаматын шет мемлекетке беруге болмайды". Бұл ереже қылмыстық заңда да бекітілді. Осылайша, ҚК 8-бабының 1-бөлімінде: "егер халықаралық шарттарда өзгеше белгіленбесе, басқа мемлекеттің аумағында қылмыс жасаған ҚР азаматтары бұл мемлекетке берілуге жатпайды"делінген. Оны көптеген заманауи мемлекеттер бөліседі.      

ҚК 8-бабының 2-бөлігіне сәйкес"ҚР шегінен тыс жерде қылмыс жасаған және ҚР аумағында жүрген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес қылмыстық жауапкершілікке тарту немесе жазасын өтеу үшін шет мемлекетке берілуі мүмкін".      

Аумағында қылмыс жасаған адам болған мемлекет өз қалауы бойынша әрекет етеді: не талап етілетін адамды береді, не оны өз заңдары бойынша жазалайды.      

Ұстап беру туралы мәселе бір елде немесе сол елдің мүдделеріне қарсы қылмыс жасаған не жазасын өтеуге міндетті адам басқа елде болған жағдайларда туындайды. Халықаралық практикаға сәйкес ұстап беру туралы талап мынадай шарттардың бірі болған кезде қойылады:      

1) қылмыс оның аумағында жасалған;      

2) қылмыс осы мемлекеттің мүдделеріне қарсы бағытталған;      

3) қылмыс жасаған адам осы мемлекеттің азаматы болып табылады;      

4) адамға қатысты үкімді орындау қажет.      

Қылмыстық кодекстің 8-бабының 2-бөлігінде көзделген қылмыс жасаған адамдарды (шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдарды) ұстап беру туралы қылмыстық-құқықтық норма ҚК 7-бабының 4-бөлімінде бекітілген әмбебап және нақты сияқты кеңістіктегі қылмыстық заңның әрекет ету қағидаттары туралы нормалармен бәсекелеседі. Бәсекелестік ҚР көрсетілген қағидаттарына сәйкес тиісті шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдарды қылмыстық жауапкершілікке тартуға және оларды қазақстандық қылмыстық заңнама бойынша қылмыстық жазаға тартуға құқылы.  Сонымен қатар, көрсетілген нормаға сәйкес. ҚК-нің 8-бабы 2-бабы, ҚР ұстап беру туралы мүдделі мемлекеттің талабы бойынша шетелдік азаматты немесе азаматтығы жоқ адамды дәл осы жағдайда мүдделі мемлекеттің өзі осы адамдарға және олар жасаған қылмыстарға қатысты қылмыстық юрисдикцияны жүзеге асыруы үшін бере алады. Демек, осы қылмыстық-құқықтық нормалардың мазмұнын салыстыру (ҚК 7 және 8-баптары) осы нормалар арасындағы бәсекелестік жалпы және арнайы нормалар арасындағы бәсекелестіктің бір түрі деген қорытындыға әкеледі. Менің ойымша, беру туралы норма (ҚК 8-бабының 2-бөлігі) сағатына бекітілген нормаға қатысты арнайы норма болып табылады. ҚК-нің 4-бабы 7-бабы. Бәсекелестік кезінде жалпы және арнайы нормалар арнайы нормалардың пайдасына шешіледі. Біздің ұсынысымыздың пайдасына ұстап беру туралы мәселенің халықаралық құқық нормаларында (халықаралық қылмыстарға қарсы күрес туралы конвенцияларда және ұстап беру туралы конвенцияларда ) оң шешілетіндігі және ҚК-нің 8-бабына сілтеме жасай отырып расталатындығы да айтылады. ҚР Конституциясының 4-бабының 3-тармағына сәйкес Республика ратификациялаған халықаралық шарттар оның заңдарынан басым болады және халықаралық шарттан оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайларды қоспағанда, тікелей қолданылады. Бұл мәселенің басқа шешімі ақылға қайшы келеді.      

Шығару институты саяси баспана институтымен бәсекелеседі. Бұл бәсекелестік саяси баспана құқығының пайдасына шешіледі.      

Қылмыс жасаған адамдарды ұстап беру туралы халықаралық шарттар көпжақты немесе екіжақты сипатта болуы мүмкін. ҚР үшін алғашқылардың қатарында 1957 жылғы Еуропа Кеңесінің құқық бұзушыларды беру туралы Еуропалық конвенция (және оған 1975-1978 жылдардағы екі қосымша хаттама), 2002 жылғы 7 қазандағы Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек және құқықтық қатынастар туралы Конвенция бірінші кезектегі маңызға ие. ҚР қатысушысы болып табылатын жекелеген қылмыстармен күресу үшін мемлекеттер арасында жасалатын бірқатар көпжақты конвенциялар (мысалы, 1979 жылғы кепілге алуға қарсы күрес туралы халықаралық конвенция).      

Еуропалық конвенция оларды жасаған адамды ұстап беру үшін негіз бола алатын құқық бұзушылықтардың санаттары (түрлері) туралы мәселені егжей-тегжейлі реттейді. Оған сәйкес ұстап беру Сұрау салушы да, Сұрау салынатын мемлекеттің де заңдарына сәйкес кемінде бір жыл мерзімге бас бостандығынан айырумен немесе неғұрлым ауыр жазамен жазаланатын құқық бұзушылықтарға қатысты жүзеге асырылады. Алайда, егер ұстап беру туралы өтініш түрмеге қамау туралы үкімді немесе осындай құқық бұзушыға қатысты шығарылған басқа да бас бостандығынан айыру шарасын орындау мақсатында іздеуде жүрген адамға қатысты болса, ұстап беруге осы жаза аяқталғанға дейін кемінде төрт ай қалған жағдайда ғана рұқсат етіледі.       Конвенцияда құқық бұзушылықтардың кейбір басқа санаттарын жасаған құқық бұзушыларды беруге шектеулер көзделеді (ішкі заңнамаға сәйкес санкцияның түрі мен мөлшеріне байланысты емес). Бұл, ең алдымен, саяси құқық бұзушылықтарға қатысты. Конвенция саласынан әскери құқық бұзушылықтар да алынып тасталады. Конвенцияда ұстап берілетін адамға қатысты қылмыс жасалған жердің ерекшеліктеріне, ұзақ мерзімге және өлім жазасы түріндегі ықтимал жазаға байланысты ұстап беру туралы басқа да шектеулер тіркелген.      

Конвенция ұстап беру туралы сұрау салуға қойылатын талаптарды, осы сұрау салуды жіберу және ілеспе құжаттарды және ықтимал қосымша ақпаратты ұсыну тәртібін, Уағдаласушы Тараптардың аумағы арқылы берілетін адамның транзитін жүзеге асыру тәртібін жеткілікті түрде регламенттейді, сондай-ақ ол жасаған құқық бұзушылыққа қатысты алдын ала тергеу мен сот талқылауына қатысты (оның ішінде осы сұрау салу туралы мәселені шешуді қоса алғанда) ұстап берілетін адамның құқықтарына бірқатар процестік кепілдіктерді көздейді. аталған адамды ұстау және қамауға алу).       Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің адамдарына қатысты қылмыс жасаған адамдарды ұстап беру және қылмыстық қудалауды жүзеге асыру 2002 жылғы 7 қазанда қабылданған Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек және құқықтық қатынастар туралы Кишинев Конвенциясымен реттеледі. немесе үкімді орындау үшін.       Қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін беру Сұрау салушы және Сұрау салынатын Тараптың ішкі заңнамасы бойынша қылмыстық жазаланатын және жасағаны үшін кемінде бір жыл немесе одан да қатаң мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделетін әрекеттер үшін жүргізіледі.      

Үкімді орындау үшін беру Сұрау салушы және Сұрау салынатын Тараптардың ішкі заңнамасына сәйкес қылмыстық жазаланатын және оларды жасағаны үшін ұстап берілуі сұрау салынатын адам кемінде алты ай мерзімге бас бостандығынан айыруға немесе неғұрлым қатаң жазаға сотталған әрекеттер үшін жүргізіледі.       Жасағаны үшін ұстап беру сұралып отырған іс-әрекет қылмыстық жазаланады ма деген мәселені шешкен кезде қылмыстың жекелеген белгілерін сипаттауда және қолданылатын терминологияда айырмашылықтың маңызы болмайды.      

Егер ұстап беру туралы сұрау салулар бірнеше Уағдаласушы Тараптардан келіп түссе, онда Сұрау салынатын Уағдаласушы Тарап осы сұрау салулардың қайсысы қанағаттандырылуға тиіс екенін дербес шешеді (Конвенцияның 79-бабы). Кишинев Конвенциясының 89-бабында қандай жағдайларда беру жүргізілмейтіні айтылған.      

1. Егер беру жүргізілмесе:      

а) ұстап беру сұратылып отырған адам Сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптың азаматы болып табылады; б) ұстап беру туралы сұрау салу алынған сәтте сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптың заңнамасына сәйкес қылмыстық қудалау қозғалмайды немесе үкім ескіру мерзімінің өтуі салдарынан не өзге заңды негіз бойынша орындалмайды;      

в) ұстап беру сұратылып отырған адамға қатысты Сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптың аумағында сол қылмыс үшін заңды күшіне енген үкім немесе қылмыстық іс қозғаудан бас тарту не іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы қаулы шығарылған;      

г) ұстап беру сұратылатын іс-әрекет Сұрау салушы немесе Сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптың заңнамасына сәйкес тек жеке айыптау тәртібімен (жәбірленушінің өтініші бойынша)қудаланады;      

д) ұстап беру Сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптың егемендігіне, қауіпсіздігіне нұқсан келтіруі мүмкін;      

е) ұстап беру туралы мәселе адамды нәсіліне, жынысына, дініне, этникалық тегіне немесе саяси сеніміне қарай қудалаумен байланысты деп айтуға толық негіз бар;      

ж) ұстап беру сұратылатын іс-әрекет Сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптың заңнамасы бойынша әдеттегі қылмыстық құқыққа сәйкес қылмыс болып табылмайтын әскери қылмыстарға жатады;      

з) ұстап беру сұратылып отырған тұлға бұрын Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптан үшінші тұлғаларға мемлекеттерге берілген және осы мемлекеттің ұстап беруге келісімі алынбаған;      

и) ұстап берілуі сұрау салынатын адамға сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптың аумағында пана берілген; к) сұрау салушы және Сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптар қатысушылары болып табылатын халықаралық шартта көзделген өзге де негіздер бар.      

2. Егер ұстап беру сұратылып отырған іс-әрекет Сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптың аумағында жасалса, ұстап беруден бас тартылуы мүмкін.      

3. Ұстап беруден бас тартылған жағдайда Сұрау салушы Уағдаласушы Тарап бұл туралы шешім қабылданған кезден бастап 10 күн ішінде бас тартудың негіздері туралы хабардар етілуге тиіс.      

Сұрау салынатын адамды ұстап беруден бас тартылған жағдайда Сұрау салынатын Уағдаласушы Тараптың құзыретті әділет мекемесі ұстап беруден бас тартылған адамға қатысты қылмыстық қудалау туралы мәселені Уағдаласушы Тараптың заңнамасына сәйкес шешеді.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктеме           

 БОРЧАШВИЛИ И. Ш.                          

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы