8-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің заңдылығы
1. Әкімшілік құқық бұзушылықтар, әкімшілік жазалау шаралары, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шаралары және әкімшілік-құқықтық ықпал ету шаралары тек осы Кодексте айқындалады. Осы Кодексте белгіленген негіздер мен тәртіптен басқа ешкім әкімшілік жазаға, әкімшілік-құқықтық ықпал ету шараларына немесе әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шараларына тартыла алмайды.
2. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті сот, органдар (лауазымды адамдар) әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу кезінде Қазақстан Республикасы Конституциясының, осы Кодекстің, осы Кодекстің 1-бабында көрсетілген өзге де нормативтік құқықтық актілердің талаптарын дәл сақтауға міндетті. Қазақстан Республикасының Конституциясы жоғары заңдық күшке ие және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында тікелей қолданылады. Заңда және Қазақстан Республикасының Конституциясында белгіленген қағидалар арасында қайшылық болған жағдайда Конституцияның ережелері қолданылады.
3. Соттардың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарына қысым жасайтын заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқығы жоқ. Егер сот қолдануға жататын заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына қысым жасайды деп тапса, ол іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға және осы актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Қазақстан Республикасының Конституциялық кеңесіне жүгінуге міндетті. Сот Конституциялық Кеңестің шешімін алғаннан кейін іс бойынша іс жүргізу қайта басталады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті соттар мен органдардың (лауазымды адамдардың) заңға немесе конституциялық емес деп танылған өзге де нормативтік құқықтық актіге негізделген шешімдері орындалуға жатпайды.
4. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілеттік берілген соттың, органдардың (лауазымды адамдардың) әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу кезінде заңды бұзуына жол берілмейді және заңда белгіленген жауаптылыққа, қабылданған актілерді жарамсыз деп тануға және олардың күшін жоюға әкеп соғады.
Түсініктеме берілген мақаланың 1-бөлігі ӘҚБтК-нің 1-бабымен бірге қарастырылуы керек. Конституцияның 83-бабына сәйкес прокуратура Заңда белгіленген шектерде және нысандарда Қазақстан Республикасының аумағында заңдылықтың сақталуын жоғары қадағалауды жүзеге асырады. Мәселен, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сот актілерінің заңдылығының сақталуын қадағалау ҚР Бас Прокурорының 2018 жылғы 2 мамырдағы № 60 бұйрығы негізінде жүзеге асырылады.
Әкімшілік-процестік қызметтің барлық кезеңдерін жүзеге асыру кезінде заңдылықты бақылау Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексін қолдану жөніндегі ведомстволық нұсқаулықтармен айқындалады. Мысалы, "Қазақстан Республикасының Ішкі істер органдарында әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді жүргізу жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы" ҚР Ішкі істер министрінің 2013 жылғы 13 желтоқсандағы №713 бұйрығының 8 және 9-тармақшаларында заңдылықты бақылау тетігі көзделген.
Осыған ұқсас нұсқаулықтар мен ережелерді ӘҚБтК-ге әкімшілік-процестік қызметті жүзеге асыруға юрисдикциялық өкілеттік берілген көптеген уәкілетті органдар бекітеді.
ӘҚБтК-нің 1 және 736-баптарының мазмұнынан әкімшілік құқық бұзушылықтар, сондай-ақ Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу тәртібі тек түсініктеме берілген Кодексте белгіленуі мүмкін екендігі туындайды.
Осыған байланысты түсініктеме берілген баптың 1-бөлігінің ережесі маңызды практикалық мәнге ие, ол Әкімшілік құқық бұзушылықтар ӘҚБтК-де көзделген азаптаулар ғана деп есептелуі мүмкін екенін анық көрсетеді. Әкімшілік жазалау шаралары, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шаралары және әкімшілік-құқықтық ықпал ету шаралары ӘҚБтК белгілеген негіздер мен тәртіппен ғана айқындалады және қолданылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық міндетті элементтерді қамтуы керек, онсыз әрекетті (әрекетсіздікті) құқық емес, адамгершілік саласындағы қол сұғушылықтардың бірі ретінде қарастыруға болады. Бұл элементтер әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамын құрайды.
А. Б. Агаповтың пікірінше, " әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы теріс қылықтың қоғамдық қауіптілігін сипаттайтын элементтердің жиынтығы болып табылады, оларға мыналар жатады: азаптау мазмұны (объективті жағы), қатысушылардың психоэмоционалды мәртебесі (субъективті жағы және құрамның субъектісі), сондай-ақ құқыққа қарсы қол сұғушылық объектісі. Олардың кез-келгенінің болмауы жалпы құқық бұзушылық құрамының болуын да, тиісінше мемлекеттік санкцияларды қолдануды да жоққа шығарады".
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шараларын қолданудың құқықтық негіздері мен тізбесі ӘҚБтК-нің 40-тарауында көзделген.
Қамтамасыз ету шараларын қолдану кезінде заңдылықты сақтау ерекшеліктері "әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шараларын қолдану туралы"ҚР Жоғарғы Сотының 2012 жылғы 9 сәуірдегі № 1 нормативтік қаулысымен түсіндірілді. Қамтамасыз ету шараларын қолдану заңды болуы керек, парасаттылық, қажеттілік және жеткіліктілік өлшемдеріне сәйкес келуі керек. ӘҚБтК-нің 785-бабында көрсетілген қамтамасыз ету шараларының әрқайсысы, егер бұл қажеттіліктен туындаса, жеке немесе басқа шаралармен бір мезгілде қолданылуы мүмкін.
Әкімшілік-құқықтық ықпал ету шараларын ӘҚБтК-нің 52-бабында көзделгендер ғана қолдануға болады. Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамға осы адамның жаңа құқық бұзушылықтар жасауының алдын алу мақсатында әкімшілік жаза қолданумен қатар, оның орнына әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамды татуласуға байланысты әкімшілік жауаптылықтан босату кезінде әкімшілік-құқықтық ықпал ету шаралары қолданылуы мүмкін.
Қаралатын баптың 2-бөлігі соттан және лауазымды адамдардан ӘҚБтК-нің 1-бабында көрсетілген Конституцияның және өзге де нормативтік актілердің талаптарын сақтауды талап етеді, атап айтқанда:
1) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелері;
2) Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің нормативтік қаулыларын;
3) ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары.
Сонымен қатар, Конституцияның Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында жоғары заңды күші және тікелей қолданысы бар. Заң мен Конституцияда белгіленген ережелер арасында қайшылық болған жағдайда Конституцияның ережелері қолданылады.
Әлем елдерінің барлық конституцияларында Конституция мемлекеттің негізгі заңы немесе жоғары заңды күші бар екендігі нақты көрсетілмеген. Бұл, мысалы, Жапония Конституциясының 98-бабында айтылған: "бұл Конституция елдің жоғарғы заңы болып табылады және оның ережелеріне тұтастай немесе оның бір бөлігіне қайшы келетін ешқандай заңдар, жарлықтар, сценарийлер немесе басқа мемлекеттік актілер заң шығарушы күшке ие емес".
Алайда, мазмұны жағынан қазақстандықтарға жақын тәсіл басым, оған сәйкес Конституцияның ескертпелер мен ескертпелерсіз жоғары заңдық күші бар. Конституцияның нормативтік құқықтық актілер иерархиясындағы орнын және оның халықаралық актілерден де басымдығын анықтауға мұндай көзқарас шет елдердің заңнамасында кең таралған болып табылады.
Зерттелетін баптың 3-бөлігі, егер қолдануға жататын заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына қысым жасаса, сот іс-әрекетінің тәртібін көздейді. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтары Қазақстан Республикасы Конституциясының 2-бөлімінде бекітілген.
"Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-тармағын және 12-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы" ҚР Конституциялық Кеңесінің 1996 жылғы 28 қазандағы №6/2 қаулысымен адам құқықтары мен бостандықтары ұғымдары түсіндірілді. Құқықтар мен бостандықтарды абсолютті деп тану олардың республика азаматтығына жататынына қарамастан, Қазақстан Республикасының аумағындағы әрбір адамға таралуын білдіреді. Адамның құқықтары мен бостандықтарының бөлінбеуі Конституцияда көзделген және оның негізінде қабылданған заңдардан басқа, адамды ешкім, оның ішінде мемлекет те белгіленген құқықтар мен бостандықтардан айыра алмайтынын білдіреді. Конституцияның 39-бабының 3-тармағында аталғандарды қоспағанда, адамның құқықтары мен бостандықтарын белгілейтін заңдарды мемлекеттің нақты әлеуметтік-экономикалық мүмкіндіктерін негізге ала отырып, заң шығарушы орган белгіленген тәртіппен өзгерте алады.
Конституцияның 78-бабына сәйкес соттардың Конституцияда бекітілген адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқығы жоқ. Егер сот қолдануға жататын заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп тапса, ол іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға және осы актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске жүгінуге міндетті.
"Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы ҚР Конституциялық заңының 39-бабы Конституциялық Кеңестің қорытынды шешімдерін қабылдаудың салдарын белгілейді. 2-бөлімде осы бапта "конституциялық емес деп танылған заңдар мен өзге де құқықтық актілер, оның ішінде Конституцияда бекітілген адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заң күші жойылады, қолдануға жатпайды және күші жойылады. Осындай заңға немесе өзге де құқықтық актіге негізделген соттар мен өзге де құқық қолдану органдарының шешімі орындалуға жатпайды".
4-бөлім Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті соттың және органдардың лауазымды адамдарының әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу кезінде заңды бұзғаны үшін жауаптылығын бекітеді. Бұл ретте Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша шығарылған заңсыз шешім жарамсыз деп танылады және қабылданған құқықтық актілердің күші жойылады.
Сот істерін, оның ішінде әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарау кезінде заңдылықты бұзғаны үшін судьяны жауапқа тартудың құқықтық негізі "Қазақстан Республикасы судьяларының сот жүйесі мен мәртебесі туралы"2000 жылғы 25 желтоқсандағы ҚР Конституциялық заңының 39-бабы болып табылады. Егер бұл ретте жоғары тұрған сот сатысының сот актісінде көрсетілген Заңның өрескел бұзылуына жол берілмесе, сот актісінің күшін жоюдың немесе өзгертудің өзі судьяның жауаптылығына әкеп соқпайды.
Судья әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша шешім шығарған кезде заңды өрескел бұзғаны үшін ол тәртіптік жауапкершілікке тартылады. Сот ісін қарау кезінде судьяның заңдылықты бұзуына байланысты тәртіптік теріс қылық анықталған күн заңдылықты бұзу фактісі анықталған жоғары тұрған сот сатысының сот актісі заңды күшіне енген күн болып есептеледі, ал мұндай теріс қылық жасалған күн заңсыз сот актісі шығарылған күн болып есептеледі.
Маңызды жағдай-сот жүйесі туралы Конституциялық Заңда және судьялардың мәртебесінде "өрескел бұзушылық" терминін қолдану Жергілікті болып табылады. Яғни, ол тек салалық заңнаманың мақсаттарына қызмет етеді. Әрбір нақты жағдайда, сот ісін жүргізу түріне байланысты қылмыстық іс жүргізу, азаматтық іс жүргізу кодексінде және ӘҚБтК-де қолданылатын анықтамаларға назар аудару қажет. Олар ҚІЖК-нің 436-бабында, АІЖК-нің 427-бабында, ӘҚБтК-нің 843-бабында бекітілген.
Лауазымды адамдар әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша шығарылған заңсыз шешімі үшін, егер олардың әрекеттерінде қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгілері болмаса, тәртіптік жауаптылыққа тартылады. Лауазымды адамдардың тәртіптік жауапкершілігінің негізі заңсыз шешімнің күшін жою туралы жоғары тұрған сатының қаулысы немесе соттың жеке қаулысы және т. б. болуы мүмкін.
ӘҚБтК 829-19-бабының 1-бөлігінің негізінде заңдылықты бұзу жағдайлары анықталған, сондай-ақ Әкімшілік құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайлар анықталған кезде сот жеке қаулы шығарады және тиісті ұйымға және лауазымды адамдарға оларды жою жөнінде шаралар қабылдау туралы ұсыныс енгізеді. Ұйымдардың басшылары мен басқа да лауазымды адамдар жеке қаулыны алған күннен бастап бір ай ішінде қарауға және қабылданған шаралар туралы жеке қаулы шығарған сотқа хабарлауға міндетті.
Сонымен қатар, істің мән-жайларына байланысты, қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгілері болған кезде лауазымды адам қылмыстық құқық бұзушылықтардың кең ауқымы бойынша қылмыстық жауаптылыққа тартылуы мүмкін. Олардың қатарына көрінеу әділетсіз үкім, шешім немесе өзге де сот актісін шығару (ҚК 418-бабы); Билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдалану (ҚК 362-бабы); лауазымды адамның өкілеттіктерін беру (ҚК 363-бабы) және т. б. ӘҚБтК-нің 100, 660-баптарында көзделген әкімшілік жауапкершілік те қатысуы мүмкін. др.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:
Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);
Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;
Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);
Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;
Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;
Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;
Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);
Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);
Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;
Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;
Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;
Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;
Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);
Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;
Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.
Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).
Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
