Келісу комиссиясы болмаған жағдайда істерді қарау
Еңбек кодексінде қызметкердің еңбек дауын шешу үшін келісім комиссиясына жүгіну міндеті көзделген. ТК-нің 159-бабының 2-тармағына сәйкес келісім комиссиясы ұйымда, оның филиалдары мен өкілдіктерінде жұмыс беруші мен қызметкерлердің өкілдерінің тең санынан тепе-тең негізде құрылатын тұрақты жұмыс істейтін орган болып табылады. ТК 23-бабы 2-тармағының 1) тармақшасына сәйкес жұмыс беруші Қазақстан Республикасы Еңбек заңнамасының, оның ішінде ТК 159-бабының талаптарын сақтауға міндетті. Демек, келісім комиссиясын құру және оның одан әрі жұмыс істеуін қамтамасыз ету міндеті жұмыс берушіге жүктеледі. "Кәсіптік одақтар туралы" ҚР Заңының 17-бабының 1) тармақшасына сәйкес кәсіподақтың міндеттеріне Қазақстан Республикасының заңнамасын, оның ішінде еңбек заңнамасын сақтау кіреді. Демек, келісім комиссиясын құрудан жалтарған немесе бас тартқан жағдайда және жұмысшылардың мүдделерін білдіретін келісім комиссиясының тараптарының бірі болып табылатын кәсіптік одақтар жауапкершіліктен босатылмайды. Сонымен қатар, Еңбек кодексінде жұмыс берушіні келісім комиссиясын құруға міндеттейтін нормалар жоқ. Осыған байланысты, іс жүзінде кәсіпорында болмауына байланысты келісім комиссиясы қызметкерлердің өтініштерін қарамаған кезде сотқа не істеу керектігі туралы сұрақтар туындайды. Мысал: Тараз қалалық сотының ұйғарымымен а.а. Жұмыс берушіге жұмысқа қайта орналасу, мәжбүрлі сабаққа келмеу уақыты үшін жалақыны өндіріп алу, моральдық зиянды өтеу туралы талап арызы АІЖК-нің 279-бабының 1) тармақшасының күші бойынша қараусыз қалдырылды. Талапкер жауапкерге келісім комиссиясында еңбек дауын қарау туралы өтінішпен жүгінді.
Алайда оларға ұйымда келісу комиссиясының болмауына байланысты өтінішті қарау мүмкін .стігі туралы жауап берілді. А. алынған жауап негізінде жоғарыда аталған талап-арызбен сотқа қайта жүгінді. Талапкердің сот шешімінде көрсетілгендей сот қорғауына құқығын іске асыру мақсатында А. - ның талап арызын сот іс жүргізуге қабылдады және ол бойынша шешім шығарды, бұл дұрыс емес. Сот осы дауды шешкен кезде ТК-нің 159-бабы 1-тармағының талабы назарға алынбады, оған сәйкес жеке еңбек дауларын келісу комиссиялары қарайды және тек реттелмеген мәселелер бойынша не келісу комиссиясының шешімін соттар орындамаған жағдайда ғана қарайды. Демек, Еңбек кодексінің 159 және 160-баптарының талаптарына сүйене отырып, келісім комиссиясы қызметкер немесе жұмыс беруші жеке еңбек дауы бойынша өтініш білдірген жағдайда өтінішті қарауға және ол бойынша шешім шығаруға мәжбүр болды, бұл Тараптың сотқа жүгінуіне одан әрі негіз болады. Өтініш қаралмаған жағдайда, қызметкер еңбек заңнамасының сақталуына мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ету міндетіне кіретін мемлекеттік еңбек инспекторына өтінішпен жүгінуге тиіс болды. ТК-нің 160-бабының 2-тармағына сәйкес жеке еңбек дауларын қарау бойынша жүгіну мерзімінің өтуі қаралып отырған еңбек дауы бойынша медиация туралы шарттың қолданылу кезеңінде, сондай-ақ келісім комиссиясы құрылғанға дейін болмаған жағдайда тоқтатыла тұрады. Осыған байланысты, келісім комиссиясын айналып өтіп, Тараптың тікелей сотқа жүгінуі мерзімінен бұрын, сондай-ақ еңбек заңнамасы нормаларының талаптарына қайшы келеді. ТК-нің 121-бабының 1-тармағына сәйкес жұмыс беруші қызметкерге алынбаған жалақысын және оған тиесілі өзге де төлемдерді өтеуге міндетті. Осыған байланысты, Еңбек кодексінің 121-бабына сәйкес, келісім комиссиясы қызметкердің өтінішін қарауды кешіктірген жағдайда, соңғысы кейіннен еңбек шартын заңсыз бұзу кезеңінде алынбаған жалақыны және оған тиесілі өзге де төлемдерді төлеу туралы мәселе қоюға құқылы. Еңбек шартын тоқтату немесе бұзу туралы бұйрыққа дауласу кезінде өтініш беруші келісім комиссиясына жүгінген кезде қызметкер болып табылмайтынын, бірақ дау еңбек құқықтық қатынастарынан туындайтынын ескерсек, мұндай жағдайларда еңбек кодексінің 121-бабында жұмыс берушінің қызметкерге оның жұмыс істеу мүмкіндігінен заңсыз айыру салдарынан келтірілген залал үшін материалдық жауапкершілігі көзделеді. Жұмыс беруші мен бұрынғы қызметкер арасында еңбек қатынастарының болмауына қарамастан, еңбек шартының 120-бабы 4-тармағының негізінде залал (зиян) келтірілгеннен кейін тоқтатылуы еңбек шартының тарапын басқа Тарапқа келтірілген залалды (зиянды) өтеу жөніндегі материалдық жауапкершіліктен босатуға әкеп соқпайды. Демек, келісім комиссиясының шешімі бойынша немесе одан әрі сотта еңбек шартын бұзудың заңсыздық фактісі анықталған жағдайда, жұмыс беруші қызметкерге өзі алмаған жалақыны және оған тиесілі өзге де төлемдерді өтеуге міндетті. Жұмыс беруші Еңбек кодексінің 121-бабы 1-тармағының ережелерін өз еркімен орындаудан бас тартқан жағдайда, өтініш беруші еңбек шартын заңсыз бұзған жағдайда, өзі алмаған жалақыны және өзге де тиесілі төлемдерді өтеу жөніндегі келісу комиссиясына қайта жүгінуге құқылы.
ТК-нің 159 және 160-баптарының нормаларының мазмұнынан келісу комиссиясы қызметкер жеке еңбек дауы бойынша өтінішпен жүгінген жағдайда, еңбек шарты тоқтатылған немесе бұзылған жағдайда өтінішті, оның ішінде бұрынғы қызметкерді де қарайды. Келісу комиссиясының шешімінсіз жұмыскерлердің талап арызын оның болмауының негізі бойынша қабылдау туралы, сондай-ақ қызметкердің сот қорғауына құқығын іске асыру мақсатында соттың қорытындылары қате, өйткені олар келісу комиссиясының институтын теңестіреді және еңбек дауларын қараудың заңда белгіленген тәртібін бұзады. Бұл жерде заңда жұмыс берушіге келісу комиссиясын міндетті түрде құруға тікелей нұсқаудың жоқтығын нақты белгіленген мерзімде жұмыс беруші құқық ретінде қабылдайтынын, бірақ міндет емес екенін атап өткім келеді. Осыған байланысты көптеген кәсіпорындарда мұндай комиссиялар құрылмайды және жұмысшылар талап-арыздарды қабылдайтын және қарайтын соттарға тікелей жүгінуге мәжбүр болады, бұл дұрыс емес. Осыған байланысты, келісу комиссиясының қызметін заңнамалық деңгейде реттеу қажеттілігі мақсатында ТК-ға, атап айтқанда, Жұмыс берушінің нақты мерзімдерді белгілей отырып, келісу комиссиясын құру міндетін көрсете отырып, ТК-нің 159-бабына өзгеріс енгізу, сондай-ақ келісу комиссиясының жұмысын қалыптастыру жөніндегі келісімді әзірлеу жөнінде ұсыныс енгізу жөн деп санаймыз.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
