Мақалаға түсініктеме7. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің азаматтық құқықтары мен міндеттерінің туындау негіздері  

Мақалада азаматтық құқықтар мен міндеттер туындайтын негіздер, яғни азаматтық құқықтық қатынастар пайда болады. Сол негіздер бойынша азаматтық құқықтық қатынастар өзгеруі немесе тоқтатылуы мүмкін. Құқықтық лексикадағы бұл негіздер әдетте заңды фактілер деп аталады.

Түсініктеме берілген мақала деп аталатын заңды фактілер тізімі толық емес. Азаматтық құқықтың негізгі қағидаттарының бірі құқықтық қатынастар субъектілерінің бостандығы болғандықтан ("заңмен тікелей тыйым салынғаннан басқасының бәріне рұқсат етіледі"), олар өздері үшін азаматтық құқықтар мен міндеттер құра алады, яғни. азаматтық қатынастарға түсу және түсініктеме бабы деп аталмаған, бірақ заңмен де тыйым салынбаған өз әрекеттерімен. Мысалы, демеушілік заңмен тікелей аталмайды, бірақ оларға тыйым салынбайды. Сондықтан демеушілік азаматтық құқықтар мен міндеттерді тудыруы мүмкін.

Түсіндірме мақалада келтірілген заңды фактілер, олардың құқықтық қатынастарға әсер ету механизміне байланысты, әдетте бірнеше топқа бөлінеді: қатысушылардың әрекеттері (оның ішінде болашақ), үшінші тұлғалардың әрекеттері, оқиғалар.

Қатысушылардың әрекеттері заңды немесе заңсыз болуы мүмкін. Заңды әрекеттер өзара құқықтық қатынастардың пайда болуына бағытталған. Бұл-мәмілелер (АК-нің 147-бабына түсініктемені қараңыз), оның ішінде шарттар. Түсіндірме мақалада заңда тікелей көзделген (мысалы, сатып алу-сату, қатарынан, тасымалдау және т.б.) және көзделмеген мәмілелер (шарттар) туралы айтылады.  

Заңды заңды фактілер заңды нәтижеге қол жеткізуге тікелей бағытталмаған, бірақ оны заңнамада белгіленген ережелерге байланысты тудыратын әрекеттер болуы мүмкін-мысалы, үй салу, кітап жазу, өнертабыс жасау.

Әдетте бұл Әкімшілік акт (мысалы, меншік иесінің бір мемлекеттік мекемеден екіншісіне мүлікті беруі). Осындай актілерге соттың құқық белгілейтін шешімдері жатады. Заңды фактілердің бұл түрінің ерекшелігі-ерікті әрекеттері азаматтық құқықтық қатынастарды тудыратын үшінші тұлғалардың өздері олардың қатысушылары болып табылмайды және болмайды.

Азаматтық құқықтық қатынастарды тудыратын әрекеттер заңсыз болуы мүмкін, яғни заңмен тікелей тыйым салынған. Бұл ретте, әдетте, іс-әрекеттер жасайтын субъектілер үшін қажет емес, соған қарамастан оларға басқа адамдарға келтірілген залалды түзету міндетін жүктейтін құқықтық қатынастар туындайды. Мысалы, біреудің мүлкіне зиян келтіру немесе оны заңсыз ұстау.

Түсініктеме берілген мақала заңды фактілерге, сайып келгенде, оқиғаларды, яғни қатысушылардың еркінен тыс туындайтын жағдайларды қамтиды. Мұнда, ең алдымен, табиғи-табиғи фактілерді атаған жөн (адамның өлімі, найзағайдан өрт, сақтандырылған өртенген мүліктің құнын төлеу міндетін тудырады, табиғи құбылыстар және т.б.). Құқықтық қатынастарға қатысушылар үшін объективті оқиға басқа адамдардың әрекеті болуы мүмкін (бөгде адамның үйді қасақана өртеуі өртеушінің үйдің жәбірленушісімен құқықтық қатынасы үшін заңсыз әрекет және үй иесінің сақтандыру компаниясымен құқықтық қарым-қатынасы үшін оқиға).

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы 

Түсініктеме Қазақ мемлекеттік заң университетінің Жеке құқық ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми-практикалық зерттеулер бағдарламасы аясында дайындалды.  

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жобасын дайындау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі, профессор М. К. Сүлейменов

Басшының орынбасары профессор Басин Ю. г.