Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 29-тарауының лизингі 4-параграфының баптарына түсініктеме мүліктік жалдау (жалдау) шарты

4.1. Әлемдік құқықтық жүйеде және Азаматтық кодексте Лизинг. Лизинг шарты мүліктік жалдау шартының ерекше түрі ретінде қазіргі заманғы кәсіпкерлер арасында үлкен қызығушылық тудырады, бұл лизингке арналған § 2 Азаматтық Кодекстің 29-тарауына енгізуге себеп болды (Азаматтық кодекстің 562-572-баптары).  

Бастапқыда АҚШ-та өткен ғасырдың ортасында пайда болған бұл келісім 50-ші жылдардың аяғынан бастап Батыс Еуропа мен Жапония фирмаларының іскерлік тәжірибесінде кеңінен қолданыла бастады және қазіргі уақытта әлемнің барлық дерлік елдерінде қолданылады.  

15 жылға жуық халықаралық жеке құқықты біріздендіру жөніндегі халықаралық институтта (UNIDROIT) халықаралық лизинг бойынша біріздендірілген нормалар әзірленді. Осы ережелерді әзірлеу қажеттілігі әртүрлі мемлекеттердегі ұйымдар арасында халықаралық ауқымда лизингтің кеңеюіне байланысты болды. Бұл жұмыстың нәтижесі 1988 жылы 28 мамырда қол қойылған халықаралық қаржы лизингі туралы Конвенция болды. Оттава (Канада) (Оттава конвенциясы), онда лизингке мүліктік қатынастардың үштік кешені ретінде ең көп таралған көзқарас көрініс тапты.  

Алайда, бүгінгі таңда әртүрлі елдерде лизингті құқықтық реттеу бірдей емес. Сонымен қатар, лизинг шартының белгілі бір шарттары бойынша тікелей қарама-қарсы заңнамалық шешімдер бар.  

Лизинг туралы бөлімді әзірлей отырып, жұмыс тобы ең алдымен халықаралық қаржы лизингі туралы Оттава Конвенциясының тұжырымдамасына назар аударды, оған сәйкес лизинг мүліктік қатынастардың үштік кешені ретінде қарастырылады, онда Лизингтік компания пайдаланушының өтініші мен нұсқауы бойынша өндірушіден жабдықты сатып алады, содан кейін оны пайдаланушыға уақытша пайдалануға береді. Кешеннің құрамына екі шарт кіреді:  

1)сатып алу-сату шарты (дайындаушы - сатушы, ал Лизингтік компания сатып алушы болып табылатын жабдықты сатып алуға лизингтік компания мен дайындаушы арасында);  

2) лизинг шарты (Лизингтік компания мен пайдаланушы арасында, соның арқасында біріншісі осы мақсат үшін арнайы дайындаушыдан сатып алынған жабдықты уақытша пайдалануға екіншісіне береді).  

4.2. Азаматтық кодекстегі лизинг түсінігі мен пәні. Лизинг ұғымы АК-нің 565-бабында қамтылған, оған сәйкес лизинг беруші лизинг алушы көрсеткен мүлікті сатушыдан меншікке сатып алуға және лизинг алушыға бұл мүлікті ақылы түрде кәсіпкерлік мақсатта уақытша иеленуге және пайдалануға беруге міндеттенеді. Лизинг шартында сатушыны және сатып алынатын мүлікті таңдауды лизинг беруші жүзеге асырады деп көзделуі мүмкін. (АК 565-бабының 1, 2-тармақтары).  

Азаматтық кодекстегі Лизинг пәні халықаралық қаржы лизингі туралы Оттава Конвенциясына қарағанда кеңірек анықталған және қаржылық лизингке арналған классикалық машиналардан, жабдықтардан және т.б. басқа кез-келген басқа тұтынылмайтын заттарды қамтиды. Сонымен қатар, лизинг нысанасы бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар бола алмайтыны анықталды (АК 556-бабы). Бағалы қағаздар туралы ескертпенің болуы Азаматтық кодексті қабылдағанға дейін іс жүзінде лизинг шарттарын жасасуға әрекет жасалғандығына байланысты, оның мәні бағалы қағаздар болды, бұл лизинг нысанасының да, кез келген басқа мүліктік жалдау шартының да құқықтық сипатына сәйкес келмейді.  

4.3. Лизинг шартының елеулі талаптарының тізбесі, мүліктік жалдаудың басқа шарттарынан айырмашылығы, жеткілікті кең болып табылады және беруге жататын шарт объектісі (мүлік) туралы жалпы талаптан басқа (АК 542-бабы), сондай-ақ мүлікті сатушының атауын; төлемдердің мөлшері мен кезеңділігін; шарттың мерзімін; мүліктің лизинг алушының меншігіне өту шарттарын қамтиды, егер мұндай ауысу шартта көзделсе (АК 567-бабының 1-4-тармақтары).  

4.4. Азаматтық кодексте лизингке қатысты бірқатар нақты жағдайлар бар. Лизинг алушыға мүлікті сатып алу кезінде лизинг берушінің мүліктің оны белгілі бір тұлғаға лизингке беруге арналғаны туралы сатушыға хабарлау міндеті белгіленген (АК 568-бабы). Бір мезгілде лизинг нысанасы болып табылатын мүлікті сатушының одан мүлікті сатып алған лизинг берушінің алдында ғана емес, лизинг алушының алдында да тікелей жауапкершілігі белгіленді. Сатушымен қарым-қатынаста лизинг алушы мен лизинг беруші ынтымақты кредиторлар ретінде әрекет етеді (АК 572-бабының 1-тармағының 2-бөлігі). Бұл ретте лизинг алушының сатып алынған мүлікті көрсетілген мүлікті сатып алу-сату тарапы сияқты төлеу міндетінен басқа, сатып алушы үшін АК-да көзделген құқықтары мен міндеттері болады (АК-нің 572-бабы 1-тармағының 1-бөлігі).  

Егер лизинг шартында өзгеше көзделмесе, сатушыны таңдау құқығы лизинг берушіде болған жағдайларды қоспағанда, лизинг беруші сатушының сатып алу-сату шартынан туындайтын талаптарды орындағаны үшін лизинг алушының алдында жауап бермейді. Соңғы жағдайда лизинг алушы өз таңдауы бойынша мүлікті тікелей сатушыға да, лизинг берушіге де сатып алу-сату шартынан туындайтын, ортақ жауаптылықта болатын талаптарды қоюға құқылы (АК 572-бабының 2-тармағы).  

Лизинг алушы өзіне берілген мүліктің меншік иесі болып табылмай, оның кездейсоқ жойылу немесе бүліну қаупін көтереді. Егер шартта өзгеше көзделмесе, бұл тәуекелдер оған мүлікті беру сәтінде өтеді (АК-нің 569-бабы).

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы 

Түсініктеме Қазақ мемлекеттік заң университетінің Жеке құқық ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми-практикалық зерттеулер бағдарламасы аясында дайындалды.  

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жобасын дайындау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі, профессор М. К. Сүлейменов

Басшының орынбасары профессор Басин Ю. г.