.png)
Қылмыстық құқық бұзушылыққа қатысушылық ұғымы
📘 ҚР ҚК 27-бабы – Қылмыстық құқық бұзушылыққа қатысушылық ұғымы
«Қылмыстық құқық бұзушылыққа қатысушылық деп екі немесе одан да көп адамдардың қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасауға қасақана бірлесіп қатысуы танылады.»
🔹 I. Қатысушылықтың құқықтық табиғаты мен маңызы
Қатысушылық – бұл қылмысты бірнеше адамның бірлесіп жасау нысаны, мұнда екі немесе одан да көп тұлға бірыңғай қылмыстық ниетті жүзеге асыру үшін күш-жігерін қасақана біріктіреді.
🧩 Қасақаналық – қатысушылықтың міндетті белгісі. ❌ Абайсызда жасалған қылмыстарда қатысушылық болмайды (мысалы, абайсызда адам өлтіру – ҚР ҚК 104-бабы).
Қатысушылық маңызды:· әрбір адамның әділ жауаптылығын белгілеу үшін;· саралау үшін (мысалы, ауырлататын мән-жай – адамдар тобы жасаған қылмыс);· рөлін анықтау үшін (орындаушы, ұйымдастырушы, айдап салушы, көмектесуші).
🔹 II. Қатысушылықтың міндетті белгілері
| Белгі | Мазмұны |
|---|---|
| Екі және одан да көп тұлғаның болуы | Бір адам қатысушы бола алмайды |
| Қасақаналық сипат | Барлық қатысушылар қоғамдық қауіптілікті түсінеді және қылмыс жасауды қалайды |
| Ортақ әрекеттер | Өзара әрекеттесу, келісілген қимылдар, нәтижеге үлес қосу |
| Қасақана қылмыстың жасалуы | Абайсызда жасалған қылмыстарда қатысушылық болмайды |
🔹 III. Қатысушылардың түрлері (ҚР ҚК 28-бабы)
| Қатысушы түрі | Қысқаша анықтама | Мысалдар |
|---|---|---|
| Орындаушы | Қылмысты тікелей жасаған тұлға | Өлімге әкелген соққы жасаған |
| Бірлескен орындаушы | Бірнеше адам қылмысты бірге жасайды | Адамдар тобы дүкенді тонайды |
| Ұйымдастырушы | Басқарады, жоспарлайды, басқаларды тартады | Қылмысқа тапсырыс беруші |
| Айдап салушы | Қылмыс жасауға итермелейді (үгіттеу, пара беру) | Бұрынғы жұбайын өлтіруге итермелейді |
| Көмектесуші | Қылмысқа жәрдемдеседі (ақпарат, құрал, көлік) | Қашуға көлік берген |
📖 ҚР ҚК 29-бабына сәйкес, барлық қатысушылар өздерінің рөліне сәйкес қылмыстық жауаптылықта болады.
🔹 IV. Практикадан мысалдар
📍 Мысал 1 — Бірлескен орындаушылықЕкі адам пәтерге бірге кіріп, мүлікті ұрлап әкетеді. Біреуі есікті бұзады, екіншісі заттарды жинайды.➡ Бұл – адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен жасаған қылмысы (ҚР ҚК 188-бабы 3-бөлігінің 2-тармағы).
📍 Мысал 2 — Айдап салу және көмектесуА тұлғасы Б тұлғасын кісі өлтіруге үгіттейді және оған тапанша береді.➡ А – айдап салушы әрі көмектесуші, Б – орындаушы.➡ Саралау: ҚР ҚК 99-бабы 2-бөлігі + 28-бапқа сілтеме.
🔹 V. Қатысушылықтың өзге бірлескен нысандардан айырмашылығы
| Нысан | Қатысушылықтан айырмашылығы |
|---|---|
| Алдын ала сөз байласусыз топ | Кездейсоқ қосылу, алдын ала келіспеген |
| Абайсыздықтан зиян келтіру | Қасақаналық жоқ, қатысушылықты болдырмайды |
| Непосредственный орындаушы + көмекші | Үлес тең емес – қатысу сипаты маңызды |
🔹 VI. Заңнамамен байланысты нормалар
📘 Қылмыстық кодекс
| Бап | Мазмұны |
|---|---|
| 28-бап | Қатысушылардың түрлері |
| 29-бап | Қатысушылардың жауаптылығы |
| 55, 56-баптар | Қатысушыларға жаза тағайындау |
| 58-бап | Қылмыстардың жиынтығы және жазалар |
📘 ҚР ҚІЖК
| Бап | Мазмұны |
|---|---|
| 113-бап | Әр тұлғаның рөлі дәлелденуге тиіс |
| 125-бап | Соттың дәлелдемелерді бағалауы |
| 138-бап | Қатысушыларға қатысты істерді бірге қарау |
🔹 VII. ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары
📜 ҚР ЖС № 2 НҚ 2001 жылғы 21 маусымдағы«Бандитизм және қатысушылықпен жасалған өзге де қылмыстар үшін жауаптылықтың кейбір мәселелері туралы»
Негізгі қағидалар:· Ұйымдастырушы, көмектесуші, айдап салушының әрекеттері бөлек дәлелденуі тиіс.· Бірлескен орындаушылар өз әрекеттері үшін де, ортақ нәтиже үшін де жауап береді.· Саралауда және жаза тағайындауда мотивтер, рөлі, қатысу дәрежесі ескеріледі.
🔗 Дереккөз: zakonpravo.kz → № 2 қаулы 21.06.2001 ж.
🔹 VIII. Саралау және жаза
Саралауда ескеріледі:· Қылмыстың негізгі құрамы;· Қатысушылық нысаны (бірлескен орындаушылық, көмектесу және т.б.);· Қатысу дәрежесі.
🔹 Бірлескен орындаушылар: негізгі бап бойынша, 28-бапқа сілтемесіз🔹 Ұйымдастырушы, көмектесуші, айдап салушы: негізгі бап бойынша, ҚР ҚК 28-бабы 5-бөлігіне сілтеме жасалады
📍 Мысал: Қарақшылық шабуылды ұйымдастырған, бірақ орындауға қатыспаған ұйымдастырушы ҚР ҚК 192-бабы 2-бөлігі бойынша 28-бапқа сілтеме жасай отырып жауаптылықта болады.
🧾 Қорытынды
ҚР ҚК 27-бабы топтық қылмыстарды саралаудың негізін қалайды. Ол тергеу мен соттан талап етеді:· әр адамның қатысу сипатын нақты талдауды;· қатысушылар арасындағы қасақаналық пен өзара әрекеттестікті анықтауды;· қатысушылықтың түрлерін өзге қатысу нысандарынан дұрыс ажыратуды.
⚖ Бұл – жазаны дараландыру мен әділеттілік қағидатын қамтамасыз ету үшін маңызды.
🔗 Дереккөздер:· ҚР ҚК 27-бабы — adilet.zan.kz· ҚР ЖС № 2 НҚ 21.06.2001 — zakonpravo.kz· ҚР ҚІЖК — adilet.zan.kz
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
