27-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК қылмысқа қатысуы ұғымы

     Екі немесе одан да көп адамның қасақана қылмыс жасауға қасақана бірлесіп қатысуы қылмысқа қатысы бар деп танылады.      

ҚК-нің 27-бабына сәйкес екі немесе одан да көп адамның қасақана қылмыс жасауға қасақана бірлескен қатысуы қылмысқа қатысы бар деп танылады. Бұл ереже ҚР Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 21 маусымдағы "соттардың бандитизм және басқа да қатысушылықпен жасалған қылмыстар үшін жауапкершілік туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы" нормативтік қаулысында көрсетілген, онда п. 2 атап өтілді:"қылмысқа қатысу қасақана қылмыс жасаған кезде ғана орын алуы мүмкін , сондықтан бірнеше адамның абайсызда қылмыс жасауы адамдар тобының қылмыс жасауы ретінде қарастырылмауы мүмкін".      

Қатысудың заңнамалық анықтамасында оның объективті және субъективті белгілері бар. Бұл жағдайда объективті белгілер объективті шындыққа қатысудың көрінісін сипаттайды, субъективті белгілер оның ішкі мазмұнын көрсетеді, яғни олар бірлесіп жасалатын әлеуметтік қауіпті заңсыз әрекетке қатысушылар арасындағы бар психикалық байланысты сипаттайды. Қатысуды анықтауда төрт объективті және екі субъективті белгілер бар.      

Қатысудың бірінші объективті белгісі - сандық, яғни бұл екі немесе одан да көп адамның қатысуы. жалғыз жасалған қылмыс ешқашан қатысуда жасалған деп танылмайды. Қылмысқа қатысу туралы қылмысты кем дегенде екі адам жасаған жағдайда ғана айтуға болады. Қатысудың сандық белгісінің мазмұны анықтамада көрсетілген екі немесе одан да көп адамның қылмыс субъектісінің қасиеттеріне ие болуы, яғни оларды осы іс-әрекет үшін қылмыстық жауаптылық туындайтын жасқа толған жеке есі дұрыс адамдар деп тануы тиіс екендігіне дейін азаяды.      

ҚР Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 11 шілдедегі "жымқыру туралы істер бойынша сот практикасы туралы" нормативтік қаулысында (елшісінен бастап). изм. және қосымша) 10-тармақта "қылмыстың осы түрі үшін қылмыстық жауаптылық туындайтын жасқа толмаған адаммен немесе есі дұрыс емес деп танылған адаммен қасақана жасалған алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы жасаған әрекет ретінде бағалауға болмайды"деген түсініктеме беріледі.      

ҚР Жоғарғы Сотының "Соттардың бандитизм және басқа да қатыстылықта жасалған қылмыстар үшін жауапкершілік туралы заңнаманы қолданудың кейбір мәселелері туралы" нормативтік қаулысында 3-тармақта ҚК-нің 31-бабының 1-бөлігіне сәйкес "адамдар тобының қылмыс жасауы" біліктілік белгісі қылмысқа қатыстыларға оның қатыстылығына қатысы бар жағдайларда жазалануы мүмкін екендігі түсіндіріледі. екі немесе одан да көп орындаушы қатысты.      

Қатысудың екінші объективті белгісі оның жай ғана қатысуды емес, бірге қатысуды білдіретінін көрсетеді. Сондықтан қылмыстық мақсатқа жету үшін күш-жігерін біріктірмеген және олардың әрқайсысы өз бетінше әрекет еткен екі немесе одан да көп адам бір уақытта, бір жерде жүзеге асырған қоғамдық қауіпті құқыққа қарсы іс-әрекет бірлесіп жасалған деп танылмайды. Сонымен бірге, адамның күш - жігерін екіншісінің қылмыстық іс-әрекетіне біріктіру-қатысуды қалыптастырады. Сонымен, егер адам бөлімде сатушының жоқтығын пайдаланып, тауарларды ұрлап әкетсе және оларды шығару үшін ұрланғанды бөлісуге уәде беріп, басқа біреудің көмегіне жүгінсе, бұл адамдар жасаған іс-әрекеттер серіктестік тудырады.      

Қатысудың үйлесімділігі дегеніміз-әрқайсысы бір қылмыстық нәтижеге жету үшін белгілі бір күш жұмсаған кезде қатысушылардың іс-әрекеттерін біріктіру.       Қатысудың үшінші объективті белгісі-барлық қатысушыларға ортақ, ортақ қылмыстық нәтиженің болуы. Зиянның белгілі бір түрін келтірудің салдары екі немесе одан да көп адамның бірлескен қылмыстық әрекетінің нәтижесі болуы керек.олардың әрқайсысы барлығына ортақ нәтижеге қол жеткізуге өзінің "үлесін", "үлесін" қосады.      

Сонымен , қатысушылардың әрқайсысының іс-әрекеті мен барлық қатысушыларға ортақ қылмыстық нәтиженің басталуы арасында тікелей қажетті себеп-салдарлық байланыстың болуымен көрінетін қатысудың төртінші объективті белгісі. Бұл белгі ұйымдастырушының, арандатушының, көмекшінің іс-әрекеттері уақыт өте келе орындаушының қылмыстық іс-әрекет жасауынан бұрын болатындығын және бір-бірімен де, Орындаушының іс-әрекеттерімен де өзара тәуелді, өзара тәуелді байланыста болатындығын білдіреді, сондықтан табиғи түрде барлығына ортақ нәтижеге әкеледі.      

Адамның кез-келген мінез-құлқы, соның ішінде бірнеше адамның бірлескен іс-әрекеті объективті және субъективті бірлікті білдіреді. Объективті белгілер субъективті белгілермен тығыз байланысты, бұл қатысушылардың ниетінің мазмұны туралы мәселені шешуде айқын көрінеді. Қатысушылардың әрқайсысы белгілі бір жағдайда Орындаушының және іске қатысатын басқа адамдардың қызметі үшін қажетті жағдайлар жасауда көрінетін өз әрекеттерінің әлеуметтік қауіпті сипатын білуі керек, олардың бірлескен қызметі нәтижесінде олар қалаған немесе рұқсат ететін салдардың туындау мүмкіндігін немесе сөзсіз болуын болжауы керек. Сонымен қатар, қатысушылардың әрқайсысы оның әрекеттері Орындаушының қылмыс жасауының қажетті шарттарының бірі екенін біледі, сондықтан онымен себептік байланысты.      

Қатысудың субъективті белгілеріне мыналар жатады:      

- барлық қатысушылардың ниетінің бірлігі, өйткені біз екі немесе одан да көп адамның бірлескен қатысуы туралы айтып отырмыз;      

- тек қасақана қылмыс жасау кезінде қатысу мүмкіндігі.      

Қатысушының ниетінің мазмұнына мыналар кіруі керек:

1) оның жалғыз емес, басқалармен бірге әрекет ететіндігі туралы сана;

2) өз іс-әрекеттерінің, сондай-ақ басқа да қатысушылардың іс-әрекеттерінің қоғамдық қауіпті сипатының санасы. Қатысушы орындаушы жасаған қылмыс құрамының элементтерінің болуын білуі керек;

3)жалпы қылмыстық нәтижеге қол жеткізуді қалау.      

Қатысуды анықтауда заң шығарушы бірнеше адамның бірлескен күш-жігерімен тек қасақана қылмыс жасауға болатындығына ерекше назар аударады. Қатысудың заңнамалық анықтамасына сүйене отырып (ҚК-нің 27-бабы) қылмыстық заңға абайсызда қатысуға жол берілмейді, өйткені ол осы институтты сипаттайтын белгілердің белгіленген жиынтығына сәйкес келмейді деген қорытындыға келеді. Шынында да, қылмыстың қатысуымен жасалғанын мойындау үшін жоғарыда аталған барлық объективті және субъективті белгілердің болуын анықтау қажет. Қатысу үшін бір ниетпен біріктірілген бірнеше адамның себеп-салдарлық қарым-қатынасындағы бірлескен қызметі қажет.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы