13-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК қылмыстарының қайталануы

     1. Бұрын жасалған қасақана қылмыс үшін соттылығы бар адамның қасақана қылмыс жасауы қылмыстардың қайталануы деп танылады.      

2. Қылмыстардың қайталануы қауіпті деп танылады:      

а) адам бас бостандығынан айыруға сотталған қасақана қылмыс жасаған кезде, Егер бұрын бұл адам қасақана қылмыс жасағаны үшін екі рет бас бостандығынан айыруға сотталған болса;      

б) адам ауыр қылмыс жасаған кезде, егер ол бұрын ауыр қылмысы үшін сотталған болса.      

3. Қылмыстардың қайталануы аса қауіпті деп танылады:      

а) адам бас бостандығынан айыруға сотталатын қасақана қылмыс жасаған кезде, Егер бұрын бұл адам ауыр қылмыстары немесе ауырлығы орташа қасақана қылмыстары үшін кемінде үш рет бас бостандығынан айыруға сотталған болса;      

б) егер адам бұрын ауыр қылмыс жасағаны үшін екі рет бас бостандығынан айырылса немесе аса ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталса, ол үшін бас бостандығынан айыруға сотталатын ауыр қылмыс жасаған кезде;      

в) адам аса ауыр қылмыс жасаған кезде, егер ол бұрын ауыр немесе аса ауыр қылмыс үшін сотталған болса.      

4. Он сегіз жасқа дейінгі адам жасаған қылмыстар үшін соттылықтар, сондай-ақ осы Кодексте белгіленген тәртіппен алынған немесе өтелген соттылықтар рецидив танылған кезде есепке алынбайды.      

5. Қылмыстардың қайталануы осы Кодексте көзделген негізде және шектерде неғұрлым қатаң жазаға әкеп соғады.       Рецидив-бұл қайталанумен және популяциямен бірге көптіктің бір түрі.      

ҚР ҚК 13-бабының 1-бөлігінде алғаш рет ҚР Қылмыстық құқығы бойынша қылмыстың қайталануы ұғымына заңнамалық анықтама беріледі. Бұрын жасалған қасақана қылмыс үшін соттылығы бар адамның қасақана қылмыс жасауы қылмыстардың қайталануы деп танылады. Сонымен бірге, 1997 жылғы ҚК-де сот үкімі бойынша адамды аса қауіпті рецидивист деп тану шарттары туралы ереже енгізілмеген және бұл ақталды, өйткені сот үкімі бойынша сотталған адамға 1959 жылғы ҚК бойынша "аса қауіпті рецидивист" атауын беру. заң мен сот алдындағы теңдік қағидатын бұзуға, қылмыстық жауаптылықтың негіздері мен шектері туралы мәселелерді шешу кезінде қылмыс субъектісінің жеке қасиеттерін асыра көрсетуге алып келді, ал жасалған іс-әрекеттің қауіптілігі оның объективті қасиеттерімен, атап айтқанда келтірілген зиянның сипаты мен мөлшерімен, қылмыс жасаудың жағдайы мен тәсілімен және объективті сипаттағы басқа да мән-жайлармен айқындалады.      

Қазіргі уақытта қылмыс жасаған адамның мінез-құлқы рецидивті деп танылады, бірақ сотталған адамның жеке басы емес.       Анықтамаға сәйкес, рецидив қасақана қылмыс жасаған кезде ғана болуы мүмкін. Абайсыз қылмыстар үшін бірнеше соттылықтың болуы қайталануды тудырмайды.      

Мұндай қайталану белгілері рецидивтің анықтамасынан туындайды:      

1) адамның әртүрлі уақытта екі немесе одан да көп қылмыс жасауы.      

2) қылмыстар қасақана болуға тиіс.      

3)алдыңғы қылмыс үшін соттылығының болуы.      

Қылмыстардың қайталануы қылмыскердің қоғамдық қауіптілігінің жоғарылағанын көрсетеді, өйткені оған алдыңғы қылмыс үшін қолданылған жазаның мақсатына қол жеткізілмеген. Қылмыстардың қайталануының болуы кінәлі адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту кезінде ескерілуі керек.      

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1994 жылғы 25 мамырдағы "соттардың рецидивтік қылмыстар туралы қылмыстық істерді қарау тәжірибесі туралы "қаулысында" бұрын тағайындалған және іс жүзінде өтелген жазалар туралы, жазаны өтеуден босату негіздері туралы мәліметтерді мұқият және жан-жақты тексеру, сондай-ақ жеке басы туралы басқа да деректерді анықтау қажет " делінген сотталушының".      

ҚР ҚК 77-бабының 1-бөлігі негізінде қылмыс жасағаны үшін сотталған адам соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген күннен бастап соттылығы өтелген немесе жойылған сәтке дейін сотталған болып есептеледі.      

Қоғамдық қауіптілік дәрежесі бойынша рецидив қарапайым (ҚК 13-бабының 1-бөлігі), қауіпті (ҚК 13-бабының 2-бөлігі) және аса қауіпті (ҚК 13-бабының 3-бөлігі) болып бөлінеді.       Қарапайым рецидив деп танылады: қасақана қылмыс жасағаны үшін соттылығы бар адамның қасақана қылмыс жасауы, яғни бұл қауіпті немесе аса қауіпті рецидив белгілеріне жатпайтын рецидив.       Қарапайым рецидивтің заңды мәні, біріншіден, ол ерекше бөлімнің баптарында қылмыстардың біліктілік белгісі ретінде қарастырылған (мысалы, 2-баптың "в" тармағы. 190 ҚК бұрын заңсыз кәсіпкерлік немесе заңсыз банк қызметі үшін сотталған адам жасаған заңсыз кәсіпкерлік), екіншіден, оның болуы жазаны ауырлататын мән-жай деп танылады (ҚК 54-бабы 1-бөлігінің "а" тармағы) және сот тағайындайтын жаза көзделген жазаның неғұрлым қатаң түрінің ең жоғары мерзімі мен мөлшерінің үштен бірінен төмен болмауы тиіс жасалған қылмыс үшін (ҚК 59-бабының 2-бөлігі).      

Қауіпті рецидив деп танылады:      

1) Егер бұрын бұл адам қасақана қылмыс жасағаны үшін екі рет бас бостандығынан айыруға сотталған болса, ол үшін бас бостандығынан айыруға сотталатын қасақана қылмыс жасаған.      

2) Егер адам бұрын ауыр қылмысы үшін сотталған болса, адамның ауыр қылмыс жасауы.       Қылмыстардың қайталануы аса қауіпті деп танылады:      

1) Егер адам бұрын ауыр қылмыстары немесе ауырлығы орташа қасақана қылмыстары үшін кемінде үш рет бас бостандығынан айыруға сотталған болса, ол үшін бас бостандығынан айыруға сотталатын қасақана қылмыс жасаған кезде.      

2) Егер адам бұрын ауыр қылмыс жасағаны үшін екі рет бас бостандығынан айыруға сотталса немесе аса ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталса, ол үшін бас бостандығынан айыруға сотталатын ауыр қылмыс жасаған кезде.      

3) адам аса ауыр қылмыс жасаған кезде, егер ол бұрын ауыр немесе аса ауыр қылмыс үшін сотталған болса.      

Қауіпті және аса қауіпті рецидивтің заңды мәні мынада: олар, біріншіден, жазаны ауырлататын мән-жай деп танылады және қауіпті рецидив кезінде сот жазаны айқындаған кезде ескеріледі - жасалған қылмыс үшін көзделген жазаның неғұрлым қатаң түрінің ең жоғары мерзімі мен мөлшерінің кемінде үштен екісі (ҚК 59-бабының 2-бөлігі), екіншіден, кейбір қылмыстардың айрықша саралаушы белгілері болып табылады (мысалы, ҚК - нің 179-бабының 3-бөлігінің "г" тармағы-бұрын ұрлық немесе бопсалау үшін екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған қарақшылық).       

Қылмыстық құқық теориясында Заңда бекітілген рецидив түрлерінен басқа, басқалары да ерекшеленеді. Сонымен, жасалған қылмыстардың сипаты бойынша рецидив жалпы және арнайы болып бөлінеді.      

Жалпы рецидив-бұл соттылығы бар адамның кез-келген жаңа қылмыс жасауы . Мысалы, алаяқтық жасағаны үшін соттылығы бар адам (ҚК 177-бабы) Бұзақылық жасайды (ҚК 257-бабы).      

Соттылығы бар адамның жаңа бірдей немесе біртекті қылмыс жасауы арнайы рецидив деп танылады.      

Жалпы және арнайы рецидивтің заңды мәні мынада: арнайы рецидив, жалпы сияқты, сот жауапкершілік пен жазаны ауырлататын жағдай ретінде қарастырады. Егер жалпы қайталану бұрын жасалған қылмыс үшін жазаны өтеу кезеңінде орын алса, онда жаза үкімдердің жиынтығы үшін ҚР ҚК 60-бабында белгіленген ережелер бойынша тағайындалады. Егер бұрын жасалған қылмысы үшін сотталған адам бас бостандығынан айыруды өтеген жағдайда, жаңадан жасалған қылмысы үшін бас бостандығынан айыруды өтеу қатаң режимдегі түзеу колониясында тағайындалады. Үшіншіден, арнайы рецидив, егер ол сотталған адамның бұрын жасаған қылмысы үшін жазасын өтеу кезеңінде орын алса немесе бірінші қылмысы үшін субъект бас бостандығынан айыру түріндегі жазасын өтеген болса, жалпы сияқты салдарға әкеп соғады.      

Соттылық санына сәйкес бір (қарапайым) рецидив, бірнеше (күрделі) рецидив бөлінеді.      

Қылмыстардың бір реттік (қарапайым) қайталануы бір соттылығы бар адамның қасақана қылмыс жасауынан тұрады.      

Қылмыстардың бірнеше рет (күрделі) қайталануы - екі немесе одан да көп соттылығы бар адамның жаңа қасақана қылмыс жасауынан тұрады.      

Қылмыс жасалған жерге байланысты пенитенциарлық рецидив бөлінеді - бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жатқан адамның жаңа қасақана қылмыс жасауы.      

ҚР ҚК 13-бабының 4-бөлігіне сәйкес он сегіз жасқа дейінгі адам жасаған қылмыстар, сондай-ақ осы Кодексте белгіленген тәртіппен алынған немесе өтелген сотталғандар үшін соттылық қайталануды тану кезінде ескерілмейтінін атап өткен жөн.      

ҚР Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 11 сәуірдегі "кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер бойынша сот практикасы және оларды қылмыстық және өзге де қоғамға жат қызметке тарту туралы" нормативтік қаулысының 22-тармағында: "он сегіз жасқа дейінгі қылмыстар үшін сотталғандығы Қылмыстық кодекстің 13-бабының 4-бөліміне сәйкес оны тану кезінде ескерілмейтіні түсіндірілсін қылмыстардың қайталануы".      

ҚР Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 11 сәуірдегі "кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер бойынша сот практикасы және оларды қылмыстық және өзге де қоғамға жат қызметке тарту туралы" нормативтік қаулысының 22-тармағында: "он сегіз жасқа дейінгі қылмыстар үшін сотталғандығы Қылмыстық кодекстің 13-бабының 4-бөліміне сәйкес оны тану кезінде ескерілмейтіні түсіндірілсін қылмыстардың қайталануы".      

ҚР Жоғарғы Соты Пленумының "Соттардың қылмыстық жаза тағайындау кезінде заңдылықты сақтауы туралы" 1999 жылғы 30 сәуірдегі қаулысында "Соттар Қылмыстық кодекстің 13-бабына сәйкес қылмыстардың қайталануын тану үшін негіз болып алынбаған немесе өтелмеген сотталғандар емес, тек соттар ғана байланысты екенін есте ұстаған жөн адамды кәмелетке толған кезде жасаған қылмыстары үшін бас бостандығынан айыруға соттай отырып".       

Сонымен бірге, кәмелетке толмағандарда жасалған, заңда белгіленген тәртіппен алынбаған және өтелмеген қылмыстар үшін сотталғандық бірнеше рет сараланатын белгіні құрайды (2-б. "б" тармағын қараңыз. ҚК 175-бабы).       

Өткен және жаңадан жасалған қасақана қылмыстар үшін бас бостандығынан айыруға соттау деп ҚР ҚК 13-бабының 2 және 3-тармақтарындағы "а" тармағында бұрын сот үкімімен бас бостандығынан айыру тағайындалып, қайта тағайындалған адам түсініледі.      

Бұрын бас бостандығынан айыруға сотталған адам бұрын заңды күшіне енген сот үкімі бойынша бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындалған адам болып саналуы керек: түзеу мекемесінде өтеуге жататын адам, оның ішінде бұл жазаны өтемеген кезде де (мысалы, адам оны өтеуден жалтарған ,жазасын өтеуден босатылған айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне байланысты ҚК-нің 75-бабына сәйкес адам жазасын өтеуден босатылған жағдайларды қоспағанда, ҚК-нің 73-бабының негізінде; шартты түрде (ст. ҚР ҚК 63) үкімді орындауды кейінге қалдыруды қолдана отырып (ҚК 72 және 74-баптары).       

Осыған байланысты, рецидивті тану кезінде адамның бұрынғы алынбаған және өтелмеген соттылығы және бас бостандығынан айыру шартты түрде (ҚК 63-бабын қолдана отырып) немесе үкімді орындауды кейінге қалдыру (бап) қолданылған жағдайда ескерілуі керек. ҚК 72 және 74) егер бұл адам тиісінше сынақ мерзімі ішінде немесе үкімді орындауды кейінге қалдыру кезеңінде не шартты соттау немесе кейінге қалдыру күші жойылған кезде жаңа қылмыс жасаса және сотталған адамды Үкім бойынша тағайындалған бас бостандығынан айыруды өтеу үшін тиісті мекемеге жіберсе.       Сот үкімі бойынша тағайындалған жаза (түзеу жұмыстары, бас бостандығын шектеу және т.б.) 43-баптың 4-бөлігі және 2-бөлімде көзделген негіздер бойынша бас бостандығынан айыруға сотталған адамдар ретінде қарастырыла алмайды. ҚК-нің 45-бабы бас бостандығынан айырумен ауыстырылды.      

Соңғы сотталғанға дейін қылмыс жасағаны үшін кінәлі адам, мысалы, бас бостандығынан айыруға байланысты емес жазаға сотталған, бірақ рақымшылық жасау, кешірім жасау актілерінің салдарынан немесе соттың айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне байланысты оны өтеуден босатылған жағдайларда қайталану қауіпті болуы мүмкін деген пікірмен келісу екіталай.      

Біріншіден, заң қауіпті және аса қауіпті қайталануды басқа жазалау шараларына емес, бас бостандығынан айыруға сотталумен ғана байланыстырады.      

Екіншіден, рақымшылық жасау немесе кешірім жасау актілерін шығару салдарынан жазасын өтеуден босату соттылықтың жойылуымен қатар жүруі мүмкін, демек, ол өзінің құқықтық мәнін жоғалтады және рецидивтің болуын мойындауға негіз болып табылмайды.      

Үшіншіден, айыптау үкімінің ескіру мерзімінің аяқталуы соттылықтың болуын болдырмайды. Сондықтан, осы жағдайлардың барлығында қауіпті рецидивтің болуын мойындауға заңды негіз жоқ.      

ҚР ҚК 13-бабының 5-бөлігінде заң шығарушы қылмыстардың қайталануының құқықтық салдарын белгілейді, бұл қылмыстардың қайталануы осы Кодексте көзделген негізде және шектерде неғұрлым қатаң жазалауға әкеп соғады.      

ҚК-нің Ерекше бөлігінің жекелеген баптарында заң шығарушы рецидивті біліктілік белгісі деп таниды, мысалы, 175-баптың 3-бөлігінің "в" тармағы; 176-баптың 3-бөлігінің "в" тармағы; 177-баптың 3-бөлігінің "в" тармағы; 178-баптың 3-бөлігінің "в" тармағы; 179-баптың 3-бөлігінің "в" тармағы; п. 181-баптың 3-бөлігі; 183-баптың 2-бөлігі" в "тармағы; 190-баптың 2-бөлігі" в "тармағы; және т. б. егер рецидив біліктілік кезінде ескерілмесе (заң шығарушы оны біліктілік белгісі ретінде қарастырмайтындығына байланысты), онда ҚР ҚК 54-бабына сәйкес сот оны жаза тағайындау кезінде ауырлататын жағдай ретінде ескереді.      

ҚР Жоғарғы Соты Пленумының "Соттардың рецидивтік қылмыстар туралы қылмыстық істерді қарау тәжірибесі туралы" 1994 жылғы 25 мамырдағы қаулысында "бұрын қылмыс жасау, егер ол заңда жаңадан жасалған қылмыстың саралау белгісі ретінде көзделсе, бір мезгілде ауырлататын мән-жай деп таныла алмайды"делінген.      

Бұрын қандай да бір қылмыс жасаған адамның қылмыс жасауы, егер бұрын жасалған қылмыс үшін кінәлілік сот үкімімен белгіленген және ол үшін соттылығы өтелмеген немесе алынбаған жағдайда, не бұрын жасалған қылмыс үшін айыптау осы іс бойынша сотталушыға қойылған жағдайда, қылмыстың саралаушы белгісі немесе жауапкершілікті ауырлататын мән-жай ретінде ескерілуі мүмкін. ал сот оны осы айыппен кінәлі деп тапты.      

Рецидивтің құқықтық салдары:      

1) соттылығы болған кезде рецидивті кейбір қылмыстардың саралаушы белгісі деп тану;      

2) қайталануды жазаны ауырлататын мән-жай деп тану;      

3) жаза тағайындаудың ерекше тәртібі;      

4) бас бостандығынан айыруды өтеу режимінің белгілі бір түрін тағайындау.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы