55-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің тергеу судьясының өкілеттіктері  

1 сотқа дейінгі іс жүргізу барысында тергеу судьясы осы Кодексте көзделген жағдайларда мәселелерді қарайды:

1) қамауда ұстауға санкция беру;

2) үй қамағына алуға санкция беру;

3) лауазымынан уақытша шеттетуге санкция беру;

4) жақындауға тыйым салуға санкция беру;

5) экстрадициялық қамауға алуға санкция беру;

6) қамауда ұстау, үйқамаққа алу, экстрадициялық қамауға алу мерзімдерін ұзарту;

7) кепілді қолдану;

8) мүлікке тыйым салуды санкциялау;

9) сот-психиатриялық және (немесе) сот-медициналық сараптамалар жүргізу үшін күзетпен ұсталмайтын адамды медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастырған;

10) өзіне қатысты бұрын қамауда ұстау қолданылған адамды қатаң оқшаулау жағдайында науқастарды ұстауға бейімделген психиатриялық көмек көрсететін арнайы медициналық ұйымға ауыстыру туралы психикалық ауру фактісі анықталған кезде;

11) мәйітті эксгумациялау;

12) күдіктіні, айыпталушыны халықаралық іздестіру туралы хабарландыру.

2 осы Кодексте көзделген жағдайларда тергеу судьясы:

1) анықтаушының, анықтау органының, тергеушінің және прокурордың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне шағымдарды қарайды;

2) қылмыстық іс шешілгенге дейін тез бүлінетін немесе ұзақ уақыт сақталуы елеулі материалдық шығындарды талап ететін заттай дәлелдемелерді іске асыру туралы мәселені қарайды;

3) сотқа дейінгі іс жүргізу барысында жәбірленуші мен куәның айғақтарын депозитке салады;

4) адвокаттар мен прокурорларды қоспағанда, сотқа дейінгі іс жүргізуде процестік міндеттерді орындамайтын немесе тиісінше орындамайтын адамдарға ақшалай жаза қолданады;

5) Прокурордың ұсынуы бойынша қылмыстық іс бойынша іс жүргізу шығындарын өндіріп алу туралы мәселені қарайды;

6) қорғаушы ретінде қатысатын адвокаттың дәлелді өтінішхаты бойынша сұрау салуды орындаудан бас тартылған не ол бойынша шешім қабылданбаған жағдайларда, мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді қоспағанда, қылмыстық іс үшін маңызы бар кез келген мәліметтерді, құжаттарды, заттарды үш тәулік ішінде талап ету және қылмыстық іске қосу туралы мәселені қарайды;

7) егер қылмыстық қудалау органы мұндай өтінішхатты қанағаттандырудан негізсіз бас тартса не ол бойынша үш тәулік ішінде шешім қабылдамаса, қорғаушы ретінде қатысатын адвокаттың дәлелді өтінішхаты бойынша сараптама тағайындау туралы мәселені қарайды;

8) қорғаушы ретінде қатысатын адвокаттың өтінішхаты бойынша қылмыстық процесті жүргізетін органға өзі бұрын сұраған куәны мәжбүрлеп әкелу туралы мәселені қарайды, оның айғақтар беру үшін келуін қамтамасыз ету қиын;

9) осы Кодексте көзделген өзге де өкілеттіктерді орындайды.

3 тергеу судьясының қаулысына осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен шағым жасалуы, наразылық білдірілуі мүмкін.

1 түсініктеме берілген бапта тергеу судьясының лауазымды тұлға ретіндегі өкілеттіктері ашылады және ол қарайтын мәселелердің нақты тізбесі белгіленеді. Тергеу судьясы адамның қылмыстық жауаптылығы туралы мәселені қарамайды және шешпейді, ол жеке тұлғаның конституциялық құқықтарын шектеудің заңдылығы мен негізділігі бөлігінде тергеуді бақылауды жүзеге асырады. Мұндай бақылау объектісі-қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге байланысты азаматтардың конституциялық құқықтары шектелуі мүмкін іс жүргізу әрекеттері. Соттың қылмыстық іс бойынша іс жүргізу кезінде тиісті тергеу әрекеттерін жүргізу үшін негіздемелерді тексеруі жеке тұлғаның конституциялық құқықтарын сақтау кепілдіктерінің неғұрлым жоғары деңгейін білдіреді, өйткені сот қылмыстық қудалау және мемлекеттік айыптау функциясын жүзеге асырмайды, сондықтан азаматтардың конституциялық құқықтары шектелетін тергеу әрекеттерін жүргізу туралы шешім қабылдаған кезде мүдделі субъект болып табылмайды.

Заң тиісті тергеу әрекетін жүргізуге санкция алудың ерекше тәртібін белгілейді, оларды белгілі бір негіздер болған кезде ғана жүргізуге кепілдік береді. Мысалы, мәйітті тексеру мақсатында тергеу судьясының санкциясымен эксгумациялауға (жерлеу орнынан алуға) болады, бұл үшін келесі тергеу әрекеттерін жүргізу қажеттілігі негіз болып табылады: мәйітті тексеру, оны анықтау үшін ұсыну, сараптама тағайындау, зерттеу үшін үлгілерді алу.

Бұлтартпау шарасына санкция беру (қамауда ұстау, үй қамағына алу, кепіл) немесе тергеу әрекетін жүргізу (мәйітті эксгумациялау, мүлікті тыйым салу) туралы өтініш прокурордың алдын ала қолдауын талап етеді, тергеу судьясы онымен прокурордың келісімі болған кезде ғана қаралады. Мысалы, қамауда ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын прокурор алдын ала қарауы және қолдауы тиіс, әйтпесе оны сот қарауы мүмкін емес (ҚІЖК-нің 147-бабының 3-бөлігі). Мұндай мәселелерді прокурорлықтан қараудың сот тәртібінің айырмашылығы-оларды судья сот отырысын өткізбестен де, іс бойынша мүдделі тараптардың қатысуымен өткен сот отырысында да қарайды (ҚІЖК-нің 56-бабының 2-бөлігі).

2 анықтаушының, анықтау органының, тергеушінің және прокурордың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне шағымдарды қараудың сот тәртібі осы Кодекстің 106-бабының 1-бөлігінде санамаланған негіздермен шектелмейді. Қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушылардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіруге не азаматтардың сот төрелігіне қол жеткізуін қиындатуға қабілетті аталған органдар мен лауазымды адамдардың өзге де әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және қабылданған шешімдеріне сот тәртібімен шағым жасалуы мүмкін. Сот мұндай тексерулерді тек мүдделі тұлғалардың шағымдары бойынша жүргізеді. Соттың прокурордың, тергеушінің, анықтаушының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдарды қарауы азаматтардың өз құқықтары мен бостандықтарын сотта қорғауға конституциялық құқығының көрінісі болып табылады (ҚР Конституциясының 13-бабының 2-тармағы).

Осы Кодекстің 55 - бабының 1-бөлігінде көрсетілмеген, сондай-ақ қосымша рұқсатты талап ететін тергеу әрекеттері үшін-мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны қамтитын заттар мен құжаттарды тінту, алу, хабарламаларды ұстап алу немесе келіссөздерді тыңдау және жазу және басқалары үшін заң сот санкциясын талап етпейді және тергеушінің санкцияланған қаулысының негізінде оларды жүргізуге жол береді прокурор. Бірақ, бұл аталған тергеу әрекеттерін жүргізу сот бақылауынан мүлдем алынып тасталды дегенді білдірмейді. Мұндай бақылау тиісті шағым болған кезде алдын ала бақылаудан кейінгі бақылауға айналады (55-баптың 2-бөлігінің 1-тармағы). Қараудың нәтижесі прокурор санкциялаған тергеу әрекетін заңсыз деп тану болуы мүмкін. Мұндай шағымды қарау кезіндегі негізгі ереже сот осы Кодекске сәйкес қылмыстық істі мәні бойынша шешкен кезде сот қарауының мәні болып табылуы мүмкін мәселелерді шешпеуі болып табылады.

3 тергеу судьясының қаулысына күдікті, жәбірленуші, олардың қорғаушылары мен заңды өкілдері шағымдана алады, сондай-ақ прокурор оны облыстық және оған теңестірілген сотқа жариялаған кезден бастап үш тәулік ішінде осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен қаулы шығарған сот арқылы наразылық білдіре алады: 1) осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен: 1) осы Кодекстің күдіктіні қамауда ұстау, экстрадициялық қамауға алу, үйқамаққа алу немесе қамауда ұстау, үйқамаққа алу мерзімін ұзарту; 2) күдіктіні күзетпен ұстауға санкция беруден бас тарту, экстрадициялық қамауға алу, үй қамағына алу немесе күзетпен ұстау, үй қамағына алу мерзімін ұзартудан бас тарту туралы; 3) санкцияланған бұлтартпау шарасының күшін жою не күшін жоюдан бас тарту туралы; 4) мүлікке тыйым салу не тыйым салудан бас тарту туралы; 5) эксгумациялау не бас тарту туралы 6) халықаралық іздестіру жариялау не одан бас тарту туралы; 7) адамды сот-медициналық және (немесе) сот-психиатриялық сараптама жүргізу үшін медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастыру не одан бас тарту туралы; 8) кепіл нысанасының мемлекет кірісіне айналғаны немесе одан бас тартқаны туралы; 9) прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне шағымдарды қарау бойынша.

Осы Кодекстің 107-бабының 9-бөлігіне сәйкес санкцияланған экстрадициялық қамауға алуға шағымдану осы Кодекстің 592-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады. Адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы шешімнің заңдылығы мен негізділігін тексеруді Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы ашық сот отырысында жүргізеді.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне түсініктемесі

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы