166-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің Қылмыстық процесінде қаралатын азаматтық талап-арыздар

1 қылмыстық процесте жеке және заңды тұлғалардың қылмыстық құқық бұзушылықпен немесе есі дұрыс емес адамның қоғамдық қауіпті іс-әрекетімен тікелей келтірілген мүліктік және моральдық зиянды өтеу туралы, сондай-ақ жәбірленушіні жерлеуге, емдеуге жұмсалған шығыстарды, оған сақтандыру өтемі, жәрдемақы немесе зейнетақы ретінде төленген сомаларды, сондай-ақ оған байланысты шеккен шығыстарды өтеу туралы азаматтық талап-арыздары қаралады өкілдікке арналған шығыстарды қоса алғанда, анықтау, алдын ала тергеу және сотқа қатысу арқылы жүзеге асырылады.

2 қылмыстық іс бойынша қойылған азаматтық талапты дәлелдеу осы Кодексте белгіленген қағидалар бойынша жүргізіледі.

3 Егер азаматтық талап қоюға байланысты туындаған құқықтық қатынастар осы Кодексте реттелмеген болса, онда олар осы Кодекске қайшы келмейтін бөлігінде азаматтық іс жүргізу заңнамасының нормалары қолданылады.

4 Егер осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдар қылмыстық іс бойынша іс жүргізу барысында азаматтық талап қоймаса немесе оны ұсынғаннан кейін оны кері қайтарып алса немесе сот оны қараусыз қалдырса, олар оны азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен ұсынуға құқылы. Талап қоюшының азаматтық талап қоюды қайтарып алу немесе оны қараусыз қалдыру туралы өтінішін сот осы Кодекске және азаматтық іс жүргізу заңнамасының нормаларына сәйкес шешеді.

5 азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қабылданған азаматтық талап қою жөніндегі шешім қылмыстық сот ісін жүргізу барысында сол адамдарға сол негіздер бойынша дәл сол талап қоюға кедергі келтіретін негіз болып табылады.

1.Заңның бірінші бабының түсіндірмелі бөлігінде жеке және заңды тұлғалардың қылмыстық сот ісін жүргізу барысында қаралатын: қылмыстық құқық бұзушылықпен немесе есі дұрыс емес адамның қоғамдық қауіпті іс-әрекетімен тікелей келтірілген мүліктік және моральдық зиянды өтеу туралы, сондай-ақ жәбірленушіні жерлеуге, емдеуге жұмсалған шығыстарды, оған сақтандыру өтемі ретінде төленген сомаларды өтеу туралы талап қою мүмкіндігі жағдайларының толық тізбесі келтіріледі, жәрдемақылар немесе зейнетақылар, сондай-ақ анықтау өндірісіне қатысуға байланысты жұмсалған шығыстар, алдын ала тергеу және сотта, оның ішінде өкілдік шығындары.

Азаматтық талапкер ретінде жеке тұлға да, заңды тұлға да танылуы мүмкін. Егер заңды тұлға азаматтық талапкер деп танылса, ол өзінің өкілі арқылы қылмыстық сот ісін жүргізуде өзінің мүдделерін қорғайды. Азаматтық талапкер деп танылған азамат өз құқықтарын жеке өзі де, өкілі арқылы да қорғай алады, бірақ ол өз өкілімен бірге қылмыстық процеске қатыса алады.

Адамды азаматтық талапкер деп тану үшін оған материалдық, сондай-ақ моральдық зиян келтіру фактілері негіз болып табылады. Бұл ретте, егер азамат өзінің ерік білдіруіне қарамастан жәбірленуші деп танылуы мүмкін болса, онда ол не заңды тұлға өз қалауына сәйкес және тиісті талаптар мәлімделген жағдайда ғана азаматтық талапкер бола алады.

2.Қылмыстық іс бойынша қойылған азаматтық талапты дәлелдеу осы Кодексте белгіленген қағидалар бойынша жүргізіледі.  Азаматтық талапкер азаматтық талапты қолдай отырып, ол қойған талап-арыздарды, атап айтқанда келтірілген материалдық залалдың сипаты мен мөлшерін, моральдық зиянның мазмұнын және оның өтемақы сомасын негіздейді.

Осы мақсатта азаматтық талапкер қылмыстық іс бойынша іс жүргізудің барлық кезеңдерінде дәлелдеу процесіне қатысады, дәлелдемелер ұсынады, азаматтық талап қою нысанасына қатысты өтінішхаттарды мәлімдейді, дәлелдемелерді зерттеуге қатысады – жауап алынатын адамдарға сұрақтар қояды, заттай дәлелдемелер мен құжаттарды тексереді, азаматтық талап қоюға қатысы бар мәселелерді сарапшылардың шешіміне қояды. Сот шешімдеріне шағымданған кезде азаматтық талапкердің құқықтарының көлемі жәбірленушіге қарағанда аз болады, өйткені ол шешімнің (үкімнің, ұйғарымның) азаматтық талапқа тікелей қатысты бөлігіне ғана шағым беруге құқылы. Егер азаматтық талап қоюға байланысты туындаған құқықтық қатынастар осы Кодексте реттелмеген болса, онда олар осы Кодекске қайшы келмейтін бөлігінде азаматтық іс жүргізу заңнамасының нормалары қолданылады.

3.Түсініктеме берілген баптың үшінші бөлігіне сәйкес осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдар, егер олар қылмыстық іс бойынша іс жүргізу барысында азаматтық талап қоймаса немесе оны ұсынғаннан кейін кері қайтарып алса немесе сот оны қараусыз қалдырса, азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен азаматтық талап қоюға құқылы.

Жәбірленушінің оған моральдық зиянды өтеу туралы талабы іс бойынша қылмыстық сот ісін жүргізу барысында да қаралуы мүмкін. Егер мұндай талап қылмыстық істе көрсетілмесе не ұсынылса, содан кейін сот кері қайтарып алса немесе қараусыз қалдырса, онда жәбірленуші оны азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен де ұсынуға құқылы.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне түсініктемесі

Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы