6-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған адамдарға қатысты қылмыстық заңның қолданылуы
1. Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған адам осы Кодекс бойынша жауапқа тартылуға тиіс.
2. Қазақстан Республикасының аумағында басталған немесе жалғасқан не аяқталған іс-әрекет Қазақстан Республикасының аумағында жасалған қылмыс деп танылады. Осы Кодекстің күші Қазақстан Республикасының құрлықтық қайраңында және айрықша экономикалық аймағында жасалған қылмыстарға да қолданылады.
3. Қазақстан Республикасының портына тіркелген және Қазақстан Республикасының шегінен тыс ашық су немесе әуе кеңістігіндегі кемеде қылмыс жасаған адам, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, осы Кодекс бойынша қылмыстық жауаптылыққа жатады. Осы Кодекс бойынша Қазақстан Республикасының әскери кемесінде немесе әскери әуе кемесінде орналасқан жеріне қарамастан қылмыс жасаған адам да қылмыстық жауаптылықта болады.
4. Осы адамдар Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған жағдайда, шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдерінің және иммунитетті пайдаланатын өзге де азаматтардың қылмыстық жауаптылығы туралы мәселе Халықаралық құқық нормаларына сәйкес шешіледі.
Қылмыстық заң әрқашан белгілі бір аумақпен шектеледі. Қылмыстық кодекстің қылмыстық заңының кеңістіктік шектері туралы мәселе бір-бірімен өзара байланысты төрт қағида негізінде шешіледі: аумақтық, азаматтық, әмбебап және нақты. Кейбір ғалымдар қылмыстық заңның кеңістіктегі әрекеті бес қағидаға негізделген деп санайды: аумақтық, азаматтық, патронаттық (арнайы режим), әмбебап және нақты.
Қылмыстық заңның кеңістіктегі негізгі қағидаты ҚК 6-бабында көрсетілген аумақтық қағидат болып табылады. Кеңістіктегі қылмыстық заңның аумақтық принципінің мәні-тиісті мемлекеттің аумағында қылмыс жасаған барлық адамдар осы мемлекеттің азаматтары, шетелдік азаматтар немесе азаматтығы жоқ адамдар болып табылатындығына қарамастан, осы Мемлекеттің заңдары бойынша жауап береді.
ҚК 6-бабының 1-бөлігіне сәйкес "Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған адам осы Кодекс бойынша жауапқа тартылады". Аумақтық қағидаты Қазақстан егемендігінің мызғымастығына негізделген. Конституцияның 2-бабының 2-тармағына сәйкес "Республиканың егемендігі бүкіл аумаққа таралады. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмаушылығын және бөлінбейтіндігін қамтамасыз етеді". Қазақстан Республикасының аумағы оның мемлекеттік шекарасымен белгіленеді.
Белгілі бір аумақ шеңберіндегі қылмыстық заңның қолданылуы Қылмыстық кодекстің қорғау және алдын алу міндеттерін орындаумен байланысты. Сонымен қатар, қылмыстық құқық - заңдылық, заң мен сот алдында барлығының теңдігі, жауапкершіліктің бұлтартпастығы қағидаттары іске асырылуда.
Қолданыстағы шекаралардағы ҚР аумағы тұтас, бөлінбейтін және қол сұғылмайтын болып табылады. 1993 жылғы 13 қаңтардағы "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы" ҚР Заңының 1-бабына сәйкес ҚР Мемлекеттік шекарасы деп аумақтың - Қазақстанның құрлық, су, жер қойнауы мен әуе кеңістігінің шегін айқындайтын сызық пен оның үстінен өтетін тік бетті түсіну керек. Мемлекеттік шекара Қазақстан Республикасының Парламенті ратификациялаған ҚР халықаралық шарттарымен айқындалады.
Көрсетілген Заңның 5-бабына сәйкес, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы: құрлықта - рельефтің тән нүктелері мен сызықтары бойынша немесе айқын көрінетін бағдарлар бойынша; теңізде - Қазақстан Республикасының аумақтық теңізінің сыртқы шегі бойынша (аумақтық теңізге ені ҚР халықаралық шарттарымен айқындалатын жағалау теңіз сулары жатады); өзендерде (бұлақтарда) - өзеннің басты тармағының ортасы немесе ортасында; өзен (бұлақ), өзге де су айдыны арқылы өтетін Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы олардың жағалауларының сұлбасы немесе су деңгейі өзгерген кезде де, өзен (бұлақ) арнасы сол немесе өзге жаққа, сол жаққа ауытқыған кезде де араласпайды. су тораптарының су қоймаларында және өзге де жасанды су айдындарында-олар толтырылғанға дейін жергілікті жерде өткен Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасына сәйкес; өзендердің (бұлақтардың) шекаралық учаскелері арқылы өтетін темір жол және автожол мотовтарында, бөгеттерде және басқа да құрылыстарда-Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасының суда өтуіне қарамастан, осы құрылыстардың ортасы бойынша немесе олардың технологиялық осі бойынша.
Қазақстан Республикасының аумақтық теңізіне ені Қазақстан Республикасының Парламенті ратификациялаған Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен айқындалатын жағалаудағы теңіз сулары жатады.
Қазақстан Республикасының ішкі суларына: теңіз жағына қарай неғұрлым алыс орналасқан порттардың гидротехникалық және басқа да құрылыстарының нүктелері арқылы өтетін сызықпен шектелген Қазақстан Республикасы порттарының сулары; жағалаулары Қазақстан Республикасына тиесілі өзендер мен өзге де су айдындарының сулары жатады.
Каспий теңізінде-ішкі суларға жататын акваторияны жоғары органдар Республика Парламенті ратификациялаған Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен айқындайды. Қылмыстық заң континенттік қайраңда және Қазақстан Республикасының айрықша экономикалық аймағында іс-әрекеттер жасалған жағдайларда да қолданылады (ҚК 6-бабының 2-бөлігі).
Континенттік қайраң құрлық аумағының табиғи жалғасы бойы материктің су асты жиегінің сыртқы шекарасына дейін немесе материктің су асты күзетінің сыртқы шекарасы мұндай қашықтыққа созылмайтын кезде аумақтық теңіздің ені өлшенетін бастапқы сызықтардан 200 теңіз милі қашықтыққа дейін аумақтық теңізден тыс созылатын теңіз түбінен және су асты аймақтарының ішектерінен тұрады.
Жағалау мемлекетінің материктік қайраңының су асты шеті 200 теңіз милінен асатын жағдайларда, жағалау мемлекеті қайраңның орналасқан жері мен нақты ұзындығын ескере отырып, өзінің қайраңының сыртқы шекарасын 200 теңіз милінен тыс орналастыра алады, бірақ барлық жағдайда континенттік қайраңның сыртқы шекарасы бастапқы сызықтардан 350 теңіз милінен аспауы керек. аумақтық теңіздің ені өлшенеді немесе 2500 метрлік изобатадан 100 теңіз милінен аспайды.
Жер қойнауы-шаруашылық және өзге де мұқтаждықтарды қанағаттандыру үшін пайдаланылуы мүмкін, құрлық және су аумағы бетінің астындағы кеңістікті қамтитын табиғи ортаның бөлігі.
БҰҰ-ның теңіз құқығы туралы Конвенциясына сәйкес ерекше экономикалық аймақ аумақтық теңізден тыс және оған іргелес, аумақтық теңіздің ені өлшенетін бастапқы сызықтардан ені 200 теңіз миліне дейінгі аумақты білдіреді. Бұл ауданда нақты құқықтық режим орнатылған. Конвенция эксклюзивті экономикалық аймақтағы жағалау мемлекетіне тірі де, жансыз да табиғи ресурстарды барлау және игеру мақсатында егемендік құқықтарын, сондай-ақ суды, ағындарды және желді пайдалану арқылы энергия өндіру сияқты экономикалық барлау және аталған аймақты игеру мақсатында басқа қызмет түрлеріне қатысты құқықтарды берді.
Айта кету керек, ерекше экономикалық аймақта қауіпсіздік аймақтарын заңсыз құрумен, аймақтың табиғи байлығын зерттеумен және игерумен байланысты әрекеттер ғана ҚР ҚК бойынша жазаланады. Сондықтан, егер аумақтық сулардан тыс ерекше экономикалық аймақта шетелдік кемеде жеке адамға қарсы қылмыс жасалса (кісі өлтіру, түрлі ауырлықтағы денсаулыққа зиян келтіру), онда ҚР ҚК-нің күші мұнда қолданылмайды.
Әуе кеңістігінің шекарасы құрлық және су аумақтарынан, оның ішінде аумақтық сулардан өтетін тік бет болып табылады.
ҚР ҚК 6-бабының 3-бөлігі ҚР туымен жүзуді немесе ұшуды жүзеге асыратын кемелерде қылмыс жасағаны үшін жауапкершілік тәртібін реттейді. Егер ҚР портына тіркелген және ашық су немесе әуе кеңістігіндегі кемеде қылмыс жасалса, жауапкершілік ҚР Қылмыстық Кодексі бойынша туындайды. ҚР Әскери әуе кемелері мен әскери кемелері, сондай-ақ олардың орналасқан жеріне қарамастан, оның аумағының бір бөлігі, яғни олар ашық теңізде немесе әуе кеңістігінде, сондай-ақ басқа мемлекеттің аумақтық суларында болған кезде не шетелдік портта тұрған кезде де қаралады.
ҚР ҚК 6-бабының 4-бөлімінде шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдерінің және иммунитетті пайдаланатын өзге де азаматтардың қылмыстық жауаптылығы туралы мәселе шешілуде. Аталған адамдар ҚР соттарына қылмыстық істер бойынша сотталмайды. Дипломатиялық иммунитет мәселелерін реттейтін халықаралық құқық нормалары 1961 жылғы Дипломатиялық қатынастар туралы Вена конвенциясында кодталған.
Дипломатиялық өкілдерге: елшілер, елшілер немесе істердегі сенім білдірілген өкілдер дәрежесіндегі дипломатиялық өкілдіктердің басшылары және өкілдіктердің дипломатиялық персоналының мүшелері - кеңесшілер, порт өкілдері және олардың орынбасарлары; әскери, әскери-теңіз және әскери-әуе атташелері және олардың көмекшілері; бірінші, екінші және үшінші хатшылар, атташелер мен хатшылар-мұрағатшылар; және сондай-ақ, өкілдіктердің басшылары мен дипломатиялық персоналының отбасы мүшелері, егер олар аталған адамдармен бірге тұрса және ҚР азаматтары болып табылмаса.
Дипломатиялық иммунитет сондай-ақ шет мемлекеттердің өкілдеріне, парламенттік және үкіметтік делегациялардың мүшелеріне, сондай-ақ халықаралық келіссөздерге қатысу үшін Қазақстанға келетін шет мемлекеттердің қызметкерлеріне, сондай-ақ олармен бірге жүретін және ҚР азаматтары болып табылмайтын аталған адамдардың отбасы мүшелеріне өзара түсіністік негізінде қолданылады.
Консулдық лауазымды адамдар мен дипломатиялық курьерлерге олардың қызметтік қызметі саласында ғана қол сұғылмайды. Дипломатиялық иммунитет мұндай құқықты пайдаланатын адамдардың қылмысы мен жазалануын алып тастауды білдірмейді. Заң аталған адамдардың қылмыстық жауапкершілігі туралы мәселе дипломатиялық жолмен шешілетінін анықтайды. "Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарының құқықтық жағдайы туралы" 1995 жылғы 19 маусымдағы Заң күші бар ҚР Президентінің Жарлығының 28-бабына сәйкес мұндай адамдар ҚР шегінен шығарылады.
ҚР ҚК 6-бабының 2-бөлігіне сәйкес ҚР аумағында басталған немесе жалғасқан не аяқталған іс-әрекет ҚР ҚК аумағында жасалған қылмыс деп танылады. Мәселен, қылмыс басталған сәтте ҚР аумағында жасалған кісі өлтіру деп өлімнің басқа мемлекеттің аумағында болғанына қарамастан, ол ҚР аумағында болған кезде ұзақ уақыт әрекет ететін уланудың құрбанына берілген адамның іс-әрекеті танылады. Жалғастыру сәтінде, мысалы: адам бірнеше мемлекеттің, оның ішінде Қазақстанның аумағында заңсыз кәсіпкерлікпен айналысады. Мұндай қылмыстық іс-әрекет Қазақстан аумағында да жалғасқандықтан, адам ҚР ҚК бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Аяқтаған сәтте: ҚР аумағында жасалған қылмыс деп заң шығарушы аталған әрекетті орындаған сәттен бастап аяқталған қылмыс деп санайтын, оның салдары болған-болмағанына қарамастан, осындай қоғамдық қауіпті әрекет танылады.
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
