Аса қажеттілік
34-бап Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде (ҚР ҚК) көзделген аса қажеттілік институты, заңмен қорғалатын мүдделерге зиян келтіруге жол берілетін ерекше жағдайларды реттейді. Бұл – зиян келтіру тікелей қауіптің алдын алу мақсатында болғанда, қылмыстық жауаптылықты болдырмайтын мән-жай. Төменде осы бапқа қатысты кеңейтілген заңи түсіндірме, тәжірибеден алынған мысалдар мен өзге құқықтық актілерге сілтемелер ұсынылған.
📘 Жалпы ережелер
Аса қажеттілік – бұл адамның өміріне, денсаулығына, құқықтары мен заңды мүдделеріне, сондай-ақ қоғам мен мемлекеттің мүдделеріне тікелей қауіп төнген жағдайда сол қауіптің алдын алу үшін заңмен қорғалатын басқа бір мүддеге зиян келтіруі. Егер келесі шарттар сақталса, мұндай әрекет қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды:
- Қауіп нақты және тікелей болуы қажет;
- Қауіпті басқа тәсілдермен жою мүмкін болмаған;
- Аса қажеттіліктің шегінен асырылмаған.
Осылайша, заң аса қажеттілік жағдайында зиян келтіруді белгілі шарттар сақталған жағдайда заңды әрекет ретінде таниды.
⚖️ Аса қажеттіліктің заңдылық шарттары
- Қауіптің нақты болуы – бұл қауіп шын мәнінде орын алып, заңмен қорғалатын мүдделерге тікелей зиян төндіруі қажет.
- Қауіпті басқа тәсілмен жою мүмкін болмауы – зиян келтіру соңғы амал болған жағдайда ғана рұқсат етіледі.
- Келтірілген зиянның алдын алынған зиянға қарағанда аз болуы – зиянның мөлшері мен сипаты алдын алынған зардаппен салыстырғанда жеңілірек болуы тиіс.
🚫 Аса қажеттілік шегінен асып кету
Аса қажеттілік шегінен асып кету – бұл қауіптің сипаты мен жағдайына мүлдем сәйкес келмейтін зиян келтіру. Егер келтірілген зиян алдын алынған зиянмен салыстырғанда тең немесе одан да ауыр болса, әрі бұл зиян қасақана келтірілсе, қылмыстық жауаптылық туындайды.
🧾 Сот практикасы
Қазақстан Республикасының сот практикасы аса қажеттілік жағдайындағы әрекеттерді дұрыс саралауға үлкен мән береді. Мысалы, бір адам өрттен өз мүлкін құтқару кезінде көршісінің мүлкіне зиян келтірген іс бойынша, сот келтірілген зиянның алдын алынған залалға сайлығын және зиян келтірудің қажеттілігін бағалаған.
📚 Қатысты нормативтік актілер
- ҚР ҚК 32-бабы – Қажетті қорғану
- ҚР ҚК 33-бабы – Қауіп төндірген адамды ұстау кезінде зиян келтіру
- Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2018 жылғы 20 сәуірдегі №4 нормативтік қаулысы – Үкім туралы
🧠 Қорытынды
Аса қажеттілік институты қылмыстық заңнамада маңызды рөл атқарады. Ол тұлғаға немесе басқа адамдарға тікелей төнген қауіптің алдын алу мақсатында зиян келтірген адамды қылмыстық жауаптылықтан босату мүмкіндігін береді. Алайда бұл институтты қолдану кезінде заңда көзделген шарттарды қатаң сақтау қажет, өйткені шектен тыс зиян келтіру жауаптылыққа әкелуі мүмкін. Сот тәжірибесі көрсеткендей, аса қажеттілік жағдайындағы әрекеттерді бағалау кезінде қауіптің сипаты, келтірілген зиян мен алдын алынған зиянның арақатынасы, сондай-ақ адамның әрекет ету мотивтері мен жағдайлары мұқият талданады.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
