.png)
Өндірістік кооперативтің жарғысы
📘 I. Өндірістік кооператив жарғысының құқықтық табиғаты
Өндірістік кооперативтің жарғысы – бұл кооперативтің негізгі құрылтай құжаты, ол төмендегідей мәселелерді айқындайды:
· қызметінің мақсаттары мен қағидаттары;
· ішкі құрылымы мен басқару тәртібі;
· қатысушылардың мүліктік және еңбек міндеттемелері;
· табысты бөлу тәртібі мен жауапкершілік.
🔷 Жарғы кооперативтің құқықтық режимін белгілейді, соның ішінде заңмен реттелмеген жағдайларды да қамтиды.
🔷 Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 41-бабының 2-тармағына сәйкес, жарғысы жоқ (егер ол міндетті болса) заңды тұлға тіркеуге жатпайды.
📑 II. Жарғы мазмұнына егжей-тегжейлі түсініктеме (ҚР АК 97-бабы бойынша)
🔹 1. ҚР АК 41-бабы 5-тармағында көзделген міндетті мәліметтер
Кооператив жарғысы (басқа кез келген заңды тұлікінікі сияқты) төмендегідей мәліметтерді қамтуы тиіс:
· атауы;
· орналасқан жері (заңды мекенжайы);
· қызметінің мәні мен мақсаттары;
· басқару органдары және олардың құзыреті;
· мүлікті қалыптастыру тәртібі;
· қатысушылардың жауапкершілігі;
· қайта ұйымдастыру және тарату шарттары.
📎 Нормативтік негіз:
· ҚР Азаматтық кодексінің 41-бабы;
· «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы» ҚР Заңы.
🔹 2. Кооператив мүшелерінің пай мөлшері
«…кооператив мүшелерінің пай мөлшері туралы шарттар»
📘 Пай – бұл кооперативке мүше ретінде кірген кездегі ақшалай не мүліктік салым.
🔎 Жарғыда көрсетіледі:
· номиналды мөлшері;
· мүшелер санаттарына қарай айырмашылықтары (болған жағдайда);
· пай мөлшерін өзгерту тетігі.
🔹 3. Салымдардың құрамы мен енгізу тәртібі
«…және салымды енгізу міндеттемесін бұзғаны үшін жауапкершілік»
📘 Жарғыда көрсетілуі тиіс:
· қандай салым түрлері қабылданады (ақшалай, мүліктік, еңбектік);
· енгізу мерзімі мен тәсілдері;
· орындалмаған немесе кешіктірілген жағдайда салдары (мысалы, айыппұл, кооперативтен шығару, табыс үлесін азайту).
🔹 4. Еңбектік қатысудың сипаты мен тәртібі
«…және жеке еңбекке қатысу міндеттемесін бұзғаны үшін жауапкершілік»
📘 Кооперативтің ерекшелігі — мүше тек салымшы ғана емес, сонымен қатар тікелей еңбекке қатысады.
📎 Жарғыда көрсетіледі:
· ең аз еңбек үлесі (мысалы, айына сағат/апта бойынша);
· жұмыс режимі;
· еңбек түрлері;
· қатыспаған жағдайда шаралар (мысалы, табыстан айырылу немесе мүшеліктен шығару).
📎 ҚР «Өндірістік кооператив туралы» Заңының 15-бабына сәйкес, мүшені еңбекке қатысудан уақытша босату жалпы жиналыстың келісімімен мүмкін.
🔹 5. Таза табысты бөлу тәртібі
📘 Мынадай үлгі нұсқалар қолданылуы мүмкін:
· еңбекке қатысу негізінде (сағат саны не нәтижесіне қарай);
· пай мөлшері бойынша;
· аралас жүйе (мысалы, 70% — еңбекке, 30% — пайға қарай).
🔎 Міндетті түрде көрсетілуі тиіс:
· бөлу жиілігі (тоқсан сайын, жыл сайын);
· резервтер мен қорларға аударым шарттары;
· шектеулер (мысалы, залал болған жағдайда — табысты бөлудің тыйым салынуы).
🔹 6. Басқару органдары мен шешімдер қабылдау тәртібі
«…соның ішінде бір ауыздан немесе білікті көпшілік дауыспен қабылданатын мәселелер бойынша»
📘 Кооперативтің басқару органдары:
· Мүшелердің жалпы жиналысы (жоғарғы орган);
· Басқарма (атқарушы орган);
· Төраға;
· Тексеру комиссиясы (бақылау органы).
📎 Жарғыда көрсетілуі тиіс:
· әр органның құзыреті;
· жиналысты шақыру тәртібі;
· дауыс беру нысаны (ашық/жасырын);
· кворум және дауыс беру шектері:
o жай көпшілік (50% + 1);
o білікті көпшілік (мысалы, ⅔ немесе ¾);
o бірауыздан — негізгі мәселелер бойынша (қайта ұйымдастыру, активтерді сату және т.б.).
⚖️ III. Сот және әкімшілік практика
🔎 Өндірістік кооперативтерді тарату туралы істерде соттар кооперативтің:
· еңбекке қатысуға қатысты мәліметтер болмаған;
· еңбекке қатыспағаны үшін жауапкершілік көзделмеген;
· жарғы формальді түрде жасалып, нақты қызметі көрініс таппаған жағдайда — оларды жалған кооператив деп таныған.
📎 Мысал: Экономикалық тексеру актісі кооперативтің іс жүзінде жалдамалы жұмысшылармен жұмыс істейтін ЖШС ретінде құрылғанын, кооперативке тән функцияларды орындамағанын анықтады — жарғы заң талаптарына сәйкес емес деп танылды.
📘 IV. Басқа ұйымдық-құқықтық нысандармен салыстыру
| Элемент | Өндірістік кооператив | ЖШС | АҚ |
|---|---|---|---|
| Міндетті еңбекке қатысу | ✅ Иә | ❌ Жоқ | ❌ Жоқ |
| Қатысушылардың субсидиарлық жауапкершілігі | ✅ Иә | ❌ Жоқ | ❌ Жоқ |
| Табысты еңбек пен пайға қарай бөлу | ✅ Иә | Тек үлеске | Тек акцияларға |
| Шешімдер барлық мүшелермен қабылданады | ✅ Иә | ✅ Иә (үлес иелерімен) | ✅ Иә (акционерлермен) |
📝 V. Қорытындылар
1. Өндірістік кооперативтің жарғысы ЖШС немесе АҚ жарғысынан әлдеқайда нақты әрі дараланған болуы тиіс — ол мүліктік қана емес, еңбек міндеттемелерін де реттейді.
2. Жарғы талаптарын бұзу тіркеуден бас тартуға немесе кооперативті жалған деп тануға әкелуі мүмкін.
3. Жарғыда нақты көрсетілуі қажет:
o қатысу шарттары (пайлық, еңбектік);
o табысты бөлу тәртібі;
o мүшелердің жауапкершілігі;
o басқару құрылымы мен рәсімдері.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
