Кінәсіз зиян келтіру 

📘 ҚР ҚК 23-бап — Кінәсіз зиян келтіру

🔹1. Баптың құқықтық табиғаты

ҚР ҚК-нің 23-бабы қылмыстық құқықтың іргелі қағидасын баяндайды — жауаптылық тек кінә болғанда ғана туындайды. Бұл ереже кінәнің субъективті түрде жүктелуі қағидасын жүзеге асырады, яғни жаза тек адамның кінәсі дәлелденген жағдайда, қасақаналық немесе абайсыздық нысанында ғана мүмкін болады.

🔔 Қағида: Nulla poena sine culpa (Кінәсіз жаза жоқ).

Бұл ереже объективтік жүктеуді болдырмайды, яғни тұлға психикалық қатынасы ескерілместен, зиян келтіргені үшін ғана жауаптылыққа тартылмайды.

🔹2. ҚР ҚК 23-бабының құрылымы

📌 1-бөлік. Кінәсіздіктің формалды белгісі

Егер әрекет (әрекетсіздік) пен салдар қасақаналықпен қамтылмаса, ал абайсыздық түріндегі кінә заңда көзделмесе — тұлға жауаптылыққа тартылмайды.

🔹 Мысал: Қылмыстық заң мүлікті қасақана жою үшін ғана жауаптылық белгілейді (ҚК-нің 202-бабы). Егер тұлға абайсыздықтан бөтеннің затын өртесе, бірақ абайсыздық бұл бапқа кірмесе — жауаптылық болмайды.

🔹 Аналогия: ҚР Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасы бірнеше рет атап өткендей, тікелей немесе жанама кінәнің болмауы қылмыстық жауаптылықты жоққа шығарады, тіпті салдар ауыр болса да (Қылмыстық істер бойынша сот практикасының 2021 жылғы шолуы).

📌 2-бөлік. Кінәсіздіктің фактілік белгісі (психологиялық талдау)

Тұлға қоғамдық қауіптілікті сезінбеген және сезіне алмайтын, не салдарды болжай алмаған әрі болжауға тиіс те болмаған жағдайда кінәсіз деп танылады.

🔍 Мұнда екі шарт тобы маңызды:

🔸 А. Объективті кінәсіздік:· Тұлға салдарды болжаған жоқ;· Болжауға тиіс те, болжай алатын да жағдайда болмады (болжау міндеті алынып тасталады).

📍 Мысал: Жаяу жүргінші кенеттен жолға жүгіріп шықты. Жүргізуші ЖҚЕ сақтап, жылдамдық асырмады, дер кезінде әрекет етті, бірақ соқтығыс болды.➡ Кінә жоқ → Қылмыстық жауаптылық жоқ.

🔸 B. Рұқсат етілген тәуекел жағдайындағы субъективті кінәсіздік:· Тұлға ықтимал салдарды болжады;· Оларды болдырмауға үміттенді;· Ол үшін жеткілікті негіздері болды.

📍 Мысал: Хирург стандарттарға сәйкес операция жасады. Барлық шаралар қабылданса да, күтпеген асқыну орын алды.➡ Тұлға салдардың алдын алуға негізді түрде сенген → Кінә жоқ.

🔸 C. Физиологиялық сәйкессіздік (шектен тыс жағдайлар):· Тұлға салдарды болдырмады, себебі психофизиологиялық ерекшеліктеріне, дайындықтың болмауына, күйзеліс, абыржу жағдайына байланысты әрекет ете алмады.

📍 Мысал: Құтқарушы төтенше жағдайда эвакуация кезінде басқаруға үлгере алмады, адам қаза тапты.➡ Сот мұндай әрекетті шамадан тыс жүктемеге реакция деп танып, кінәні жоққа шығара алады.

🔹3. 23-бап негізделген қағидалар

· Субъективті жүктеу (ҚК-нің 19-бабы);· Кінәсіздік презумпциясы (ҚР Конституциясы 77-бабы, ҚІЖК 14-бабы);· Кінәсіз жауаптылыққа жол берілмейді (ҚК-нің 23-бабы, ҚР АК 923-бабы).

🔹4. ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары

📜 ҚР ЖС-ның №1 НҚ, 2016 жылғы 11 наурыз«Абайсызда жасалған қылмыстар бойынша қылмыстық заңнаманы қолдану туралы»

➡ Онда көрсетілгені:· Тұлғаның салдарға қатынасы анықталуы тиіс;· Кінә болмаған жағдайда жауаптылық болмайды;· Егер тұлға негізді тәуекел жағдайында әрекет етсе, ол қылмыстық жауаптылыққа тартылмайды (ҚК 24-бабына ұқсас — негізді тәуекел).

📜 ҚР ЖС-ның №2 НҚ, 2020 жылғы 25 желтоқсан«Өмір мен денсаулыққа қарсы қылмыстарды саралау туралы»

➡ Онда атап көрсетіледі:· Абайсыздық пен кінәсіз әрекетті ажырату қажет;· Мінез-құлықтың негізділігін талдау үшін сарапшылар тартылуы тиіс (медицина, техника, көлік және т.б.).

🔹5. Басқа кодекстердегі байланысты нормалар

🔹6. Сот практикасы (шолу)

1. Анестезиолог-дәрігердің ісі (Нұр-Сұлтан қ., 2022 ж.)Пациенттің өліміне кінә тағылды. Сот: анафилактикалық шокты болжау мүмкін болмаған, хаттама сақталған, стандартты дозалар қолданылған.➡ Кінәсіз деп танылды — ҚК 23-бап.
2. Трассадағы жол апаты (Қостанай қ., 2021 ж.)Жүргізуші тұманда ережеге сай жүрді. Жаяу жүргінші өткелден тыс жерден шықты.➡ Сот: кінә жоқ, әрекеттер жағдайға сәйкес → Жауаптылықтан босату.

🧾 Қорытынды

ҚР ҚК-нің 23-бабы қылмыстық құқық жүйесінде ерекше мәнге ие:

✅ Ол:· Әділеттілікті қамтамасыз етеді;· Болжанбайтын салдар үшін жазалауды болдырмайды;· Адал әрекет еткен, бірақ күтпеген жағдайға тап болған тұлғаларды қорғайды.

⚖️ Құқық қолданушы (тергеуші, прокурор, сот) зиян фактісін емес, кінәнің бар-жоғын дәлелдеуге міндетті.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы