16-бапқа түсініктеме. Жеке өмірге қол сұғылмаушылық және Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің құпиясын қорғау
Жеке өмір, жеке, отбасылық, коммерциялық және басқа да заңмен қорғалатын құпия заңмен қорғалады. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтары, хат алмасу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және басқа да хабарламалар құпиясына құқығы бар. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізу барысында осы құқықтарды шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі.
Түсіндірме бап Конституцияның 18-бабының 2-бөлігінде көзделген адамның конституциялық құқықтарын іске асырады. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтары, хат алмасу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және басқа да хабарламалар құпиясына құқығы бар. Бұл құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі.
Жеке өмірге қол сұғылмаушылық, жеке және отбасылық құпия Қазақстан Республикасының Конституциясында қорғалады. Жеке өмір-бұл бір адамның өмір саласы, ол тек оған қымбат, сондықтан қоғамның, мемлекеттің адамның келісімінсіз араласуына жол берілмейді. Жеке құпия, жеке өмірдің бір бөлігі бола отырып, адамның құпия сақтайтын мәліметтерінің болуын болжайды. Оларға денсаулыққа қатысты ақпарат, интимдік өмір туралы мәліметтер және т. б. Отбасылық құпия жақын туыстарынан, яғни отбасы мүшелерінен жасырылған ақпараттың болуын болжайды. Оларға бала асырап алу құпиясы және отбасындағы басқа қатынастар жатады. Оның жеке өмірінің адамы үшін маңыздылығын ескере отырып, заң шығарушы оны қол сұғылмайтын деп таниды және кез келген заңсыз араласудан қорғайды.
Конституцияның 18-бабы 2-тармағының ресми түсіндірмесі Конституциялық Кеңестің 2009 жылғы 20 тамыздағы № 5 нормативтік қаулысымен берілген, онда "меншік иесіне жеке салымдар мен жинақтарды иелену, пайдалану және оларға билік ету, аталған құқықтарды өзіне тиесілі ақшалай немесе өзге де мүліктік сипаттағы қаражатты, оның ішінде банк салымдары мен салымдарына орналастыру арқылы жүзеге асыру құқығы беріледі" делінген басқа шоттарда, шаруашылық жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталдарында және кәсіпкерлік және өзге де қызметтің заңмен рұқсат етілген басқа да нысандарында пайдалануда".
Әркімнің жеке салымдар мен жинақтардың құпиясына конституциялық құқығын қорғау бірқатар заңдармен, оның ішінде 1994 жылғы 27 желтоқсандағы МК (Жалпы бөлім), 2017 жылғы 25 желтоқсандағы "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" ҚР Кодексімен, 2015 жылғы 29 қазандағы ҚР Кәсіпкерлік Кодексімен, 31 тамыздағы ҚР Заңымен қамтамасыз етіледі 1995 жылғы" Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы", 2003 жылғы 2 шілдедегі"бағалы қағаздар нарығы туралы" ҚР Заңымен.
Конституция нормаларының және жоғарыда аталған заңдардың мазмұнына сүйене отырып, жеке салымдар мен жинақтардың құпиясы деп адамдардың шектеусіз тобы үшін тең шарттарда жалпыға бірдей қолжетімді болып табылмайтын заңмен қорғалатын кез келген адамды, салымшы туралы, оған тиесілі ақша немесе өзге мүлік туралы, оның ішінде банк салымдары, өзге де шоттар мен жинақтар туралы, жарғылық капиталдардағы үлестер туралы мәліметтерді түсіну керек шаруашылық жүргізуші субъектілердің және өзге де мүліктің, сондай-ақ олармен жасалатын операциялар туралы. Осы тұрғыда әркімнің құпияға конституциялық құқығы салымшының өзі ғана оны өз қалауы бойынша басқара алатынын (оның ішінде мәліметтерді біреуге бере алатынын) білдіреді.
Әрбір адамның жеке салымдар мен жинақтардың құпиясына құқығын шектеудің рұқсат етілген шектері мен тәртібі, сондай-ақ мұндай шектеу критерийлері конституциялық талаптарға, оның ішінде Конституцияның 39-бабында белгіленген талаптарға сәйкес келуге тиіс.
Коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат азаматтық заңнамамен қорғалады, егер ақпарат үшінші тұлғаларға белгісіз болуына байланысты нақты немесе әлеуетті коммерциялық құндылыққа ие болса, оған заңды негізде еркін қол жетімділік болмаса және ақпарат иесі оның құпиялылығын қорғауға шаралар қолданса. Мұндай ақпаратты заңсыз әдістермен алған адамдар, сондай-ақ еңбек шартына қайшы қызметшілер немесе азаматтық-құқықтық шартқа қайшы қызметтік немесе коммерциялық құпияны жариялаған контрагенттер келтірілген залалды өтеуге міндетті (АК 126-бабы).
ҚР Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабында коммерциялық құпияны құрайтын ақпаратты қорғау тәртібі реттелген. Коммерциялық құпияны қорғау коммерциялық құпияны құрайтын ақпаратты заңсыз алуға, таратуға немесе пайдалануға тыйым салудан тұрады. Кәсіпкерлік субъектісі коммерциялық құпияны құрайтын ақпаратқа еркін қол жеткізуге құқығы бар адамдар тобын айқындайды және оның құпиялылығын қорғауға шаралар қабылдайды. Ақпаратты қол жеткізу санаттарына жатқызу тәртібін, коммерциялық құпияны құрайтын ақпаратты сақтау және пайдалану шарттарын кәсіпкерлік субъектісі айқындайды.
Кәсіпкерлік субъектісі қабылдайтын коммерциялық құпияны құрайтын ақпаратты қорғау жөніндегі шаралар мыналарды қамтуы мүмкін:
1) коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат тізбесін айқындау;
2) осы ақпаратпен жұмыс істеу тәртібін белгілеу және осындай тәртіптің сақталуын бақылау арқылы коммерциялық құпияға қол жеткізуді шектеу;
3) коммерциялық құпияға қол жеткізген адамдарды және (немесе) осы ақпарат берілген немесе берілген адамдарды есепке алу.
Кәсіпкерлік субъектісінің жалпыға қолжетімді ақпаратына мыналар жатады:
1) дара кәсіпкердің тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе) немесе атауы;
2) заңды тұлғаның атауы және тіркелген күні;
3) сәйкестендіру нөмірі;
4) заңды мекенжайы (орналасқан жері);
5) Қызмет түрі;
6) басшының тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе).
Хат алмасу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және өзге де хабарламалардың құпиясы да заңмен қорғалады. Азаматтық Кодекстің 144-бабында бұл жеке өмірдің құпияларына жатады, оларды ашу заңнамада белгіленген жағдайларда ғана мүмкін болады. Осыған ұқсас талаптар АІЖК-нің 10-бабында көзделген.
Хат алмасу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және басқа да хабарламалардың құпиясы коммуникация саласындағы адам құқықтарына жатады және заң шығарушы күн сайын коммуникация құралдарының жаңа түрлері пайда болатынын ескере отырып, толық Тізбемен шектелмейді, бірақ хабарламалардың кез-келген түрін ескеруге мүмкіндік береді. Өзінің осалдығына байланысты хат алмасу, телефон арқылы сөйлесу құпиясы ерекше қорғауды қажет етеді. Телефон келіссөздерін тыңдауға, пошта-телеграф хабарламаларын тексеруге жеке адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төнген жағдайда олардың өтініші бойынша немесе олардың келісімімен жазбаша түрде жол беріледі.
ҚІЖК-нің 16-бабының 4-бөлігі Кодексте көзделген тәртіппен алынған адамның жеке өмірі туралы ақпаратты қылмыстық процестің міндеттерін орындау үшін басқаша пайдалануға болмайтынын көздейді. Мұндай міндеттер болуы мүмкін:
1) қылмыстық құқық бұзушылықтардың жолын кесу, бейтарап, тез және толық ашу, тергеп-тексеру;
2) оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауаптылыққа тарту;
3) әділ сот талқылауы және қылмыстық заңның дұрыс қолданылуы;
4) адамдарды, қоғамды және мемлекетті қылмыстық құқық бұзушылықтардан қорғау.
Жеке, отбасылық немесе жеке өмір туралы ақпаратқа қол жеткізу жасырын тергеу әрекеттері процесінде жүзеге асырылуы мүмкін. Пп сәйкес. 5-1) ҚІЖК-нің 53-бабының 2-бөлігі, сотқа жасырын тергеу әрекеттерін жүргізуге және оның мерзімдерін ұзартуға санкция беруге, сондай-ақ оған қатысты жүргізілген жасырын тергеу әрекеттері туралы адамды хабардар ету мерзімін ұзартуға, сотқа дейінгі тергеу органына өзіне қатысты жүргізілген жасырын тергеу әрекеттері туралы адамды хабардар етпеуге келісім беруге өкілеттік берілген.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:
Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);
Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;
Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);
Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;
Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;
Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;
Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);
Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);
Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;
Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;
Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;
Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;
Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);
Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;
Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.
Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).
Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
