19-бапқа түсініктемелер. Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің сот талқылауының жариялылығы

Барлық сот инстанцияларында азаматтық істерді қарау ашық түрде жүргізіледі. Сот актілері жария түрде жарияланады.

2. Жабық сот отырысында заңға сәйкес мемлекеттік құпиялар болып табылатын мәліметтерді қамтитын шешімді жария етуді қоса алғанда, істерді қарау және шешу жүзеге асырылады.Іске қатысушы адамның өтінішхаты бойынша жабық сот отырысында, егер бала асырап алу құпиясын, жеке өмірге қол сұғылмаушылықты, жеке, отбасылық, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауды қамтамасыз ету қажет болса не ашық талқылауға кедергі келтіретін өзге де мән-жайлар болса, сондай-ақ бала асырап алу құпиясын, жеке өміріне қол сұғылмаушылықты қамтамасыз ету қажет, осы Кодекстің 188-бабының төртінші бөлігінде көзделген.

3. Жеке хат-хабарлар мен өзге де жеке хабарламалар ашық сот отырысында осы хат-хабарлар арасында болған және осы жеке хабарламаларға қатысты адамдардың келісімімен ғана жариялануы мүмкін. Мұндай келісім болмаған жағдайда хат-хабарлар мен хабарламалар жабық сот отырысында жарияланады және зерттеледі.Көрсетілген қағидалар жеке сипаттағы мәліметтерді қамтитын электрондық, цифрлық және өзге де материалдық жеткізгіштердегі аудио -, бейнежазбаларды, фото - және кино түсіру материалдарын және басқа да материалдарды зерттеу кезінде де қолданылады.

4. Істі жабық сот отырысында талқылау кезінде іске қатысатын адамдар, олардың өкілдері, сондай-ақ қажет болған жағдайларда куәгерлер, сарапшылар, мамандар, аудармашылар қатысады, оларға сот осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген мәліметтерді жария еткені үшін жауапкершілік туралы ескертеді.

5. Сот отырысы залына он алты жасқа толмаған азаматтар, егер олар іске қатысушы адамдар немесе куәгерлер болып табылмаса, жіберілмейді.

6. Істі жабық сот отырысында талқылау осы Кодексте белгіленген барлық ережелерді сақтай отырып жүргізіледі.

7. Іске қатысатын адамдар және басқа да адамдар, оның ішінде ашық сот отырысына қатысатын бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері сот отырысы барысында жазбалар жасауға, оны аудиожазба құралдары мен цифрлық жеткізгіштердің көмегімен залда алатын орындарынан тіркеуге құқылы. Кино және фототүсірілім, бейнежазба, тікелей радио және телехабар тарату, интернеттің ақпараттық - коммуникациялық желісін бейнетрансляциялауға сот талқылауы залында соттың рұқсатымен және іске қатысушы адамдардың пікірін ескере отырып жол беріледі. Бұл туралы сот отырысының хаттамасына енгізілетін сот ұйғарымында көрсетіледі. Бұл әрекеттер сот отырысының қалыпты өтуіне кедергі келтірмеуі керек және сот уақытында шектелуі мүмкін.

8. Сот талқылауының барлығына немесе бір бөлігіне қатысты істі жабық сот отырысында талқылау туралы сот ұйғарым шығарады, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі.

9. Заңды күшіне енген сот актілері соттың интернет-ресурсында жарияланады және осы баптың екінші бөлігінде және өзге де заңдарда белгіленген шектеулер ескеріле отырып, жария талқылануы мүмкін.

10. Соттың іс жүргізуіндегі азаматтық істер бойынша сотқа келіп түскен өтініштер туралы ақпарат жария етілуге және осы ақпаратты соттың ресми интернет-ресурсында орналастыру арқылы процеске қатысушылардың назарына жеткізілуге тиіс.

1. Сот талқылауының жариялылығы қағидаты, егер олар іске қатысушы адамдар немесе куәгерлер болып табылмаса, он алты жасқа толмаған азаматтарды қоспағанда, барлық тілек білдірген азаматтардың мәжіліс залына еркін кіруін қамтамасыз ете отырып, азаматтық істерді барлық соттарда талқылау ашық түрде жүзеге асырылатынын білдіреді.

Азаматтар азаматтық процестің кез келген сатысына: бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы сотқа, сот актісін жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарау кезінде қатыса алады.Жоғарғы Соттың 2005 жылғы 28 қазандағы "Азаматтық істер бойынша сот талқылауының жариялылығы қағидатын сақтау туралы" № 5 нормативтік қаулысында сот талқылауының жариялылығы - бұл істі ашық сот талқылауын жүргізу ғана емес, сонымен қатар сот рәсімдерінің ашықтығы, ашықтығы және қолжетімділігі екендігі түсіндірілді. Бұл сот шешімін жария түрде жариялауда, тараптарды процестің басқа қатысушыларының келіп түскен шағымдарымен таныстыруда, істі жоғары сатыдағы сотта қараудың уақыты мен орнын хабарлауда, заңды күшіне енген шешімдердің дерекқорына еркін қол жеткізуде, сот актілерінің орындалуы туралы ақпарат алу мүмкіндігінде көрінеді.

Бір жағынан жариялылық қағидаты сот рәсімдерінің ашықтығын бекітеді, ал екінші жағынан - нақты істерді қарау кезінде сот актісін жария етуге тыйым салынады. Мәселен, түсініктеме берілген баптың екінші бөлігінде көрсетілген істер бойынша сот шешімін жариялау жабық режимде жүргізіледі.

Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық конвенцияның 6-бабына сәйкес " сот шешімі жария түрде жарияланады. Алайда, демократиялық қоғамдағы мораль, қоғамдық тәртіп немесе ұлттық қауіпсіздік себептері бойынша, сондай - ақ кәмелетке толмағандардың мүдделері талап етілгенде немесе Тараптардың жеке өмірін қорғау үшін немесе-соттың пікірінше, бұл қатаң қажет болған жағдайда бүкіл процесс немесе оның бір бөлігі ішінде баспасөз мен жұртшылыққа сот отырыстарына жіберілмеуі мүмкін - жариялылық сот төрелігінің мүдделерін бұзатын ерекше жағдайларда"

________________10 адам құқықтары жөніндегі Еуропалық конвенция № 4, 6, 7, 12 және 13.2 қосымша хаттамалармен және хаттамалармен сүйемелденіп өзгертілді және толықтырылды.

Жабық сот отырысы заңда тікелей көрсетілген жағдайларда өткізіледі. Мәселен, мемлекеттік құпиялар болып табылатын мәліметтерді қамтитын істерді қарау кезінде жабық сот отырысы жүзеге асырылады. Мемлекеттік құпиялар болып табылатын мәліметтер тізбесі "Мемлекеттік құпиялар туралы"заңда келтірілген.

Жабық сот отырысында АІЖК-нің 314-бабына сәйкес бала асырап алу туралы істер қаралады. Жеке, отбасылық, коммерциялық немесе өзге де қорғалатын құпияны, азаматтардың өмірінің интимдік тараптары туралы мәліметтерді не басқа да мән-жайларды сақтауға байланысты істер іске қатысушы адамның өтініші бойынша жабық сот отырысында қаралуы мүмкін. Мысалы, бір Тарап-некені бұзу ответ бойынша жауапкер оның некені бұзуға әкеп соқтырған ауруы туралы мәліметтер жарияланғанын қаламайды. Мұндай өтінішхатты қарау кезінде сот істі жабық сот отырысында қараудың себептері мен себептерін көрсете отырып не өтінішхатты қанағаттандырусыз қалдыру туралы ұйғарым шығаруға міндетті.

Істі ашық талқылау кезінде сот залынан азаматтар, оның ішінде істі қайта бұзғаны үшін іске қатысатын адам шығарылуы мүмкін. Тәртіп жаппай бұзылған жағдайда барлық азаматтар сот залынан шығарылуы мүмкін, содан кейін іс АІЖК-нің 188-бабының төртінші бөлігінде көзделген жабық сот отырысында қаралады.

3. Ашық сот отырысында азаматтардың жеке хат-хабарлары мен жеке телеграфтық хабарламалары осы хат-хабарлар мен телеграфтық хабарламалар арасында болған адамдардың келісімімен жариялануы мүмкін. Ереже фото және киноқұжаттарды, дыбыстық және бейнежазбаларды, сондай - ақ жеке сипаттағы мәліметтерді қамтитын өзге де техникалық құралдардың көмегімен алынған хабарламаларды зерттеу кезінде де қолданылуы тиіс.

Егер мүдделері хат алмасу мен телеграф хабарламаларын қозғайтын адамдар оларды жария етуге және зерттеуге келісім берсе, онда көрсетілген әрекеттер жабық сот отырысында жасалады. Осыған байланысты сот ұйғарым шығаруға міндетті. Егер өтінішхатты шешу күрделі болмаса, АІЖК талаптарын бұзбайды және кеңесу бөлмесіне (хаттамалық ұйғарым) шығарусыз шешім қабылдау болмайды.

4. Жабық сот отырыстарында істерді қарау азаматтық сот ісін жүргізу қағидаларын сақтай отырып жүргізіледі, іске қатысатын адамдардың, олардың өкілдерінің, сондай-ақ қажет болған жағдайларда куәгерлердің, сарапшылардың, мамандардың, аудармашылардың қатысуына рұқсат етіледі. Іске қатысатын адамдардың өкілдерін қатысуға жіберу кезінде сот АІЖК-нің 57, 58 және 59-баптарын басшылыққа алады.

5. Істі сот отырысына қарау кезінде он алты жасқа толмаған азаматтарға жол берілмейді. Сот отырысына келген адамдардың жасы олардың жеке басын анықтайтын құжаттар бойынша айқындалады. Егер мұндай адамдар іске қатысатын адамдар немесе куәгерлер болса, онда оларды сот отырысы залына жіберуді сот шешеді. Бұл ретте он алты жасқа толмаған адамдар - іс бойынша Тараптар түсініктеме бергеннен кейін, істі талқылауда мұндай адамның мүдделерін оның өкілдері білдірген жағдайда, олар сот залынан шығарылуы мүмкін.

6. Істі жабық сот отырысында талқылау азаматтық сот ісін жүргізу ережелерін сақтай отырып жүргізіледі, бұл сот талқылауын реттейтін талаптардың қатаң орындалуын білдіреді (АІЖК-нің 18-тарауы). Іске қатысушы адамдардың істі жабық сот отырысында қарау кезінде сот іс-әрекеттерін жазбаша тіркеу туралы мәселе туындайды. Іске қатысатын адамдар (АІЖК-нің 43-бабы) іс бойынша қажетті жазбаларды өз мүдделеріне сай жүргізуге және осы іс бойынша процестің жекелеген кезеңдерін жүргізу кезінде жазбаларды пайдалануға құқылы болып көрінеді.

7. Қазіргі заманғы тіркеу технологияларын қолдануды ескере отырып, сот ісін жүргізудің ашықтығы мен ашықтығы деңгейі артады.

Ашық сот отырысында қатысушылардың сот отырысы залында болып жатқанның бәрін жеке қабылдауға құқығы бар. Бұл норма іске қатысатын адамдарға және басқа адамдарға, оның ішінде ашық сот отырысына қатысатын бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдеріне сот отырысы барысында жазбаша жазбалар жасауға, сот отырысы барысында стенографиялауды жүзеге асыруға, оны аудиожазба құралдарының және залдағы орындарынан цифрлық жеткізгіштердің көмегімен тіркеуге мүмкіндік береді.

Аудиожазба құралдары мен цифрлық тасымалдағыштарды қолдану туралы сот талқылауы барысында сотқа хабарлау және жазуды ашық түрде жүзеге асыру қажет.

Сот процесінің барысын тіркеуді сот аудио-, бейнежазба құралдарын қолдана отырып жүргізеді, бұл туралы АІЖК-нің 189-бабының бірінші бөлігіне сәйкес сот отырысы ашылған кезде төрағалық етуші жариялайды.Тіркеу құралдарын қолдана отырып жазуды жүзеге асыратын адамдар АІЖК-нің 282-бабының бесінші бөлігінің ережелерін ескеруі керек. Көрсетілген нормаға байланысты сот отырыстарының аудио-, бейнежазбалары тек сот ісін жүргізу мақсатында сот талқылауының барысын дәл тіркеу үшін, сондай-ақ азаматтық, қылмыстық сот ісін жүргізуде, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуде не тәртіптік іс жүргізу шеңберінде нақты деректерді анықтау мақсатында пайдаланылады.

Кино-, фототүсірілім және бейнежазба жүргізуге, сондай - ақ сот процесін тікелей радио-және телехабар таратуға іс бойынша төрағалық етушінің рұқсатымен ғана жол беріледі. Бұл туралы шешім қабылданғанға дейін сот, әдетте, процеске қатысушылардың пікірін анықтауы керек.

Бұл ереже кино, фотография, радио немесе теледидар арқылы процесті тарату сот процесінің қалыпты жүруіне кедергі келтіруі мүмкін екендігімен түсіндіріледі, көбінесе Тараптар істің егжей-тегжейін көпшілікке жария етуді қаламайды және т.б. сот кино, фото және бейнежазба өндірісіне уақытша шектеулер енгізе алады.

8. Істі жабық сот отырысында талқылау туралы сот ұйғарым шығарады, ол сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Сот талқылауының жариялылығын шектеу сот отырысының бүкіл кезеңіне немесе бір бөлігіне қолданылуы мүмкін, сондықтан бұл туралы сот ұйғарымында көрсетілуге тиіс.

Аудио-, бейнежазба құралдарын қолдана отырып, процесті жабық сот отырысында тіркеу АІЖК-нің 189, 282-баптарына сәйкес, сондай-ақ Соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын орган айқындайтын тәртіпке сәйкес жүзеге асырылады.

Сот талқылауының жариялылығын шектеу жөніндегі соттың ұйғарымдары, әдетте, сол жерде қабылданып, сот отырысының хаттамасына енгізілуге тиіс. Алайда, жекелеген күрделі мәселелер бойынша және кеңесу бөлмесіне алып тастаумен дәлелді ұйғарым шығару жоққа шығарылмайды, бұл туралы хаттамада тиісті жазба жасалуы тиіс. Сот талқылауының жариялылығын шектеу жөніндегі соттың ұйғарымдары жеке шағымдануға жатпайды, бірақ Тараптардың бұл ұйғарымдарға қарсылықтары істің мәні бойынша шығарылған сот шешіміне берілген апелляциялық шағымға немесе наразылыққа енгізілуі мүмкін.

9. Заңды күшіне енген сот актілері соттың интернет-ресурсында жарияланады және осы баптың екінші бөлігінде және "Мемлекеттік құпиялар туралы", "Дербес деректер және оларды қорғау туралы" және басқалар сияқты өзге де заңдарда белгіленген шектеулерді ескере отырып, жария талқылануы мүмкін.

10. Соттың іс жүргізуіндегі азаматтық істер бойынша сотқа келіп түскен өтініштер туралы ақпарат жария етілуге және осы ақпаратты соттың ресми интернет ресурсында орналастыру арқылы процеске қатысушылардың назарына жеткізілуге тиіс.

Мұндай ережелер судьяның сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңға бағынатындығы және іс бойынша оң нәтиже алу мақсатында заңсыз өтініштердің қиылысуына бағытталғандығы туралы АІЖК-нің 12-бабында регламенттелген судьялар тәуелсіздігі қағидатына сәйкес келеді. 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ КІТАПХАНАСЫ

Астана, 2016 жыл

УДК 347 (574)  

К 63

ISBN 978-601-236-042-4

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы