79-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері
1. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазалардың түрлері:
а) айыппұл;
б) белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру;
в) қоғамдық жұмыстарға тарту;
г) түзету жұмыстары;
г-1) бостандықты шектеу;
е) бас бостандығынан айыру.
2. Айыппұл кәмелетке толмаған сотталған адамның өз бетінше жалақысы немесе өндіріп алынуы мүмкін мүлкі болған кезде ғана тағайындалады. Айыппұл екі аптадан алты айға дейінгі кезеңде оннан бес жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе кәмелетке толмаған сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде тағайындалады.
3. Белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру кәмелетке толмағандарға бір жылдан екі жылға дейінгі мерзімге тағайындалады.
4. Қоғамдық жұмыстарға тарту қырықтан жүз алпыс сағатқа дейінгі мерзімге тағайындалады, кәмелетке толмаған адам үшін мүмкін болатын жұмыстарды орындаудан тұрады және оны оқудан немесе негізгі жұмыстан бос уақытында орындайды. Он алты жасқа дейінгі адамдардың жазаның бұл түрін орындау ұзақтығы күніне екі сағаттан, ал он алты жастан он сегіз жасқа дейінгі адамдардың жазасын орындау ұзақтығы күніне үш сағаттан аспауға тиіс.
5. Түзету жұмыстары сот үкім шығарған кезде он алты жасқа толған кәмелетке толмағандарға бір жылға дейінгі мерзімге тағайындалады.
5-1. Бостандықты шектеу кәмелетке толмағандарға бір жылдан екі жылға дейінгі мерзімге тағайындалады.
6. алынып тасталды.
7. Кәмелетке толмаған сотталғандарға бас бостандығынан айыру он жылдан аспайтын мерзімге, ал ауырлататын мән - жайларда немесе қылмыстардың жиынтығы бойынша кісі өлтіргені үшін тағайындалуы мүмкін, олардың бірі ауырлататын мән-жайларда кісі өлтіру болып табылады-Он екі жыл. Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі ауырлығы аз және он төрт жастан он алты жасқа дейінгі ауырлығы орташа қылмыстарды алғаш рет жасаған адамдарға бас бостандығынан айыру тағайындалмайды.
8. Кәмелетке толмаған сотталғандар бас бостандығынан айыруды өтейді:
а) бас бостандығынан айыруға алғаш рет сотталған ер кәмелетке толмағандар, сондай - ақ әйел кәмелетке толмағандар-жалпы режимдегі тәрбие колонияларында;
б) бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген ер кәмелетке толмағандар - күшейтілген режимдегі тәрбие колонияларында.
9. Қоғамдық қауіптіліктің сипаты мен дәрежесіне, кінәлі адамның жеке басына және істің өзге де мән-жайларына қарай сот қабылданған шешімнің себептерін көрсете отырып, жалпы режимдегі тәрбие колониясында сотталған ер кәмелетке толмағандарға бас бостандығынан айыруды өтеуді тағайындауы мүмкін.
10. Сот жазаны орындайтын органға сотталған кәмелетке толмаған адамға оның жеке басының белгілі бір ерекшеліктерін есепке алу туралы нұсқау бере алады.
Кәмелетке толмағандар жауапкершілігінің жас ерекшеліктері Қылмыстық кодексте қылмыстар шеңберінде ғана емес, кәмелетке толмағандарға қолданылатын жазалар жүйесінде де көрінеді.
Қылмыстық кодексте тек кәмелетке толмағандарға қолданылатын жазалардың нақты түрлері қарастырылмаған. Алайда, ҚК-нің жалпы бөлігінде ( 39-бап) көзделген жазалардың барлық түрлері кәмелетке толмағандарға қолданыла алмайды. Түсіндірме мақалада заң шығарушы кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлерінің толық тізімін берді. Сотталған ересек адамдар үшін ҚР ҚК 39-бабында көзделген он негізгі жаза түрінің тек алтауы ғана кәмелетке толмағандарға қолданыла алады. Белгілі бір лауазымды атқару құқығынан айыру, әскери қызмет бойынша шектеу, қамауға алу, тәртіптік әскери бөлімде ұстау, өлім жазасы, кәмелетке толмағандарға олардың әлеуметтік жағдайына не қоғам өміріндегі өз рөлін, қылмыстардың ерекшелігін әлі толық білмейтін адамдар үшін жазалардың жекелеген түрлерінің шектен тыс қатаңдығына байланысты тағайындауға болмайды кәмелетке толмаған қылмыскерлерге қатысты жаза алдында тұрған мақсаттардың ерекшеліктері.
Қылмыстық кодексте көрсетілген жаза түрлерін кәмелетке толмағандарға қолдану ерекшелігі көрсетілген. Мәселен, кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түріндегі жаза элементтері ересектерге қолданылатын жазаның осы түрлерінің жазалау мазмұнымен салыстырғанда айтарлықтай әлсіреді. Егер сотталатын ересек адамдарға айыппұл Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген жиырма бестен жиырма мыңға дейінгі айлық есептік көрсеткіш шегінде немесе сотталған адамның екі аптадан бір жылға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде тағайындалса, онда сотталған кәмелетке толмағандарға ол оннан бес жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе кәмелетке толмаған сотталған адамның екі аптадан 6 айға дейінгі кезеңдегі өзге де табысы. Бұл ретте айыппұл кәмелетке толмаған сотталған адамның өз бетінше жалақысы немесе өндіріп алынуы мүмкін мүлкі болған кезде ғана тағайындалады.
Кәмелетке толмаған адам белгілі бір қызметпен тек бір жылдан екі жылға дейінгі мерзімге айналысу құқығынан айырылуы мүмкін; ересектер - бір жылдан 5 жылға дейінгі мерзімге. Сот үкімімен белгіленген тыйым кәмелетке толмаған адам мемлекеттік ұйымдарда кәсіптік қызметпен айналысатын жағдайларда ғана емес, сонымен бірге ол жеке меншік нысаны бар ұйымдарда да қолданылады. Мысалы, автокөлікті жөндеуге және оған қызмет көрсетуге тыйым салу оған үкімде көрсетілген барлық мерзім ішінде автокөлікті жөндеуге немесе қызмет көрсетуге байланысты қызметпен айналысуға тыйым салынғанын білдіреді. Сот үкімі негізінде мемлекеттік кәсіпорынның автомобильдерін жөндеу және оларға қызмет көрсету жөніндегі слесарь лауазымынан босатылған мұндай адамды Автокөлікті жөндеу және оған қызмет көрсету жөніндегі қызметті жүзеге асыруға байланысты және жеке меншік нысанындағы кәсіпорында лауазымға қабылдауға болмайды.
Заң шығарушы кәмелетке толмағандарды қоғамдық жұмыстарды орындауға тарту тәртібін егжей-тегжейлі айқындады. ҚР ҚК 42-бабына сәйкес сотталған ересектерге қоғамдық жұмыстар алпыс-екі жүз қырық сағат мерзімге белгіленеді және күніне төрт сағаттан аспайтын мерзімге өтеледі. Кәмелетке толмағандарға қоғамдық жұмыстарға тарту қырықтан жүз алпыс сағатқа дейінгі мерзімге тағайындалады және оны орындау ұзақтығы он алты жасқа дейінгі адамдар үшін күніне екі сағаттан, 16 жастан 18 жасқа дейінгі адамдар үшін күніне үш сағаттан аспауға тиіс. Бұл ретте кәмелетке толмағандар үшін қоғамдық жұмыстарға тарту сотталған адамның денсаулығына нұқсан келтірмеуі, оның физикалық дамуына әсер етпеуі үшін қолынан келетін жұмыстарды орындаудан тұрады. Кәмелетке толмаған адам қоғамдық жұмыстарға оқудан немесе негізгі жұмыстан бос уақытында ғана тартылуы мүмкін.
Егер ересек сотталғандарға түзеу жұмыстары екі жылға дейінгі мерзімге белгіленсе, онда кәмелетке толмағандарға олар бір жылға дейінгі мерзімге тағайындалуы мүмкін. Түзету жұмыстары сот үкім шығарған кезде он алты жасқа толған кәмелетке толмағандарға ғана тағайындалады, осыған байланысты 14 пен 16 жас аралығындағы қылмыс жасаған адамдарға жазаның бұл түрін тағайындауға болмайды.
Бас бостандығын шектеу түріндегі жазаны тұрғылықты жері бойынша кәмелетке толмаған құқық бұзушы өтейді. Осы жазаны өтеу процесінде сот сотталған адамға белгілі бір міндеттерді орындау жүктеледі, бұл оның мінез-құлқын және кәмелетке толмаған сотталған адамды түзету барысын бақылауға мүмкіндік береді. Бас бостандығын шектеуге сотталған кәмелетке толмағанның мінез-құлқын бақылауды Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің жанындағы қылмыстық-атқару инспекциясы жүзеге асырады. ҚР ҚИК 46-бабының 2-бөлімінде бас бостандығын шектеу түріндегі жазасын өтеп жатқан сотталғандарға жазасын өтеу орны бойынша облыс шегінде орналасқан жоғары және орта арнаулы оқу орындарында оқуға рұқсат етілетіні анықталды. Қылмыстық-атқару инспекциясы әкімшілігінің келісімімен сотталған өзге жерде орналасқан жоғары және орта арнаулы оқу орындарында оқи алады.
Кәмелетке толмағандарға қолданылатын ең ауыр жаза-бас бостандығынан айыру. Кәмелетке толмағандарға қолданылатын осы жаза шарасының өзіндік ерекшеліктері жаза мерзімдерінде болады.
Түсіндірілетін баптың 7-бөлігінде заң шығарушы кәмелетке толмағандарға жазаның осы түрін тағайындау қағидаларын айқындады: кәмелетке толмағандарға бас бостандығынан айыру тағайындалуы мүмкін ең ұзақ мерзім - 10 жыл, ал ауырлататын жағдайларда немесе қылмыстардың жиынтығы бойынша кісі өлтіргені үшін, олардың бірі ауырлататын мән - жайларда кісі өлтіру-12 жыл; бас бостандығынан айыру жазасын алғаш рет жасаған адамдарға тағайындалмайды. 14 пен 18 жас аралығындағы ауыр емес және 14 пен 16 жас аралығындағы орташа ауыр қылмыстар.
"Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны тағайындаудың кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 2001 жылғы 19 қазандағы N 15 Нормативтік қаулысының 4-тармағында қылмыстық жазаның ең қатаң түрі ретінде бас бостандығынан айыру кәмелетке толмағандарға ҚР ҚК 79-бабында белгіленген мерзімдер шегінде тағайындалуы мүмкін делінген. Бұл ретте бір қылмыс үшін де, қылмыстар мен үкімдер жиынтығы бойынша да бас бостандығынан айыру мерзімі 10 жылдан аспауға тиіс.
Кәмелетке толмағандарға көрсетілген мерзімнен 12 жылға дейін бас бостандығынан айыру ауырлататын жағдайларда жасалған кісі өлтіргені үшін ғана тағайындалуы мүмкін. Бұл жағдайда қылмыстар мен үкімдер жиынтығы бойынша тағайындалған бас бостандығынан айыру мерзімі ауырлататын жағдайларда жасалған кісі өлтіргені үшін тағайындалған мерзімнен аспауы керек (яғни 12 жыл).
Мәселен, Солтүстік Қазақстан облыстық сотының 2002 жылғы 15 ақпандағы үкімімен М., 1983 жылы туған, бұрын сотталмаған, ҚР ҚК 96-бабының "д", "з" тармақтары 2-бөлігі бойынша 10 жылға бас бостандығынан айырылған адамдар тобы өзімшіл ниетпен жасаған кісі өлтіргені үшін 178-бап бойынша сотталған. 2 ҚР ҚК "б", "в", "г" Т. 5 жылға дейін бірнеше рет жасалған тонау үшін адамдар тобы алдын ала сөз байласып, тұрғын үй-жайға заңсыз кіріп, "б" т. бойынша 3-б. 179 ҚР ҚК 8 жылға дейін абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеп соқтырған денсаулығына ауыр зиян келтіре отырып, қарақшылық шабуыл жасағаны үшін бас бостандығынан айыру, ҚР ҚК 185-бабының 4-бөлігі бойынша 6 жылға дейін өміріне немесе денсаулығына қауіпті зорлық-зомбылық қолдана отырып, ұрлау мақсатынсыз автокөлікті заңсыз иемденгені үшін, 28-баптың 5-бөлігі және т. б. ҚР ҚК-нің 175-бабының 2-бөлігі" а"," б"," в "3 жасқа дейін адамдар тобының алдын ала сөз байласу арқылы бірнеше рет, тұрғын үй-жайға көмекші ретінде заңсыз кіруімен ұрлық жасағаны үшін, 28-баптың 5-бөлігі және 3-баптың" б " тармағы бойынша. ҚР ҚК-нің 175-і 5 жылға дейін көмекші ретінде ірі мөлшерде ұрлық жасағаны үшін. ҚР ҚК 58-бабының 3-бөлігі негізінде қылмыстардың жиынтығы бойынша өтеуге жазаны ішінара қосу арқылы жалпы режимдегі тәрбие колониясында 12 жыл бас бостандығынан айыру анықталды. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасы Солтүстік Қазақстан облыстық сотының 2002 жылғы 15 ақпандағы үкімін өзгертті, өйткені М. кәмелетке толмаған жасында және ҚР ҚК 79-бабының 7-бөліміне және т. 4 "бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны тағайындаудың кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 19 қазандағы нормативтік қаулысына 10 жылдан астам бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалмайды.
"Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер бойынша сот практикасы және оларды қылмыстық және өзге де қоғамға қарсы қызметке тарту туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 11 сәуірдегі N 6 нормативтік қаулысында (ҚР Жоғарғы Сотының 11.07.03 ж. N 4 нормативтік қаулысына өзгерістер енгізіле отырып) сот кәмелетке толмағанды тағайындау туралы шешім қабылдауға құқылы екендігі көрсетіледі бас бостандығынан айыру түріндегі жаза оны түзету және қайта тәрбиелеу қоғамнан оқшауланбай, үкімде қабылданған шешімнің себептерін көрсете отырып мүмкін болмаған кезде ғана.
Егер кәмелетке толмағанға ҚК-нің 53-бабының 4-бөлігінде және 56-бабының 2, 3-бөліктерінде көзделген қағидаларды ескере отырып, бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындалса, онда жазаның неғұрлым қатаң түрінің мерзімінің немесе мөлшерінің жартысы мен төрттен үші тиісінше аяқталған қылмысы үшін кәмелетке толмағанға тағайындалуы мүмкін бас бостандығынан айырудың 10 не 12 жылынан бастап есептелуге тиіс.
Адам бірнеше қылмыс жасаған жағдайда, олардың кейбіреулері 18 жасқа толғанға дейін, ал басқалары кәмелетке толған кезде, сот қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындаған кезде алдымен ҚК-нің 79-бабының талаптарын ескере отырып, он сегіз жасқа толғанға дейін жасалған қылмыстар үшін, содан кейін кәмелетке толғаннан кейін жасалған қылмыстар үшін жаза тағайындауы керек және түпкілікті жаза-ҚК 58-бабының ережелері бойынша.
ҚК-нің 79 - бабының 1-бөлігінің мазмұнын негізге ала отырып, кәмелетке толмаған жаста қылмыс жасаған адамдарға мүлкін тәркілеу түрінде қосымша жаза қолдануға болмайды. Егер ҚК-нің Ерекше бөлігінің бабы санкциясы мүлікті тәркілеуді міндетті қосымша жаза ретінде көздесе, онда соттар оны қолданбауды ҚК-нің 79-бабына сілтеме жасай отырып, үкімде уәждеуге тиіс.
ҚР ҚК 48-бабының 1-бөлігіне сәйкес бас бостандығынан айыру сотталғанды қоғамнан оны колонияға-қонысқа немесе жалпы, қатаң, ерекше режимдегі түзеу колониясына немесе түрмеге жіберу арқылы оқшаулаудан тұрады.
"Біріккен Ұлттар Ұйымының бас бостандығынан айырылған кәмелетке толмағандарды қорғауға қатысты ережелерінде ""кәмелетке толмағанды түзеу мекемесіне қамау әрқашан соңғы шара ретінде және ең аз уақыт ішінде қолданылуы керек" деп көрсетілген.
ҚР ҚК 79-бабының 8-бөлігінде кәмелетке толмаған сотталғандар бас бостандығынан айыруды өтейтін қылмыстық-атқару мекемесінің түрі - тәрбие колониясы айқындалады. Кәмелетке толмаған әйелдер үшін жазаны өтеудің жалпы режимі ғана белгіленеді. Ер кәмелетке толмағандар үшін жазаны өтеудің жалпы және күшейтілген режимдері белгіленді. Күшейтілген режимдегі тәрбие колонияларына бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген ер кәмелетке толмағандар орналастырылады; бірінші рет сотталған адамдарға жалпы режим анықталады. Алайда, сағ. Түсініктеме берілген баптың 9-ы осы ережеден алып тасталды: жекелеген жағдайларда, іс-әрекеттің сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесіне, кінәлінің жеке басына және істің өзге де мән-жайларына байланысты сотқа қабылданған шешімнің себептерін көрсете отырып, жалпы режимдегі тәрбие колониясында сотталған ер кәмелетке толмағандарға бас бостандығынан айыруды тағайындау құқығы берілді.
2001 жылғы 19 қазандағы "бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны тағайындаудың кейбір мәселелері туралы" нормативтік қаулының 13-тармағына сәйкес ҚР Жоғарғы соты кәмелетке толмаған жасында қылмыс жасаған және үкім шығарылған кезде кәмелетке толған адамға бас бостандығынан айыруды өтеу үшін түзеу колониясының режимі ҚК 48-бабына сәйкес тағайындалатынын түсіндіреді.
Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау кезінде тәрбие мақсаттарына қол жеткізудің ерекше маңыздылығын ескере отырып, сот ҚР ҚК 79-бабының 10-бөлігіне сәйкес жазаны орындайтын органға кәмелетке толмаған сотталған адамға оның жеке басының белгілі бір ерекшеліктерін қарау кезінде есепке алу туралы нұсқау бере алады. Бұл кәмелетке толмаған адамның психикасының ерекшеліктері, физикалық әлсіздік және денсаулығының нашарлығы, белгілі бір қызмет түріне қабілеттілігі мен бейімділігі болуы мүмкін.
Кәмелетке толмаған жас жеңілдететін мән-жай ретінде басқа жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлармен бірге ескеріледі (ҚК 80-бабы).
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
