87-бапқа түсініктеме. Судьяның Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің бабына қарсылық білдіруі
1 Судья істі қарауға қатыса алмайды, егер ол:
1) осы Кодекске сәйкес қылмыстық іс соттылығына жатқызылған судья болып табылмайды;
2) осы қылмыстық іс бойынша тергеу судьясы ретінде қатысқан, тергеу судьясының қаулыларына шағымдарды, наразылықтарды қараған;
3) осы іс бойынша жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер болып табылады, куә ретінде шақырылған не шақырылуы мүмкін;
4) осы қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге сарапшы, маман, аудармашы, куәгер, сот отырысының хатшысы, анықтаушы, тергеуші, прокурор, қорғаушы, күдіктінің, айыпталушының заңды өкілі, жәбірленушінің, азаматтық талапкердің немесе азаматтық жауапкердің өкілі ретінде қатысқан;
5) жәбірленушінің, азаматтық талапкердің, азаматтық жауапкердің немесе олардың өкілдерінің туысы, күдіктінің, айыпталушының немесе оның заңды өкілінің туысы, прокурордың, қорғаушының, тергеушінің немесе анықтаушының туысы не процеске қатысушылардың біреуінің жекжаты болып табылады;
6) егер судьяның осы іске тікелей немесе жанама түрде мүдделі екендігіне негіз болатын өзге де мән-жайлар болса.
2 қылмыстық істі қарайтын соттың құрамына туыстық немесе басқа да жеке тәуелділік қатынастарымен байланысты адамдар кіре алмайды.
3 бірінші сатыдағы сотта қылмыстық істі қарауға қатысқан Судья бұл істі апелляциялық және кассациялық сатылардағы сотта немесе қадағалау тәртібімен қарауға қатыса алмайды, сол сияқты бірінші сатыдағы сотта оның қатысуымен қаулы шығарылған істі тоқтату туралы үкімнің немесе қаулының күші жойылған жағдайда істі жаңа қарауға қатыса алмайды.
4 істі апелляциялық сатыдағы сотта қарауға қатысқан Судья апелляциялық үкімнің, оның қатысуымен қабылданған қаулының күші жойылғаннан кейін, сондай-ақ істі кассациялық сатыда қарау кезінде бұл істі бірінші және апелляциялық сатыларда қарауға қатыса алмайды.
6 істі кассациялық сатыдағы сотта қарауға қатысқан Судья оның қатысуымен қабылданған қаулы жойылғаннан кейін бұл істі бірінші, апелляциялық және кассациялық сатыларда қарауға қатыса алмайды.
7 істі алдыңғы сот сатыларында қарауға қатысқан Судья сол істі қадағалау сатысында қарауға қатыса алмайды. Істі қадағалау сатысында қарауға қатысқан Судья сол істі төмен тұрған сатылардағы соттарда қарауға қатыса алмайды.
8 істі бірінші, апелляциялық, кассациялық және қадағалау сатыларындағы сотта қарауға қатысқан Судья жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша осы істі қарауға қатыса алмайды.
9 бас тарту судьяның қылмыстық процестің кез келген сатысында іске қатысуын болдырмайтын мән-жайлар туралы белгілі болған кезде мәлімделуге тиіс.
10 судьяға, сондай-ақ сот талқылауына қатысушыларға қарсылық білдіру туралы мәселені сот кеңесу бөлмесінде қаулы шығара отырып шешеді.
11 судьяға мәлімделген қарсылық білдіруге басқа судьялар судьялар кеңесу бөлмесіне шығарылғанға дейін өзіне мәлімделген қарсылық білдіруге қатысты өзінің түсіндірмесін жария түрде баяндауға құқылы, бас тартылушы болмаған кезде рұқсат етеді. Бірнеше судьяға немесе соттың бүкіл құрамына мәлімделген қарсылық білдіруді сот толық құрамда көпшілік дауыспен шешеді. Дауыстар тең болған кезде судья бөлінген болып есептеледі.
12 бұлтартпау шарасын қолдану немесе тергеу әрекеттерін жүргізу туралы өтінішхатқа рұқсат беретін тергеу судьясына мәлімделген қарсылық білдіруді осы тергеу судьясы қаулы шығара отырып, жеке-дара шешеді. Істі осы Кодекстің 52 – бабының бірінші бөлігіне сәйкес қарайтын судьяға жеке-дара мәлімделген қарсылық білдіруді осы соттың төрағасы немесе осы соттың басқа судьясы, ал олар болмаған жағдайда-жоғары тұрған соттың судьясы шешеді. Қарсылық білдіру туралы арыз қанағаттандырылған жағдайда қылмыстық іс, шағым не өтінішхат белгіленген тәртіппен басқа судьяның іс жүргізуіне беріледі.
13 қарсылық білдіруден бас тарту немесе қанағаттандыру туралы қаулы шағымдануға (наразылық келтіруге) жатпайды. Қаулымен келіспеу туралы дәлелдер апелляциялық, кассациялық немесе қадағалау шағымдарына енгізілуі мүмкін.
Осы баптың бірінші бөлігінде судья қылмыстық істі қарауға қатыса алмайтын негіздер келтірілген.
Олардың біріншісі осы істі қарайтын сот судьясының істерді қарауы туралы қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарын міндетті түрде сақтауымен байланысты. Заңның бұл талабын сақтау міндетті, өйткені адамның келісімінсіз соттылықты өзгертуге конституциялық тыйым салу, сондай-ақ оны осы Кодекстің 436-бабы үшінші бөлігінің 2) тармағына сәйкес орындамау заңсыз сот қаулысы ретінде сот актісінің сөзсіз күшін жоюға әкеп соғады.
Сот құрамының заңдылығын қамтамасыз ету үшін судья алғашқы сұрақтардың бірі келіп түскен істің осы Кодекстің 306-315-баптарының ережелерін басшылыққа ала отырып, осы сотқа сотталғандығын анықтайды. Егер іс Осы соттың қарауына жатпаса, онда оны осы соттың судьясы қарауға болмайды, өйткені ол істі қарайтын соттың құрамына кірмейді. Мұндай жағдайларда судья осы кодекстің 321-бабына сәйкес алдын ала тыңдау өткізеді және осы Кодекстің 326-бабының талаптарын сақтай отырып, істі өзі сотталатын сотқа жіберу туралы қаулы шығарады. Істі осы соттан ол сотталған басқа сотқа жіберу туралы өтініш процеске қатысушылардан да туындауы мүмкін. Мұндай өтініштер істі алдын ала тыңдау барысында қаралады.
Істің сотталмауы туралы мәселе ол бойынша негізгі сот талқылауы тағайындалғаннан және жүргізілгеннен кейін туындауы мүмкін. Мұндай жағдайларда істі соттылығы бойынша жіберуді немесе оны осы соттың іс жүргізуінде қалдыруды сот осы кодекстің 316-бабының талаптарын ескере отырып шешеді.
Қылмыстық іс жүргізу заңнамасының новелласы соттың кәмелетке толмаған айыпталушылар мен жәбірленушілердің өкілдеріне кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа істі басқа сотқа беру туралы өтініш білдіру мүмкіндігін түсіндіру міндеті болып табылады. Мұндай өтініштерді алдын ала тыңдау барысында кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың судьясы қарайды. Ал егер олар негізгі сот талқылауында мәлімделсе – істі қарайтын сот. Соңғы жағдайда аталған өкілдер мұндай өтініштерді бас сот талқылауының дайындық бөлігінде ғана мәлімдей алады. Сот ҚІЖК-нің 317-бабының талаптарын басшылыққа ала отырып, шешім қабылдайды. Істің соттылығын өзгерту және оны басқа сотқа беру үшін заңда көрсетілген негіздер болмаған кезде іс кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотта қаралуға тиіс.
Судьяны істі қарауға қатысудан алып тастайтын түсініктеме берілген баптың бірінші бөлігінің 2)-4) тармақтарында көрсетілген негіздер бір адамның сот ісін жүргізуге басқа да қатысушылардың іс жүргізу рөлдерін кем дегенде қылмыстық процестің әртүрлі кезеңдерінде орындауға жол бермеу туралы қағидатты ережемен байланысты. Бұл негіздер осы Кодекстің 23-бабында көрсетілген, айыптау, қорғау және сот функцияларын бір-бірінен бөлу және оларды әртүрлі органдар мен лауазымды адамдар жүзеге асыру туралы қағидатпен белгіленеді.
Осыған байланысты іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында оның соттылығына жатқызылған мәселелерді шешкен тергеу судьясы, сондай-ақ тергеу судьясының қаулыларына шағымдарды, наразылықтарды қараған облыстық немесе оған теңестірілген соттың судьясы да сол істерді мәні бойынша қарауға құқылы емес. Бұл тыйым аталған судьялардың бұлтартпау шараларын санкциялау туралы мәселелерді, анықтаушының, тергеушінің, прокурордың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдарды, іс бойынша іс жүргізу кезінде заңдылықтың басқа да бұзушылықтарын қарау кезінде сотталушының кінәсі, қылмыстық құқық бұзушылықтың саралануы, дәлелдемелердің жол берілуі мен дұрыстығы туралы және сот шешетін басқа да мәселелер бойынша алалаушылық қалыптасуы мүмкін екендігіне негізделген бірінші және кейінгі инстанциялар.
Егер Судья осы іс бойынша жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер болып табылса, қылмыстық істі қарауға құқығы жоқ. Осы тыйым салу негізінде судьяға қылмыстық істі қарау барысында сотқа құрметтемеушілік танытқан не өзінің іс жүргізу міндеттерін орындамаған немесе тиісінше орындамаған адамдарды заңда көзделген жауаптылыққа тарту функциясы ұсынылмайды, өйткені. судья тиісті тұлғалардың сот отырысында құқық бұзушылық жасағанына куә болып табылады, ал кейбір жағдайларда судья жәбірленуші деп танылуы мүмкін.
Заң шығарушы осы қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге сарапшы, маман, аудармашы, куәгер, сот отырысының хатшысы, анықтаушы, тергеуші, прокурор, қорғаушы, күдіктінің, айыпталушының заңды өкілі, жәбірленушінің өкілі, азаматтық талапкер немесе азаматтық жауапкер, куә ретінде қатысқан судьяның оны қарауға құқығы жоқ екенін арнайы көрсетеді негізінде. Көрсетілген жағдайларда судьяның өзі өздігінен бас тартуды өзі мәлімдеуге тиіс, ал егер ол мәлімделмесе, онда судья өзіне мәлімделген қарсылық негізінде істі қарауға қатысудан жойылуға тиіс. Заңда іске қатысудан судьяларды жою көзделген, өйткені оның іске бұрын басқа сапада қатысуы таптырмас болып табылады.
Осы бапта көрсетілген тыйымдар тергеу судьясына да қатысты
Осы баптың бірінші бөлігінің 5) тармағында судьяның, егер ол жәбірленушінің, азаматтық талапкердің, азаматтық жауапкердің немесе олардың өкілдерінің туысы, күдіктінің, айыпталушының немесе оның заңды өкілінің туысы, прокурордың, қорғаушының, тергеушінің немесе анықтаушының туысы не процеске қатысушылардың біреуінің жекжаты болып табылса, істі қарауға құқығы жоқ екені көрсетіледі.
Судьяның процеске қатысушымен туыстық дәрежесі тізбесі осы Кодекстің 7-бабының 10) тармағында көзделген жақын туыстарының шеңберімен шектелмейді. ҚІЖК-нің 7-бабының 50) - тармағында аталған басқа туыстарының, тіпті жекжаттарының іске қатысуы судьяның бұл істі қарауына кедергі келтіретін мән-жай болып табылады.
Осы судьяның істі қарауы мүмкін болмайтын мән-жайлардың тізбесі толық болып табылмайды. Осы баптың бірінші бөлігінің 6) тармағында егер судьяның осы іске тікелей немесе жанама түрде мүдделі деп есептеуге негіз болатын өзге де мән-жайлар болса, ол істі қараудан жойылуға тиіс екендігі көрсетіледі. Бас тарту судьяға оның осы істің нәтижесіне жеке мүдделілігі себебінен мәлімделген кезде, бас тартуды мәлімдеген процеске қатысушы судьяның бейтараптығына күмән келтіретіні туралы дәлелін растайтын дәлелдемелерді ұсынуға міндетті, ал бас тарту мәлімделген судья тиісті түсініктемелер беруге міндетті.
Екінші бөлімде істі қарайтын соттың құрамына туыстық немесе жеке тәуелділіктің басқа қатынастарымен байланысты адамдар кіре алмайтындығы айтылады. Бұл ереже істі алқалы түрде қарау жағдайларына қатысты. Судьяны іске қатысудан алып тастауға әкеп соқтыратын туыстық байланыстар орнатылған кезде адамдар тобы жақын туыстарының тізімінен әлдеқайда кең болып көрінеді. Ерлі-зайыптылар, оның ішінде нақты неке қатынастары туыстық қатынастарға жатпаса да, олар судьялардың біреуіне бас тартуға негіз болады. Туыстық байланыстардың болуы бір-бірімен туыстық немесе басқа да жеке тәуелділік қатынастарымен байланысты адамдардан тұратын соттың объективтілігі мен бейтараптығына күмәнданудың маңызды негізі болып табылады.
Судьяның соттың құрамына кіретін басқа судьяларға туыстық немесе өзге де жеке тәуелділік фактілері анықталған кезде судья өздігінен бас тартуды мәлімдеуге міндетті, ал егер ол мәлімделмесе, осы мән-жайлар туралы белгілі болған процеске қатысушылар тиісті қарсылық білдіруді дереу мәлімдеуге міндетті.
Судьяның бір істі әртүрлі сот сатыларында қарауға қатысуына тыйым салу осы баптың үшінші бөлігінде қамтылады және ол істі қарайтын судьяның тәуелсіз болуы, ешкімнің, оның ішінде шешім қабылдау кезінде өзінің пікірімен байланысты болмауы тиіс екендігіне байланысты болады. Егер судья бірінші сатыда қаралған кезде іс бойынша өз пікірін білдірген болса, онда ол өз пікірімен еріксіз байланысты болады, бұл істі кейінгі сот сатыларында қарау кезінде оның біржақтылығына әкелуі мүмкін.
4-7. Осыған ұқсас негіздер бойынша осы баптың төртінші, бесінші, алтыншы, жетінші бөліктерінде бір іс бойынша бір судьяның әртүрлі сот инстанцияларына қатысуына тыйым салулар белгіленді.
Осылайша, істі кассациялық сатыдағы сотта қарауға қатысқан судья оның қатысуымен қабылданған қаулы жойылғаннан кейін бұл істі бірінші, апелляциялық және кассациялық сатыларда қарауға қатыса алмайды. Істі алдыңғы сот сатыларында қарауға қатысқан Судья сол істі қадағалау сатысында қарауға қатыса алмайды. Істі қадағалау сатысында қарауға қатысқан Судья сол істі төмен тұрған сатылардағы соттарда қарауға қатыса алмайды.
Істі бірінші, апелляциялық, кассациялық және қадағалау сатыларындағы сотта қарауға қатысқан Судья жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша осы істі қарауға қатыса алмайды.
Жоғарғы Сот Төрағасының Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау сот алқасына ұсыныстары мен наразылықтарын енгізуі туралы ҚІЖК-нің жаңа редакциясында көзделген новеллаға байланысты аталған ұсынымдар мен наразылықтарды қарайтын алқаның құрамына осы істі бұрын осы сот сатысында қараған судьялар кіре алмайды.
8.Процеске қатысушылар судьяға осы істі қарауға қатысуға кедергі келтіретін мән-жайлар белгілі болғаннан кейін тікелей судьяға қарсылық білдіруге міндетті. Қарсылық қылмыстық процестің кез келген кезеңінде мәлімделуі мүмкін. Қарсылық білдірген адам судьяның заңда көзделген негіздердің қайсысы бойынша, оның пікірінше, бөлінуі тиіс екенін көрсетуге міндетті. Судьяны істі қарауға қатысудан алып тастайтын негіздер заңда нақты анықталғандықтан, уәжделмеген қарсылық білдіруге өтініш беруге жол берілмейді. Судьяны іске қатысудан жоюға әкеп соғатын Тараптардың өздеріне белгілі мән-жайларды үнсіз қалдыруына жол берілмейді. Судьяға қарсылық білдірудің уақтылы өтініші бойынша міндетті орындамаған процеске қатысушының мінез-құлқы оның өзінің іс жүргізу міндеттерін тиісінше орындамауы ретінде қаралуы және ол үшін заңда көзделген жауапкершілік шараларына әкеп соғуы мүмкін.
Бірақ кез келген жағдайда, өздігінен бас тарту немесе қарсылық білдіру туралы арызға және олар бойынша шешімдерге қарамастан, істі судьяның қарауы, егер тиісті мән-жайлар болса, ҚІЖК-нің 436-бабы үшінші бөлігінің 2) тармағына сәйкес іске қатысудан шеттетілуге тиіс болса, соттың заңсыз құрамы шешкен ретінде оның қатысуымен шығарылған сот актісінің сөзсіз күшін жоюға әкеп соғады.
Судьядан, сондай-ақ сот талқылауына қатысушылардан бас тарту туралы мәселе негізгі сот талқылауында қаралатын мәселелерге жатады. Осы баптың тоғызыншы бөлігінің және осы Кодекстің 344-бабының екінші бөлігінің ережесіне сәйкес ол бойынша процеске қатысушылардың пікірлерін тыңдағаннан кейін қарсылық білдіру туралы өтінішхатты сот кеңесу бөлмесінде шешеді және ол бойынша шешім қаулы деп аталатын жеке құжат түрінде шығарылады, ол дәлелді болуға тиіс. Атап айтқанда, қаулыда процестің қандай қатысушысы және кімге қарсылық білдіргені, қарсылық білдіру үшін қандай негіздер келтірілгені, олар заңда көзделгені, судьяның, процестің тиісті қатысушысының өзіне мәлімделген қарсылық білдіру туралы түсіндірмесі, соттың оларды қарсылық білдіру туралы немесе өтінішті қанағаттандырусыз қалдыру туралы шешімнің негіздемесіне келтірілген уәждері көрсетілуі тиіс. Сот кеңесу бөлмесінен шыққаннан кейін қаулы дереу жарияланады және іс материалдарына қоса тіркеледі, бұл туралы сот отырысының хаттамасына жазба жасалады.
ҚІЖК-нің 321-бабында істі алдын ала тыңдаудың дайындық бөлігінде судьяға және процестің басқа да қатысушыларына қарсылық білдіру мәлімделуі мүмкін екендігі көрсетілмегенімен, ҚІЖК-нің 87-бабының ережесі қарсылық білдіру негіздерін белгілей отырып, қарсылық білдіру мәлімделуі мүмкін істі қараудың нақты кезеңімен байланыстырмайды. Осы баптың сегізінші бөлігінде көзделген жалпы қағидалар бойынша қарсылық білдіру туралы өтініш қылмыстық процестің кез келген сатысында, оның ішінде істі алдын ала тыңдау барысында мәлімделуі мүмкін және осы бапта көзделген тәртіппен қаралады.
10-11. Осы баптың 10 және 11-бөліктерінде судьяға мәлімделген қарсылықты кім қарайтыны көрсетілген. Істі алқалы түрде қарау кезінде судьялардың біріне мәлімделген қарсылық білдіруді басқа судьялар қарсылық білдірілуші болмаған кезде шешеді. Судьялар кеңесу бөлмесіне шығарылғанға дейін бөлінген судья өзіне мәлімделген қарсылық білдіру жөнінде өзінің түсіндірмесін жария түрде баяндауға құқылы. Бұл ретте судья оған қарсылық білдіргені үшін барлық судьялардың дауыс беруі кезінде де, қарама-қарсы пікірлер тең болған кезде де бөлінген болып есептеледі. Егер қарсылық бірнеше судьяға немесе соттың бүкіл құрамына мәлімделсе, онда оны сот көпшілік дауыспен шешім қабылдай отырып, толық құрамда қарайды және шешеді. Дауыс беруге қарсылық білдірілген судьялар да қатысады. Дауыстар тең болған кезде судья бөлінген болып есептеледі. Мысалы, Сот құрамы үш судьядан тұрады, олардың екеуі қарсылық білдірді. Бас тарту туралы өтінішті қанағаттандыру немесе оны қабылдамау туралы мәселені барлық үш судья қарайды және тиісті шешімнің қабылдануы үшін олардың екеуінің пікірінің сәйкес келуі жеткілікті. Судьялардың дауыс беруден бас тартуға құқығы жоқ.
Егер істі судья жеке-дара қараса, онда оған мәлімделген қарсылық білдіруді осы соттың төрағасы немесе оның тапсырмасы бойынша осы соттың басқа судьясы, ал олар болмаған жағдайда – жоғары тұрған соттың судьясы шешеді. Қарсылық білдіруді қанағаттандырудан бас тартқан кезде сол судья істі қарауды жалғастырады, бірақ қарсылық білдіру туралы арыз қанағаттандырылған кезде осы судьяның іс жүргізуіндегі қылмыстық іс, шағым не өтінішхат белгіленген тәртіппен басқа судьяның іс жүргізуіне беріледі. Бұл ретте істі қарау оны соттың заңды құрамының қарауын ұйымдастыру үшін қажетті уақытқа кейінге қалдырылуы мүмкін.
Тергеу судьясы өз құзыретіне жатқызылған мәселелерді жеке-дара қарайды. Заң шығарушы өзіне мәлімделген қарсылық білдіруді сот төрағасы немесе осы соттың басқа судьясы емес, тергеу судьясының өзі қарайтынын және кеңесу бөлмесінде тиісті қаулы шығаратынын көздейді. Заң шығарушы жалпы ережеден мұндай ерекшелікті кейбір мәселелерді тергеу судьясы бірнеше сағат ішінде қарауы керек болғандықтан қарастырады, сондықтан сот талқылауы кейінге қалдырылған (тоқтатылған) кезде басқа судья немесе сот төрағасы оның қарсылық білдіруін ұзақ уақыт қарауға кетеді. Сонымен қатар, тергеу судьясына қарсылық білдіру туралы өтінішхат бойынша шешім қабылданған кезде адамды соттың санкциясынсыз қамауда ұстау мерзімі аяқталуы мүмкін және ол дереу қамаудан босатылуы керек, бұл қылмыстық процестің мақсаттарына қол жеткізу мүмкіндігіне теріс әсер етуі мүмкін.
Тергеу судьясы өзіне мәлімделген қарсылық білдіру бойынша шешім қабылдай отырып, қарсылық білдіруден негізсіз бас тарту оның қаралып отырған мәселе бойынша қабылдаған шешімінің күшін жоюға әкеп соғатынын ескеруге тиіс. Сонымен қатар, тергеу судьясының өзіне белгілі болған, оның өндірісіндегі материалдарды қарауға кедергі келтіретін мән-жайлар болған кезде өзіне қарсылық білдірмеуі оның заңды өрескел бұзуы ретінде қарастырылуы, шешім қабылдауға айқын қызығушылық ретінде қарастырылуы мүмкін және ол үшін көзделген жауаптылыққа әкеп соғуы мүмкін.
Бір қызығы,судьяның процеске қатысушылардан бас тартуы туралы мәселе бірнеше рет, оның ішінде жаңа негіздер бойынша да, сол негіздер бойынша да, бірақ жаңа дәлелдер келтіре отырып мәлімделуі мүмкін. Процестің бір қатысушысының судьядан бас тарту туралы өтінішін қанағаттандырудан бас тарту процестің басқа қатысушыларының сол немесе басқа негіздер бойынша сол судьяға бас тартуды мәлімдеуіне кедергі болып табылмайды.
Әр жолы қарсылық білдіру туралы өтініштер дереу қаралуға жатады.
Түсініктеме берілген баптың қорытынды бөлігінде судьяға қарсылық білдіру туралы өтінішхаттар бойынша шығарылған қаулы жеке шағымдануға және наразылық білдіруге жатпайтыны көрсетіледі. Егер Тараптар қабылданған шешіммен келіспесе, онда олар өздерінің дәлелдерін апелляциялық, кассациялық шағымдарға немесе қадағалау тәртібімен істі қайта қарау туралы өтінішхатқа қосуға құқылы. Әрбір сот сатысында істі қарау кезінде, егер оны қабылдауға заңға сәйкес қарсылық білдіруге жататын судья қатысса, сот актісі заңсыз деп танылуға және оның күші жойылуға тиіс.
Алқабилердің қатысуымен істерді қарау және оларды іске қатысудан шеттету кезінде қарсылық білдіру туралы мақалаларға түсініктемені қараңыз 636, 639, 641, 642, 643, 645, 647 осы Кодекстің
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне түсініктемесі
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
