.png)
Бостандықтан айыру сотталғанды қоғамнан оқшаулауды білдіреді
ҚР Қылмыстық кодексінің (ҚК) 46-бабы бостандықтан айыру түріндегі жазаға қатысты құқықтық негіздерді айқындайды, оның мәнін, мерзімдерін, тағайындау және орындау шарттарын белгілейді.
🔹 Бостандықтан айыру ұғымы мен мазмұны
Бостандықтан айыру сотталғанды қылмыстық-атқару жүйесінің мекемесіне жіберу арқылы қоғамнан оқшаулауды білдіреді. Бұл – қылмыс жасағаны үшін қолданылатын ең қатаң жаза шарасы. Ол сотталғанды еркін жүріп-тұруынан және сыртқы ортамен байланысынан айыратын жағдайларда ұстауды көздейді.
🔹 Бостандықтан айыру мерзімдері
ҚК-нің 46-бабының 3-бөліміне сәйкес, бостандықтан айыру алты айдан он бес жылға дейінгі мерзімге тағайындалады.Аса ауыр қылмыстар үшін бұл мерзім жиырма жылға дейін ұзартылуы немесе өмір бойына бостандықтан айыру тағайындалуы мүмкін.Абайсызда жасалған қылмыстар үшін бостандықтан айырудың ең ұзақ мерзімі он жылдан аспауға тиіс.
Басқа жазалар (айыппұл, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту немесе бостандығын шектеу) бостандықтан айыруға ауыстырылған жағдайда, ол алты айдан аз мерзімге де тағайындалуы мүмкін.
Қылмыстар жиынтығы бойынша тағайындалған жаза жиырма бес жылдан аспауға тиіс, ал үкімдер жиынтығы бойынша – отыз жылдан аспауға тиіс.
🔹 Өмір бойына бостандықтан айыру
Өмір бойына бостандықтан айыру аса ауыр қылмыс жасағаны үшін тағайындалуы мүмкін.Алайда ол он сегіз жасқа толмаған кезде қылмыс жасаған адамдарға, әйелдерге, сондай-ақ жасы алпыс үштен асқан ер адамдарға қолданылмайды.Өмір бойына бостандықтан айыру рақымшылық тәртібімен белгілі бір мерзімге бостандықтан айырумен ауыстырылуы мүмкін.
🔹 Жазаны өтеуге арналған мекемелер санаттары
ҚК-нің 46-бабының 5-бөлімі қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінің төрт санатын белгілейді:
- Минималды қауіпсіздік мекемелері – абайсызда қылмыс жасағандар және кейбір басқа санаттағы сотталғандар үшін.
- Орташа қауіпсіздік мекемелері – екі жылдан астам мерзімге қасақана қылмыс жасағаны үшін алғаш рет сотталғандар үшін.
- Қатаң қауіпсіздік мекемелері – бұрын қасақана қылмыс үшін бостандықтан айыру жазасын өтегендер және басқа да кейбір санаттағы адамдар үшін.
- Ерекше қауіпсіздік мекемелері – өмір бойына бостандықтан айыруға сотталғандар үшін.
Үкімдер жиынтығы бойынша бостандықтан айыру тағайындалған жағдайда, сотталғандар үкімдердің бірінде белгіленген қатаңырақ мекемеге жіберіледі.
🔹 Жазаны өтеудің ерекше шарттары
ҚК-нің 46-бабының 6-бөлігіне сәйкес, аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін бес жылдан астам мерзімге бостандықтан айыруға сотталғандарға, қылмыстың қауіпті қайталануына жол бергендерге, бұрын бостандықтан айыру жазасын өтегендерге жаза мерзімінің бір бөлігі, бірақ бес жылдан аспайтын мерзім қылмыстық-атқару жүйесінің толық қауіпсіздік мекемелерінде өтетуі мүмкін.
🔹 Мекеме түрін өзгерту
ҚК-нің 46-бабының 7-бөлігіне сәйкес, үкімде белгіленген мекеме түрін өзгерту сотпен ҚР Қылмыстық-атқару кодексінің 96-бабына сәйкес жүзеге асырылады. Бұл сотталғанның тәртібі мен өзге де мән-жайларды ескеруге мүмкіндік береді.
🔹 Халықаралық стандарттар мен тәжірибе
Бостандықтан айыру жазасы Адам құқықтары туралы халықаралық пакт пен Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамдық қадір-қасиетті қорлайтын жазалау түрлеріне қарсы конвенция сияқты халықаралық стандарттарға сәйкес келуге тиіс.Қазақстан осы құжаттарды ратификациялау арқылы сотталғандарды ұстаудың адамгершілік шарттарын қамтамасыз етуге және олардың құқықтарын құрметтеуге міндеттенеді.
🔹 Практикалық мысалдар
Қазақстан сот тәжірибесінде бостандықтан айыру жазасы істің барлық мән-жайларын ескере отырып қолданылады.Мысалы, ҰҚК-нің бұрынғы басшысы Кәрім Мәсімов мемлекетке опасыздық және басқа да қылмыстар үшін 18 жылға бас бостандығынан айырылды. Бастапқыда ол жазасын қатаң қауіпсіздік мекемесінде өтеуі тиіс болған, алайда апелляциялық сот мекеме түрін орташа қауіпсіздікке ауыстырды.
🔹 Қорытынды
ҚК-нің 46-бабы бостандықтан айыруға қатысты барлық мәселелерді егжей-тегжейлі реттейді. Ол қылмыс жасағаны үшін жаза қолдану қажеттілігі мен сотталғандардың құқықтарын сақтау арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етеді.Аталған бапты қолдану жасалған қылмыстың ауырлығына сай болуы және сотталғанның жеке ерекшеліктерін ескеруі тиіс.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
